تاریخنامه اسلام
سال سوم شماره 1 (پیاپی 5، بهار و تابستان 1400)

آغاز حرکت امام حسین (ع) و حادثه عاشورا یک حماسه واقعی بود. حضرت زینب (س) بخش دوم ماموریت و رسالت امام حسین (ع) را با اسارت و رفتن به شام تکمیل کرد. شهری که مرکز ثقل حکومت اموی بود و بذر اصلی وقوع حادثه عاشورا در آنجا کاشته شده بود. حال این سوال مطرح است که عکس العمل مردم شام نسبت به ورود اسرای کربلا چه بود. پژوهش حاضر، واکنش و عکس العمل مردم شام نسبت به ورود اسرای کربلا در سه مرحله ورود اسرا به شام قبل از ورود به قصر یزید، ورود به قصر و پس از خروج از آن را بررسی می کند. مجلس شادی و جشن بزرگی ازطرف یزید برگزار شد و یزید سعی داشت نهایت بهره سیاسی را از آن ببرد که درنهایت نتوانست از آن مجلس بهره ببرد و به هدف خود نرسید؛ زیرا خطبه های داغ و آتشین حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع)، ماموریت امام حسین (ع) را تکمیل کرد و چهره ظلمانی یزید اموی و رفتار و کردار او بر همگان فاش و باعث انزجار و بیداری عمومی مردم شام شد.

پژوهش حاضر، مفهوم عوام و خواص زمان امام حسین (ع) و نقش برخی از این خواص که زمینه سازان حادثه عاشورا هستند را بررسی می کند. همچنین عملکرد آنها در فرایند تاریخی این حادثه به طور مختصر تجزیه و تحلیل می شود. با تقسیم بندی این دسته از افراد یعنی، زیان کاران و ستمکاران نمونه هایی از رفتار آنها که تاثیر بسزایی در این حادثه داشته است، گوشزد می شود. باتوجه به اینکه تعداد افرادی که در این حادثه نقش داشتند بسیار زیاد است فقط عملکرد برخی از آنها بیان می شود. در مقاله حاضر نویسنده درصدد اثبات این فرضیه است که آنها نقش مهمی در شکل گیری این حادثه دردناک ایفا کردند و با تبیین این فرضیه به عوامل انحراف این شخصیت ها پرداخته است.

سیاست به معنای نحوه حکومت داری و زعامت امت و یکی از وظایف اولیای دین است. امام موسی کاظم (ع) به عنوان یکی از پیشوایان و امامان معصوم، منش سیاسی منحصربه فردی داشت. تفاوت منش سیاسی امام کاظم (ع) زمانی بهتر مشخص می شود که دانسته شود امامت ایشان با حکومت چهار خلیفه عباسی یعنی، منصور، هادی، مهدی و هارون هم زمان است؛ زیرا آنچه عامل تمایز حکومت عباسی از سایر حکومت های قبل از آن است این نکته است که حکومت عباسی با تحریک افکار عمومی و برگزاری جلسه های مناظره، مکارانه قصد جمع کردن آرای مردم و خراب کردن چهره ایمه اطهار (ع) را داشتند. حال این سوال مطرح می شود که امام کاظم (ع) در این دوران چه فعالیت هایی داشت و نتیجه کارهای امام (ع) چه بود. امام کاظم (ع) با تاسیس تشکیلات مخفی، داشتن یاران نفوذی در دستگاه حکومت، شجاعت در رسواکردن حکومت نامشروع عباسیان، حمایت مالی از علویان و شیعیان با جمع آوری بیت المال توسط وکلا و تربیت شاگردان بسیار، نقش مهمی در ابقا و اکمال مذهب جعفری و احیای سیاست اسلامی داشت.

پژوهش حاضر، وضعیت اقتصادی امام حسن مجتبی (ع) در سال های زندگی پس از صلح در مدینه تا شهادت را بررسی می کند. متاسفانه در اذهان عمومی، بخشی از تاریخ امام حسن (ع) که بیشتر به صلح ایشان مربوط است نقش بسته و به ابعاد دیگری از زندگی امام (ع) کمتر اشاره شده است. ایشان غیر از مصالحه جویی و مصلت یابی امت اسلامی خصلت های ستوده دیگری مانند جود و کرم فراوان نیز داشت. منابع درآمد ایشان بیشتر از موقوفات امیرالمومنین (ع) و محصول فعالیت های شخصی ایشان بود آن هم به گونه ای که بخش اعظم آن صرف نیاز مستمندان می شد نه مصارف شخصی زندگی خودش. این امام باوجود این همه منابع مالی، زندگی بسیار ساده و زاهدانه ای داشت.