نشریه پژوهش های جغرافیای اجتماعی
پیاپی 46 (تابستان 1402)

رشد و توسعه اقتصادی به منظور بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش سطح امنیت عمومی در جامعه، به عنوان یکی از مهمترین اهداف سیاستگذاران در تمامی جوامع محسوب می شود. چرا که امنیت اجتماعی در گرو امنیت اقتصادی است. به همین دلیل پیوسته تلاش می شود تا عوامل موثر بر رشد امنیت اجتماعی و راه های رفع موانع آن ها شناسایی شود. مقاله حاضر با هدف بررسی عوامل موثر بر معیشت مردم و چگونگی ارتباط آن با امنیت اجتماعی در بین شهروندان شهر رشت انجام شده است. این پژوهش به لحاظ طبقه بندی بر مبنای هدف، کاربردی و به لحاظ طبقه بندی بر مبنای روش، توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه ی آماری این تحقیق را، شهروندان شهرستان رشت تشکیل می دهند. نمونه گیری این پژوهش، از نوع در دسترس و به روش تصادفی ساده است و حداکثر حجم نمونه ی مورد نیاز با توجه به فرمول کوکران برابر با 384 نفر محاسبه شده است. ابزار گردآوری داده در این پژوهش، پرسشنامه های استاندارد بوده و داده های گردآوری شده از طریق نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل و فرضیه های تحقیق به وسیله ی آن، مورد آزمون قرار گرفته اند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ناامنی شغلی، بیکاری، مشکلات مسکن، درآمد پایین، رانت خواری و شکاف طبقاتی با احساس امنیت شهروندان رشت رابطه دارند و ضرایب همبستگی این روابط نیز نسبتا زیاد و متغیرهای مذکور، اثرات زیادی بر چگونگی احساس امنیت شهروندان رشت داشته اند.

امنیت در سطح محلات شهری، عنصری اساسی برای تضمین کیفیت زندگی و زیست پذیری شهری و به دنبال آن پایداری محلی است. عوامل موثر بر ایجاد امنیت شهری گوناگون اند. در این تحقیق شاخص های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به عنوان عوامل اساسی در ایجاد محله امن پایدار مورد ارزیابی قرار گرفته اند. تحقیق حاضر کاربردی / توسعه ای با روش توصیفی/ تحلیلی مبتنی بر پیمایش (زمینه یاب) است. جامعه آماری شامل ساکنان محلات منظریه و ساغریسازان در شهر رشت می باشد. بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه برابر با 384 نفر تعیین گردیده است. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته است که پایایی آن با آلفای کرونباخ و روایی آن با روایی صوری و محتوایی محاسبه شده است. یافته ها نشان می دهد وضعیت شاخص های امنیت اقتصادی/ اجتماعی و فرهنگی در دو محله ساغریسازان و منظریه، تفاوت آماری معنی داری با یکدیگر دارند. هم چنین از لحاظ شاخص های محله امن پایدار، وضعیت محله منظریه مطلوب تر از ساغریسازان است. هم چنین یافته ها نشان می دهد شاخص های اقتصادی/ اجتماعی و فرهنگی تاثیر معنی داری بر ایجاد محله امن پایدار دارند.

مشارکت اجتماعی، به عنوان یک عامل کلیدی در توسعه و رشد جوامع، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله به سنجش عواملی می پردازیم که می توانند به تقویت یا تضعیف کردن شاخص های تعلق محله ای و در نتیجه مشارکت اجتماعی در یک منطقه کمک کنند و یا آن را محدود کنند. رویکرد این پژوهش کمی و روش آن، توصیفی / تحلیلی با استفاده از ابزار پرسشنامه است . جامعه ی آماری شامل ساکنان 18 سال به بالای محلات گلسار و منظریه ی شهر رشت با حجم نمونه ی 384 نفر است. پرسشنامه ها به صورت مساوی بین این محلات تقسیم شد. پس از جمع آوری اطلاعات ، برای تجزیه و تحلیل آن از نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج این تحلیل نشان داد که بین متغیرهای زمینه ای همچون (جنسیت ، سن ، تحصیلات ، شغل ، میزان درآمد) با آمادگی برای مشارکت، رابطه ی معناداری وجود دارد. به این صورت که تحصیلات بالاتر افراد برابر است با درک بالاتر افراد از مزایای مشارکت ، پایگاه شغلی بهتر برابر است با انگیزه بالاتر افراد در فرآیند مشارکت ، میزان درآمد بالاتر برابر است با قدرت مانور بیشتر افراد در فرآیند مشارکت و میزان تحصیلات بیشتر برابر است با احساس آمادگی بالاتر برای مشارکت و هم چنین بین متغیرهای اصلی پژوهش (احساس تعلق محله ای، احساس امنیت محله ای) با آمادگی برای مشارکت، رابطه ی معناداری وجود دارد و حس تعلق به محله موجب مسیولیت پذیری افراد و در نهایت آمادگی برای فعالیت های مشارکتی می شود.

بهبود کیفیت زندگی در یک مکان خاص یا برای اشخاص و گروه های خاص همواره کانون اصلی توجه برنامه ریزان بوده است . در واقع بهبود کیفیت زندگی در هر جامعه ای، یکی از مهم ترین اهداف سیاست های عمومی آن جامعه می باشد. در سال های اخیر مطالعات پیرامون کیفیت زندگی، به طور عمده بر ماهیت شهری تمرکز کرده و بحث بر روی کیفیت زندگی شهری در میان تحقیقات و مطالعات تجربی رواج یافته است . امروزه با افزایش مهاجرت ها در بین مهاجران به شهرهای بزرگ، جهت دستیابی به شغل و وضعیت بهتر اقتصادی و به دلیل عدم توانایی اسکان در بخش های رسمی شهری، به قسمت های حاشیه ای شهرها و سکونت گاه های غیر رسمی متوسل می شوند. در این قسمت از شهرها، زیرساخت های لازم شهری فراهم نبوده و ساکنان این مناطق از کیفیت زندگی مطلوبی برخوردار نیستند. این مشکل در بین محلات مختلف شهر رشت نیز وجود دارد. بنابراین ضروری است در این سکونت گاه ها، میزان رضایت از کیفیت زندگی مورد بررسی قرار گرفته و مهم ترین عوامل نارضایتی شناسایی شده و برای برطرف کردن این موارد اقدام گردد. در این تحقیق از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS با استفاده از آزمون T  تک نمونه ای و رگرسیون چند خطی بهره برده شده است . نتایج تحقیق نشان می دهد که بیشترین نارضایتی ناشی از عوامل اقتصادی و امنیتی در محله مورد نظر می باشد. همچنین ، تحلیل ها نشان می دهد که عوامل کالبدی، خدماتی و دسترسی به خدمات، بیشترین تاثیر ذهنی را بر کیفیت زندگی می گذارد.

عوامل مختلفی در ارتکاب رفتار مجرمانه از سوی اشخاص موثر هستند. دانش جرم شناسی محیطی، ضمن ارایه نظریات متعدد بر این باور است که ارتکاب جرایم با موقعیت جغرافیایی شهرها مرتبط است و مطالعه عوامل محیطی دخیل در بروز پدیده ی مجرمانه، می تواند به پیشگیری از جرم کمک شایانی کند. با توجه به ماهیت موضوع، پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ گردآوری اطلاعات به روش اسنادی و از طریق مطالعه قوانین و منابع معتبر انجام شده و اطلاعات به دست آمده به صورت توصیفی/ تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که برداشت های صرفا انتظامی/ قضایی از جرم، موجب شده است تا مجازات مجرم در اولویت قرار گیرد و پیگرد، دستگیری و مجازات او از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. اما در مقابل، کمتر به جنبه های محیطی/ جغرافیایی بروز جرم پرداخته شده است و این در حالی است که اگر در کنار این اقدامات به منظور پیشگیری از وقوع جرم (پیگرد، دستگیری و مجازات) به مکان های جغرافیایی بیشتر توجه شود، تاثیر به سزایی در کاهش وقوع جرم خواهد داشت. نخستین گام مبارزه با بزهکاری از بین بردن عوامل جرم زا و کاهش اثرات آن ها می باشد. از یک نگاه، می توان عوامل جرم زا را به دو دسته ی اصلی عوامل فردی و عوامل محیطی/ مکانی طبقه بندی نمود. در نوشتار حاضر با توجه به تاثیر توسعه شهری بر کیفیت و کمیت ارتکاب جرایم، به مطالعه نظریات جرم شناسی مبتنی بر محیط در ارتکاب جرم و راهکارهای ارایه آنها در پیشگیری از جرم پرداخته می شود.

مدنیت در شهرهای جهان همواره به سبب سکونت انسان در فضا و تقویت ارزش های پایه، شکل گرفته است. بروز نیازهای انسان، کالبد و پیکره ی محیط کالبدی پیرامون انسان را شکل می دهد که این نیازها برخواسته از نهاد این ارزش ها است. در این راستا هدف اصلی این پژوهش، بررسی شاخص های کالبدی در محلات جرم خیز شهر رشت است که در محلات شهر رشت انجام گرفته است. این پژوهش از نظر نوع تحقیق، کاربردی و از نظر روش تحقیق تحلیلی/ توصیفی است. پس از استخراج اطلاعات از اسناد مرتبط و برداشت های میدانی در این پژوهش با بررسی رویکردها و نظریات حوزه جرایم و امنیت شهری و همچنین پژوهش های انجام شده در زمینه بررسی ویژگی های کالبدی محیط به ارایه شاخص های کالبدی در بررسی محلات جرم خیز پرداخته شده است. سپس این شاخص ها از طریق روش آنتروپی شانون، وزن دهی شده و با نتایج حاصل به رتبه بندی محلات جرم خیز شهر رشت با استفاده از روش تاپسیس پرداخته شده است. پس از آن نیز به تجزیه و تحلیل امکانات و محدودیت های کالبدی محلات پرداخته شده و نهایتا راهکارهای برخورد کالبدی در هر یک از محلات ارایه گردیده است. نتایج این پژوهش بیانگر این است که در رتبه بندی هر یک از محلات جرم خیز رشت، محله کوی حسینی با امتیاز 3598/0 در جایگاه آخر رتبه بندی، دارای بیشترین چالش های کالبدی است و محله کوچه فرشته با امتیاز 5457/0 در جایگاه اول این رتبه بندی قرار دارد. همچنین در بررسی نتایج کلی و راهکارهای هر یک از این محلات، وجود فرسودگی در بافت و مشکلاتی که به دلیل عدم نظم هندسی بافت در این نوع محلات وجود داشته، موجب بروز مسایل مربوط به امنیت محلات شده است. یکی از وجوه پر اهمیت این نوع محلات، مشکلات زیست محیطی فراوان است که منشا بسیاری از آلودگی های این محلات است و ریشه در عدم کارایی زیرساخت های ارایه خدمات به شهروندان دارد.