نشریه پژوهش های زبان عربی
پیاپی 2 (پاییز و زمستان 1399)

قرآن کریم، قرن ها منبع الهام بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده است. سید احمد مطر، از شاعران مسلمان و تاثیرپذیر از قرآن است. افکار بلند این شاعر، درباره مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم و استبداد بوده که در اشعار و داستان پردازی هایش از عبارات و الفاظ قرآنی استفاده کرده است. محقق تلاش کرده که به روش اسنادی، تحلیلی و توصیفی، تاثیرپذیری اشعار احمد مطر از قرآن کریم را بررسی کند.

حروف جر، یکی از مباحث علم نحو است و به لحاظ معانی مختلفی که در جمله ایفا می کند، اهمیت ویژه ای دارد. در این پژوهش سعی شده تا معانی حرف باء، در آیات سوره هود بر اساس نظرات زمخشری و علامه بررسی شود. شناخت حروف جر، به دلیل تنوع جایگاه های کاربرد آن، یکی از مسایل مهم در تفسیر است. برای همین است که معنای کلام، برحسب نوع کاربرد این حروف مختلف می شود. همین امر باعث بروز اختلاف برداشت در بعضی از احکام فقهی میان علمای شیعه و سنی شده است. روش جمع آوری این تحقیق، اسنادی و به شیوه تحلیلی - توصیفی است. معانی حرف جر باء در سوره هود از نظر زمخشری و علامه جایگاه ویژه ای دارد و در معانی متفاوت به کار رفته از جمله استعانت، الصاق، مصاحبت و استعلاء.

یکی از اموری که راه درک و فهم زبان قرآن را می گشاید، توجه به وجوه  اعرابی آیات است. چه بسا عدم رعایت اعراب صحیح، به معنای مخالف با اراده خداوند برداشت شود. وجوه اعرابی و تعدد آن در قرآن، مسئله مهمی برای مترجمین و مفسرین بوده است. مفسران قرآن، برای بیان وجوه اعراب آیات همواره تلاش کرده اند. از جمله آنها صاحبان مجمع البیان و کشاف هستند که به صورت هم زمان و بدون ارتباط با یکدیگر، در این زمینه تلاش کرده اند. پژوهش حاضر، بر آن است تا اشتراکات و اختلافات موجود در میان این دو تفسیر را در نحوه مواجهه با وجوه اعرابی بررسی کند. اشتراکات در وجوه اعرابی اظهار شده توسط طبرسی و زمخشری، بسیار بیشتر از اختلافات آنهاست. طبرسی  در بیشتر موارد، فقط نظرات را ذکر می کند و بدون آنکه درستی و یا خطا بودن آنها را مشخص کند، از آنها عبور می کند. زمخشری نیز در بیشتر موارد، بدون نام بردن از صاحبان اقوال، فقط نظر را بیان کرده و در مورد جایزبودن یا رد آن بحث می کند. وی بیشتر، نظر خودش را بیان می کند و قاطعیت در بیان نظراتش بیشتر است، اما در عین حال بعد از آن، نظرات مخالف دیگران را هم مطرح کرده و صحت آنها را نیز جایز می داند.

اختلاف آراء ادبی در آیات الهی، معانی متفاوتی داشته و گاه دلیلی بر اثبات یا تقویت برداشتی خاص از آیات است. در مواجهه با احتمالات ادبی مطرح در آیات، توجه به معنای برداشتی مطابق با این آراء، اهمیت دارد. پژوهش حاضر بر آن است تا اشتراکات و اختلافات میان این دو تفسیر را در نحوه مواجهه با وجوه اعرابی بررسی کند. اشتراکات در وجوه اعرابی اظهار شده توسط طبرسی و زمخشری بسیار بیشتر از اختلافات آنهاست. طبرسی در بیشتر موارد فقط نظرات را ذکر کرده و بدون آنکه درستی و خطابودن آنها را مشخص کند، از آنها عبور می کند. زمخشری نیز در بیشتر موارد، بدون نام بردن از صاحبان اقوال، فقط نظر را بیان کرده و در مورد جایزبودن یا رد آن بحث می کند. وی بیشتر، نظر خودش را بیان کرده و قاطعیت در بیان نظراتش بیشتر است، اما در عین حال، نظرات مخالف دیگران را هم مطرح کرده و صحت آنها را نیز جایز می داند.

گستردگی زبان عربی بر هیچ کس پوشیده نیست. اعجاز زبانی در کلام ایمه (ع) میراثی ست که سینه به سینه به امام حسین (ع) رسیده است. با این وجود، بررسی لفظ به لفظ این میراث، خالی از لطف نیست. محور این تحقیق، واکاوی لغت و نقش الفاظ در ترکیب نحوی و تاثیر اسالیب بلاغی در کمک به درک کلام امام حسین (ع) است. در بحث لغت، معنای اصلی و متفاوت الفاظ در معاجم اولیه، ثانویه و معاصر بیان شده و در بحث ترکیبی، از نظرات نحویونی مانند ابن مالک، ابن عقیل و اشمونی استفاده شده است. اصلی ترین بخش این پژوهش، بلاغت است که تنها در حیطه علم معانی و بیان بررسی شده است.