نشریه پژوهش های کشاورزی و محیط زیست پایدار
سال سوم شماره 3 (پاییز 1401)

افزایش آگاهی مصرف کنندگان و گرایش به سمت اقلام غذایی ایمن، منجر به ابتکاراتی نوین در فناوریهای بسته بندی مواد غذایی شده است. یکی از روش های نوین بسته بندی در صنایع غذایی، بسته بندی به روش اتمسفر اصلاح شده می باشد. عوامل اصلی در نگهداری مواد غذایی بوسیله اتمسفر اصلاح شده شامل گاز موجود در هوای بسته، دما، رطوبت و فشار می باشد که از همه مهمتر گاز موجود در بسته بندی است. سه گروه اصلی گاز مورد استفاده در فضای بسته بندی اکسیژن، نیتروژن و دی اکسید کربن می باشند. از گاز اکسیژن به منظور کاهش رشد میکروارگانیسم های بی هوازی، از گاز دی اکسید کربن به دلیل دارا بودن خاصیت ضد میکروبی و از گاز نیتروژن به عنوان گاز پر کن در بسته بندی اتمسفر اصلاح شده استفاده می گردد. با توجه به اینکه یکی از مهم ترین دلیل افت رطوبت و بیاتی محصولات آردی، عدم بسته بندی و نگهداری صحیح این محصولات است، لذا در این پژوهش استفاده از بسته بندی اتمسفر اصلاح شده برای افزایش زمان ماندگاری کیک اسفنجی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که افت رطوبت در نمونه های کیک نگهداری شده در بسته بندی MAP نسبت به نمونه های بسته بندی هوای معمولی کمتر بود، در نتیجه کیک ها بافت نرمتری داشتند. همچنین نمونه های کیک نگهداری شده در بسته بندی MAP دارای فعالیت آبی بیشتری نسبت به نمونه های قرار گرفته در بسته بندی معمولی بود.

آب به عنوان منبع طبیعی کلیدی برای کلیه فرآیندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ضروری است. بنابراین، مدیریت کارآمد منابع آب برای دستیابی به کاهش فقر از طریق فراگیر ضروری است رشد؛ حفظ سلامت عمومی و امنیت غذایی؛ تامین معیشت برای زندگی با عزت برای همه؛ و حفظ هماهنگی طولانی مدت با اکوسیستم های ضروری زمین نیاز دارد. در حمایت از محیط زیست، جامعه و اقتصاد ، آب ارتباط تنگاتنگی دارد به تعدادی از چالش های کلیدی جهانی. نقش آن در ریشه کنی گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و بهبود تغذیه وترویج کشاورزی پایدار بسیار مهم است. و دولتها متعهد به افزایش عرضه جهانی مواد غذایی و فیبر هستند که عمدتا از طریق آبیاری به دست می آید. (1)کتاب نقشه - ICID 2030) با توجه به اینکه بازارهای محلی غیررسمی زیادی از سالهای دور تاکنون در کشور و خصوصا" در استان مازندران برای آب های زیر زمینی وجود دارد که مردم هزینه هایی بیش از ده برابر قیمت های تکلیفی دولت در حال پرداخت می باشند ، دولت تاکنون بازارهای موجود را به رسمیت نشناخته است ، با توجه به پژوهشهای انجام شده در شهر های مختلف استان قیمت های مختلفی در حال مبادله آب است ، اعم از نقدی و غیر نقدی تامین آب درمقابل با درصدی از محصول تولیدی که معمولا شالی می باشد درحال داد و ستد هستند و برای تامین آب اراضی باغی معمولا در اراضی شیب دار با وجه نقدی برای آبیاری باغات مرکبات ودرختان سیاه ریشه مرسوم است ، استفاده میشود میتوان اشاره کرد.بهرحال بازار آب غیر رسمی موجود در استان بعلت منافع بالا طرفین و آسیب پذیری فراوان ازجمله انحصارگرائی و انحصار طلبی، با توجه به ویژگی های اجتماعی و فرهنگی مالکین چاه های آب بوجود آمده بصورت موقت ویک ساله بسته می شود، لیکن کشاورزانی که دارای تجهیزات مختلف ازجمله پمپ آب و وسایل حمل و نقل و منبع ذخیره آب دارند. برای کسب منافع بیشتر و حفظ رقابت در بازار مبادرت به حفر چاه ها با و بدون مجوز نمودند ، تا با تنوع بیشتری برای فروش آب اقدام نمایند، این در صورتی است که هنوز دولت فروش آب به این منوال بازار آب را به رسمیت نشناخته است. .بازار آب تنها راهی است برای عبور از بحران وکمبود آب بعلت عدم مدیریت صحیح آب و توسعه اراضی کشاورزی انجام شده بعلت سیاست های خودکفایی دولت و عبور از فقر گرسنگی و افزایش درآمد از دهه های گذشته شروع شده که بعلت عدم تخصیص آب برای اراضی کشاورزی درمحدوده های زراعی و دادن تخصیص آب به افراد بدون توجه به میزان زمین ومحدود بودن تخصیص ها از گذشته تاکنون کشاورزان چاره ای جز روی آوردن به بازار آب غیر رسمی نیافته اند وموارد زیادی در استان رونق گرفته وهم اینک براساس تحقیق میدانی (بیش از 50 روستای شهرستانهای مرکزی و شرق استان شامل(بابل ، بابلسر ، جویبار ، بهنمیر ، ساری ف میاندرود ، نکا، رستم کلا ، بهشهر ، گلوگاه) انجام شده بیش از 10درصد از اراضی شالیزاری و15 درصد از اراضی باغی آن هم در اراضی شیب دار از این بازار (بازار آب غیر رسمی) استفاده میکنند. و قیمت واقعی آب در این بازار در اراضی شالیزاری بازای هر هکتار تامین آب، محصول برداشت شده یک سوم شلتوک بعنوان حق آبه سالانه و در اراضی باغی تامین آب درختان مرکبات با حمل تراکتوری با منبع ذخیره آب ثابت سرزمین وتخلیه در آن بازای هر دومترمکعب در سال جاری دویست هزار تومان ودرصورتی که از چاه مجاور برای باغات را آبیاری کنند ساعتی سیصد هزار تومان بازای هر درخت دویست لیتر آبیاری وساعتی سه هزار پانصد لیتر توزیع آب میکنند را بصورت پول نقد و بطور شناور و براساس تورم سالانه محاسبه ودریافت میشود وکشاورزان نیز رضایت کامل از این نوع بازار را دارند این در صورتی است که دشت شرق مازندران تنها دشت ممنوعه وامکان تخصیص آب میسر نمی باشد وتخصیص های قدیمی باید براساس طرح احیا وتعادل بخشی نسبت تخلیه آب از چاه های موجود و آب قابل برنامه ریزی شده دراین دشت تحت کنترل وپایش مجدد قرار گیرد تا کسری آب وتغییر کیفیت در آبخوانهای منطقه طرح متوقف گردد (72 میلیون مترمکعب) وطی برنامه درازمدت این کسری احیا گردد.

امروزه مفهوم شهرها ، بدون وجود فضای سبز در شکل های گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست ، فضای سبز به عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره شهرها در دگرگونی آنها نقش اساسی دارند وکمبود آنها می تواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد . نظر به اهمیت فضاهای سبز در محیطهای شهری و حضور گیاهان به عنوان اجزای اساسی و لاینفک آنها، و همچنین موقعیت جغرافیایی، اجتماعی و اقلیم خشک ایران و محدودیتهای ناشی از آن از جمله کمبود آب و نزولات جوی ، باید در انتخاب گیاهان مناسب برای گسترش فضاهای سبز دقت و توجه بیشتری مبذول داشت . از آنجا که در سالهای اخیر کاهش نزولات جوی و منابع آبی و بروز پدیده خشکسالی در اکثر مناطق کشور به چالش قابل توجهی تبدیل شده است از این رو نگرش ایجاد الگوی کشت پایدار در فضای سبز شهری بیش از گذشته باید مد نظر و توجه قرار گیرد . علاوه بر حفظ منابع در راستای ایجاد فضای سبز پایدار و پویا به وسیله تغییر الگوی کشت،استفاده از گونه های بومی ، گیاهان مقاوم به خشکی و با مصرف آب کمتر راهکارهایی چون استفاده از آب غیر شرب ، طراحی هوشمندانه و هدفمند با هدف استفاده بهینه از منابع نیز موثر خواهد بود . طراحی منظرخشک با کمترین مصرف آب باعث صرفه جویی در مصرف آب و کاهش هزینه میشود. آنچه که مسلم است باید دانش طراحی منظر و فضای سبز در شهرها به سمتی پیش برود که با حداقل مصرف آب، حداکثرمیزان فضای سبز را ایجاد نماید. بنابراین مفهومی از طراحی منظر سازگار با مناطق خشک و نیمه خشک تحت عنوان رویکرد خشک منظری می تواند بدون آسیب رساندن به کیفیت و زیبایی محیط ، مصرف آب را تا مقادیر زیادی کاهش دهد .با توجه به نقش اساسی و حیاتی گیاهان در رویکرد خشک منظری انتخاب گیاهان مناسب بسیار مهم است و بنابراین شناخت گیاهان بومی و سازگار هر منطقه به علت سازگاری آنها با شرایط محیطی منطقه ضروری به نظر می رسد چرا که این گیاهان به تیمار و آبیاری کمتری نیاز دارند.

سویا یکی از مهمترین گیاهان تامین کننده روغن می باشد و تاریخ کاشت به عنوان یکی از مسایل مهم به زراعی، بر رشد و عملکرد آن تاثیر بسزایی خواهد داشت. به منظور تعیین مناسب ترین تاریخ کاشت ، مطالعه ای در سال زراعی 1388-1387 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ایلام انجام گرفت. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد . تاریخ کاشت به عنوان فاکتور اصلی در سه سطح و لاین ها به عنوان فاکتور فرعی در چهار سطح (3SRF*T، 4M، 11L و 17L) منظور گردید. نتایج تجزیه رگرسیون خطی چند متغیره نشان داد که در تاریخ کاشت اول و دوم صفات تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه و تعداد دانه در غلاف و در تاریخ کاشت سوم صفات عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت به طور معنی داری در افزایش عملکرد نقش داشته اند و این صفات معیار گزینش جهت اصلاح و بهبود عملکرد می توانند باشند. نتایج تجزیه مسیر تاکید بر نقش مهم این صفات در عملکرد دانه داشت به طور کلی در شرایط تاریخ کاشت اول و دوم بیشترین اثر مستقیم بر عملکرد دانه مربوط به تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه و در تاریخ کاشت سوم مربوط به عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت بود.

ارزیابی مراتع به عنوان یک اصل مهم جهت شناخت این عوامل در امر مدیریت مطرح می باشد. این ارزیابی ها می تواند داده های مختلفی را برای ارزیابی و مدیریت مراتع در اختیار کاربران قرار دهد. بر این اساس جهت پایش روند و شدت تغییرات پوشش گیاهی و شاخص های خاک مراتع به مدت 5 سال در سایت رنگ و جان واقع در استان مازندران مورد ارزیابی و پایش قرار گرفت. سایت رنگ و جان در واقع بخشی از مراتع منطقه بلده در شهرستان نور می باشد. مراتع این منطقه جزء مراتع حریم روستای نسن و منطقه حفاظت شده گلستانه بوده و فاقد ممیزی است. نتایج مقایسات آماری نشان داد که بین شاخص های ارزیابی پوشش گیاهی تراکم گیاهی و تولید گیاهی درسال های مورد بررسی تفاوت معنی دار نبود. ولی بررسی نتایج مقایسات آماری نشان داد که بین شاخص های ارزیابی پوشش گیاهی تراکم گیاهی و تولید گیاهی در مرتع قرق و چرا شده اختلاف در سطح 5 درصد معنی دار بوده است. بعلاوه، بیشترین میزان پوشش و تولید در هر دو سایت قرق و چراشده در سال 1400 و کمترین آن در سال 1396 بود. نتایج نشان داد میزان درصد تاج پوشش گیاهی سایت قرق در طول دوره آمار برداری از 70.27 درصد تا 75.03 درصد و میزان درصد تاج پوشش گیاهی سایت چرا شده از56.33 درصد تا 62.30 درصد در سالهای مختلف متغیر بوده است. میانگین 5 ساله تراکم گونه های گیاهی در مرتع قرق برابر 584533 و چرا شده برابر 561000 گونه گیاهی در هکتار می باشد. میزان تولید سایت قرق در طول دوره آمار برداری از 1516 تا 1637 و میزان تولید سایت چرا شده از 607 تا 632 کیلوگرم ماده خشک در هکتار در سالهای مختلف متغیر بوده است.

ایمنی محصولات لبنی یک مساله بهداشت عمومی جهانی است که نیازمند رویکردها و فناوری های جدید برای کنترل میکروارگانیسم های بیماری زای غذایی است. عوامل ضد میکروبی طبیعی را می توان برای کنترل رشد پاتوژن های نگران کننده در مواد غذایی لبنی اضافه کرد. استفاده از ترکیبات ضد میکروبی طبیعی به دلیل افزایش تقاضای مصرف کنندگان برای غذاهای با برچسب تمیز، مطلوب است. مشروط بر اینکه بتوان از اثرات نامطلوب آن ها (مانند طعم بد، بوی قوی، تغییر رنگ) در غذا جلوگیری کرد. در این مطالعه طیف وسیعی از عوامل ضد میکروبی و کاربردهای آنها در سیستم های غذایی را بررسی می کنیم. ضد میکروبی های طبیعی در نگهداری مواد غذایی می توانند به تنهایی یا در ترکیب با سایر فناوری های غیرحرارتی برای تسهیل جایگزینی روش های سنتی با جایگزین های مناسب استفاده شوند.

پسماند خطرناک از منابع متعدد صنعتی، تجاری، فعالیتهای کشاورزی و حتی خانگی تولید می گردند. خطرات ناشی از اینگونه مواد بر حسب نوع ماده زائد خطرناک و شرایط محیط می تواند بسیار متفاوت باشد. با توجه به ملاحظات بهداشتی و اقتصادی انگیزه انجام مطالعه ای در خصوص شناسایی پسماند خطرناک صنعتی در استان فارس که نقش مهمی در روند رو به رشد صنعت در ایران را داراست، ایجاد گردید. در این پژوهش 84 واحد صنعتی مهم انتخاب و داده های لازم از طریق پرسش نامه، مصاحبه حضوری با مسولین واحدها و رجوع به مدارک موجود استخراج گردید و جهت ذخیره سازی و تجزیه و تحلیل داده ها اقدام به ایجاد بانک اطلاعاتی گردید. نتائج بدست آمده از تجزیه و تحلیل اطلاعات بدون در نظر گرفتن فاضلابهای صنعتی کنترل نشده، حاکی از تولید 1/3011277 تن پسماند در سال می باشد که از این میان، در حدود 52/1910 تن (طبق لیست موجود در کنوانسیون بازل)تحت عنوان پسماند خطرناک طبقه بندی شده اند که در حدود 42/13% از این نوع مواد دارای ویژگی سمیت هستند. سهم حالات فیزیکی مایع و جامد به ترتیب 12/72% و63 /12% می باشد. گفتنی است که در رابطه با 92/22% از این مواد نگهداری موقتی صورت نمی پذیرد، بررسی اطلاعات مربوط به نحوه دفع نهایی نشان دهنده آن است که در حدود 66/27%پسماند خطرناک بدون هیچ کنترلی به محیط زیست تخلیه می شوند. لازم به ذکر است کلیه جنبه های مورد نظر در مدیریت پسماند، خصوصا پسماند خطرناک نیز به تفکیک، مورد پردازش واقع و نتایج آن ارائه گردیده است.

در این مطالعه، خصوصیات ریزریخت شناسی دانه گرده ی جنس های Erythronium و Lilium به وسیله میکروسکوپ نوری (LM)، میکروسکوپ الکترونی نگاره (SEM) مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج، صفات کمی ریز ریخت شناسی دانه گرده شامل تعداد روزنه ها در سطح، طول محور استوایی و محور قطبی در گونه های مورد بررسی متفاوت بودند. شکل کلی دانه های گرده شامل بیضی پهن (Oblate) و دانه های گرده با اندازه بزرگ طبقه بندی شد. تزیینات اگزین در سطح استوایی دانه گرده، کنار شیار و تزیینات داخل شیار دارای تنوع بود و به صورت مشبک درشت (Macrororeticulate) و تکمه ای (Tuberculate) مشاهده گردید. با توجه به اطلاعات به دست آمده از نتایج این بررسی تاکسون های مربوط به هرجنس با توجه به ویژگی های گرده شناسی قابل تفکیک بودند و با ارزش بودن این صفات از لحاظ تاکسونومی را مشخص نمود.