نشریه مطالعات هنر اسلامی
پیاپی 1 (پاییز و زمستان 1383)

طراحی، کاری هنری است که خطوط را به عنوان معانی اولیه، در ترسیم یک موضوع مورد استفاده قرار می دهد. طراحی؛ هنری است که در آن خط نقش اصلی را بازی می کند و اگر در این میان رنگ مورد استفاده قرار گیرد، طراحی نامیده نمی شود. در حقیقت طراحی، تجلی و بیان ذهنیات، اهداف و مهارت های هنرمند، تلقی می شود و مراحل پیشرفت تدریجی کار هنرمند را معنی می کند. طراحی های جهان اسلام عملکرد و معنایشان متفاوت از طراحی های اروپایی است و به دو گونه ی طراحی های مقدمه گونه و طراحی های ابداعی و کامل تقسیم می شود...

در این مقاله به بررسی دلایل عدم تشابه نگارگری ایران به واقعیت پیرامونی، عدم حضور پرسپکتیو در آن، و نحوه ی بازنمایی واقعیت درون این آثار پرداخته و مرجع اصالت این تصاویر را از دیدگاه فرهنگ بصری و نقش بیننده در درک این تصاویر مورد بررسی قرار می دهیم. تحلیل این آثار بر مبنای ادراک فلسفی منتج از پرسپکتیو و تحلیل تجسمی درک جایگاه بیننده در این آثار و تفاوت این آثار و تفاوت این آثار با نقاشی دوره ی اومانیسم غربی، ما را به این نتیجه می رساند که حذف پرسپکتیو و به تبع آن حذف حضور بیننده در آثار نگارگری ایرانی با هدف حذف فاعل شناسا و به دنبال آن حذف زیبایی سوبژکتیو صورت گرفته است. نگارگری ایرانی سعی دارد تا با این حالت بر نوعی دیدگاه زیبایی شناسی معرفت شناسانه تاکید ورزد.

ماسک یا صورتک وسیله ای است که بازیگر به چهره می زند تا از شکل واقعی خود خارج شده و در قالب شخصیت دیگری ایفای نقش کند. ماسک در نمایش های آیینی کشورهای مختلف جایگاه خاص خود را دارد و بازیگران بنا به فرهنگ و هنر کشور خود ماسک های متفاوتی را بر چهره می زنند. در کشورهایی همچون یونان، هند، ژاپن و آفریقا... صورتک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گاهی بدون صورتک تاتر معنی پیدا نمی کند، زیرا کاربرد ماسک موجب پیدایش رمز و نیروهای ناشناخته در بازی می شود، اگر در تاتری که این جنبه از اهمیت را دارا است، صورتک حذف شود، عملا ابزار اصلی گرفته شده است...

دوران آل بویه، یکی از مهمترین دوره های هنر اسلامی می باشد که در شکل گیری هنر دوران بعد از خود نقش به سزایی داشته است. ویژگی مهم هنر آل بویه حضور عناصر و مفاهیم مذهبی شیعی است، اولین عامل وحدت بخش هنری، از نظر نوع کاربرد خط کوفی در معماری جهان اسلام، کتیبه های این دوران است. آثار هنری و به ویژه معماری این دوره، عموما ناشناخته بوده و گاه از روی نا آگاهی یا عمدا به دوران دیگر، نسبت داده شده اند. این تحقیق به شناسایی بناهای این دوره و ویژگی تزئینات کتیبه ای بناها و مضامین مذهبی آن ها می پردازد.

نگاره هایی که در دوران تیموری تا صفوی کار شده اند در بسیاری موارد شامل بناهایی به صورت واقع گرایانه یا غیر واقعی، نمادی و یا انتزاعی هستند. این بناها بیشتر شامل کاخ ها، کوشک ها و در بعضی موارد مساجدند. در بسیاری از نگاره ها می توان به خصوصیات معماری آن دوره، سبک معماری، نوع تزئینات و همگونی عناصر معماری که از آن دوره باقی مانده، به عناصر معماری موجود در نگاره ها پی برد. در بعضی نگاره ها نیز معماری به صورت انتزاعی و هندسی کار شده که گاه معانی نمادین پیدا می کند.

مسجد جامع سمنان را می توان در زمره ی کهن ترین آثار اسلامی شهر سمنان به شمار آورد. حفاری های اخیر نشان داده است که این مسجد در سده ی هفتم اول روی خرابه های یک آتشکده بنا شده، ولی در طول زمان، تغییراتی در آن ایجاد شده است. در حال حاضر در بنای کنونی مسجد، آثاری از دروه های سلجوقی، مغول و تیموری دیده می شود. ایوان جری رفیع و بلند آن به ارتفاع بیش از بیست و یک متر در غرب صحن قرار دارد که در زمان سلطنت شاهرخ تیموری و به همت وزیر خواجه شمس الدین علی بالیچه ی سمنانی و گنبد آن به وسیله خواجه ابوسعید در عهد سلطنت سلطان سنجر احداث شده است...

بدون شک یک اثر هنری گویای شرایط و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه و تمدن دوره ی مربوط به خود است. تجزیه و تحلیل یک اثر هنری، در قالب فرهنگ خاص شکل می گیرد، که نمی توان این دو را از یکدیگر جدا در نظر گرفت. در این نوشتار چند نمونه از آثار هنرهای کاربردی موجود در موزه ی ایران باستان و مربوط به دوره های صفویه و قاجاریه که نام مبارک حضرت «علی» (ع) بر روی آن ها به کار رفته بررسی می شود. ابتدا زمینه های تاریخی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دوره های صفویه و قاجاریه بررسی و سپس به جایگاه ارزشمند خوشنویسی در هنر اسلامی و کتیبه نگاری در هنرهای کاربردی ادوار فوق اشاره شده اس...

هنر نگارگری از مهمترین هنرهای اسلامی و ایرانی است. این هنر در دوران پیش از اسلام در ایران رواج داشت. مکتب هرات و هنرمند شاخص آن کمال الدین بهزاد از مهمترین عوامل رشد و تحول این هنر بودند. آرامش نسبی دوران سلطان سین، اغماض مذهبی و همایت گستدره از هنرمندان، باعث رشد و گسترش این هنر ارزنده شد. کمال الدین بهزاد در رشد و تحول نگارگری در سرزمین های اسلامی، به خصوص ایران، نقش مهمی داشت، به طوری که عده ای او را بزرگ ترین استاد هنر می دانند...

اگر چه مذهب نگاری در ایران، پیشینه ای طولانی دارد، اما وجه مردمی آن از زمان صفویه و با ترسیم پرده های مصیبت کربلا آغاز گردید. این گونه نقاشی مذهبی، که بیش تر توسط هنرمندان غیر حرفه ای اجرا می شد، بعدها در دوره ی قاجار، به خیالی سازی موسوم و برای خود دارای قواعد گردیدند؛ و به واسطه ی مردمی بودن هنرمند به سرعت جای خود را در جامعه باز کرد. نقاشی خیالی سازی که در دوره ی حاضر آن را نقاشی قهوه خانه نامیده اند، علاوه بر پرده های پارچه ای، بر روی کاشی های حسینیه ها و تکایا و همچنین بر پشت آینه و شیشه نیز نقش می شده است...