فصلنامه ره آورد نور
سال بیست و دوم شماره 84 (پیاپی 101، پاییز 1402)

در آبان ماه سال 1402 شمسی، آیین رونمایی از نرم افزار «کتابخانه و درختواره جامع اصول فقه نسخه3» با حضور شخصیت های علمی، اساتید حوزه علمیه و محققان علوم اسلامی، مسیولان برخی از نهادها و موسسات دینی و پژوهشی، دست اندرکاران و متولیان امر تولید این نرم افزار و نیز با سخنرانی مهمان ویژه این جلسه، آیت الله صادق آملی لاریجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام، در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار شد. در این مراسم، شخصیت ها، بزرگان و فرهیختگان برجسته ای همچون: حجت الاسلام والمسلمین سید علی قاضی عسکر رییس موسسه علمی - فرهنگی دارالحدیث و تولیت حرم مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی، حجت الاسلام والمسلمین سید علی اکبر حسینی نژاد رییس مجمع نمایندگان طلاب حوزه علمیه، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر حمید شهریاری دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، آقای سید محمد آقامیری استاندار محترم قم، حجت الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد معاون آموزش حوزه های علمیه، دکتر بهروز مینایی عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و دیگر مسیولان، اساتید علم فقه و اصول و پژوهشگران علوم و معارف اسلامی حضور داشتند.

سخنران ویژه آیین رونمایی از نسخه جدید نرم افزار «جامع اصول فقه»، حضرت آیت الله صادق آملی لاریجانی، رییس محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام بود که بعد از سخنان معاون پژوهش مرکز نور و خوشامدگویی ریاست مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به ایراد سخن پرداخت. ایشان ضمن تقدیر از تولیدات مفید مرکز نور و تسهیل کارهای پژوهشی، بر اهمیت توسعه و ارتقاء دانش اصول فقه با استفاده از ابزارهای فناورانه تاکید نمود. در این نوشتار، متن کامل فرمایش ایشان، با اندکی ویرایش به همراه تیتربندی مطالب، تقدیم خوانندگان عزیز می گردد.

اولین سخنران آیین رونمایی از نرم افزار «جامع اصول فقه - نسخه 3»، معاون محترم پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر اکبر راشدی نیا بود. تبیین جایگاه علم اصول فقه و تاثیر آن در فهم و استنباط مسایل فقهی، آثار مهم اصولی شیعه و اهل سنت و نیز معرفی محتوای علمی و امکانات تحقیقاتی نسخه سوم نرم افزار جامع اصول فقه، از جمله مباحثی بود که معاون پژوهش مرکز نور در صحبت های خود به آنها پرداخت. آنچه در ذیل می خوانید، مشروح سخنان ایشان در این آیین رونمایی است.

با توجه به برگزاری آیین رونمایی نرم افزار «جامع اصول فقه - نسخه3» در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و انعکاس آن در این شماره از فصلنامه ره آورد نور، ضروری می نمود تا نوشتاری را به معرفی تفصیلی این محصول اختصاص دهیم. ازاین رو، نگارنده با استفاده از بخش «درباره برنامه» این نرم افزار، متن حاضر را تنظیم و تدوین نموده است که امید است مورد استفاده علاقه مندان و پژوهشگران اصول فقه قرار گیرد. مقاله پیش رو، مشتمل است بر پیشینه و اهمیت دانش اصول فقه و معرفی محتوای علمی و قابلیت های تحقیقاتی نسخه سوم نرم افزار «جامع اصول فقه».

«ویژه نامه» در مطبوعات کاغذی، به شماره ای از یک نشریه ادواری اطلاق می شود که به موضوع خاصی اختصاص دارد و به صورت گاهنامه در کنار نشریه ارایه می گردد. با پیدایش اینترنت و ایجاد صفحات وب، این اصطلاح در تارنماهای اینترنتی به کار گرفته شد. در پایگاه های اینترنتی، معمولا ویژه نامه به مجموعه ای از مطالب مدون در باره یک موضوع اطلاق می شود که به صورت منسجم و یکپارچه در یک صفحه ارایه می گردد. پایگاه حوزه از ابتدای تاسیس تاکنون، از ظرفیت ویژه نامه برای انتقال مفاهیم فرهنگ دینی به مخاطبان، نهایت استفاده را برده است و تا به امروز برای همه مناسبت های دینی، فرهنگی و ملی و برای بیشتر مفاخر و اندیشمندان برجسته، ویژه نامه ای مستقل تولید شده است. در این نوشتار، ضمن معرفی و بیان اهمیت ویژه نامه های پایگاه حوزه، روش تدوین آنها، شیوه انتخاب مطالب و نیز چگونگی روزآمدسازی آنها بیان شده است.

ظهور پدیده ماشین های پردازشگر و رایانه در دهه 1360 هجری شمسی، بارقه به کارگیری این ابزار در پردازش علوم حوزوی و داده کاوی در دانش های حدیث و رجال را میان برخی طلاب جوان و خوش فکر حوزه علمیه قم ایجاد کرد. این اندیشه، با همراهی بعضی مهندسان برنامه نویس رایانه از دانشگاه مواجه شد و حمایت جمعی از مراجع معظم، راه را برای شکوفایی این تفکر هموار ساخت. این گروه از طلاب و مهندسان، با تلاش و پشت کار سخت، با فراهم کردن چند دستگاه رایانه خانگی که نسل اول رایانه ها به شمار می آمد و بیشتر کاربرد سرگرمی داشت، نخستین گام را برای سپردن داده های رجالی و حدیثی به حافظه های اندک این رایانه ها برداشتند؛ اما پیاده سازی این ایده ها، هزینه های سنگین مالی و منابع انسانی و پشتیبانی های سخت افزاری پیشرفته ای را که فراتر از منابع محدود حوزوی و طلبگی بود، می طلبید. ازاین رو، پس از ظهور اولین دستاورد این حرکت فناورانه، یعنی تولید برنامه نرم افزاری «معجم الفاظ کتب اربعه» و برخی از منابع رجالی و چند جلد از مجموعه روایی «بحار الانوار» و ارایه به محضر علما و مراجع معظم حوزه، به سرعت این ابتکار و نوآوری در حوزه دین، مورد تایید و پشتیبانی حوزه علمیه قم قرار گرفت و امر تاسیس و نهادینه سازی مرکز تحقیقات کامپیوتر علوم اسلامی را سرعت بخشید.

بیست وچهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب بغداد، از 26 شهریور سال جاری لغایت 5 مهرماه، در محل نمایشگاه های دایمی بغداد برگزار شد. در این نمایشگاه، ناشرانی از کشور عراق و کشورهای عربی، مانند: مصر، لبنان و اردن شرکت کردند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) نیز با همکاری و میزبانی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در این نمایشگاه حضوری فعال داشت. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در این نمایشگاه محصولات علمی و پژوهشی دیجیتالی خویش، اعم از نرم افزارهای رومیزی، پایگاه های اینترنتی و برنامه های موبایلی را عرضه نمود که با استقبال خوب قشرهای مختلف مردم عراق، به ویژه دانشگاهیان و حوزویان روبه رو شد. گفتنی است، این دومین حضور متوالی مرکز نور در نمایشگاه بین المللی کتاب بغداد به شمار می رود. فصلنامه ره آورد نور، در این راستا با آقای غلامرضا رحمانی، مدیر کل حراست مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که در این نمایشگاه حضور داشته، گفت وگویی انجام داده است تا خوانندگان محترم از کیفیت برگزاری این نمایشگاه و استقبال مردم از محصولات تولیدی نور آگاه شوند.

نرم افزار «جامع اصول فقه - نسخه 3» مشتمل بر کتاب ها و رساله های ارزشمندی در موضوع اصول فقه است. در این نوشتار، فهرست کلی شماری از این منابع را عرضه نموده ایم. در این کتابخانه دیجیتال، متن 1105 عنوان کتاب و رساله در 1754 جلد از آثار مرتبط با دانش «اصول فقه» ارایه شده است. دسته بندی همه منابع موجود در برنامه بر اساس: مذهب، موضوع (اصول فقه، اصول مقارن، فرهنگ اصطلاحات و دایره المعارف ها، کلیات و تاریخ علم اصول، شرح و تعلیقه، ترجمه، قواعد و...)، کتب مرتبط، پدیدآورنده و زبان، شیوه استفاده از محتوای علمی این نرم افزار را برای کاربران و محققان اصولی آسان نموده و به شکل چشمگیری، ارتقا بخشیده است. گفتنی است که در بخش «درختواره»، محتوای 15 عنوان کتاب بر اساس نمودار درختواره اصول فقه، تحلیل و دسته بندی شده که شامل: 2583 شاخه، 155469 نمایه یا مکمل و 11274 کلیدواژه می باشد.