نشریه نامه انجمن حشره شناسی ایران
سال بیست و دوم شماره 1 (پیاپی 29، شهریور 1381)

کفشدوزک Oenopia conglobata L. یکی از شکارگرهای فعال است که از اکثر نقاط ایران و جهان از روی درختان مثمر، غیر مثمر و گیاهان زراعی گزارش شده است. به منظور بررسی اثر دماهای مختلف روی مراحل نابالغ این کفشدوزک، از ابتدای شروع هر مرحله (تخم، لاروهای سنین مختلف، پیش شفیره و شفیره) تعداد 30 نمونه انتخاب و به طور جداگانه در داخل طشتک پتری در اتاقک رشد نگهداری شد و روزانه برای تعیین زمان تفریخ تخم ها و طول دوره رشد و نمو مراحل مختلف مورد بازدید قرار گرفت. همچنین تعداد 6 جفت کفشدوزک برای تعیین میزان و نحوه تخمگذاری حشرات ماده انتخاب و در اتاقک رشد قرار داده شد. کلیه آزمایشها در حرارتهای 20، 25 و 30 درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی 65±5 درصد، 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی با تغذیه از شته Chaitophorus populeti (Panz) انجام شد. نتایج حاصل از آزمایش های فوق نشان داد که طول دوران رشد کفشدوزک از تخم تا ظهور حشره کامل با افزایش دما از 20 به 30 درجه سانتی گراد کاهش یافت. همچنین داده های حاصل از آزمایش تاثیر دماهای مختلف روی میزان تخمگذاری کفشدوزک مشخص کرد که بجز طول دوره قبل از تخمگذاری، با افزایش دما از 20 به 30 درجه سانتی گراد میزان تخمگذاری روزانه، مجموع تخمهای نهاده شده و طول دوره تخمگذاری افزایش یافت.

زیست شناسی کفشدوزک Hippodamia variegata Goeze در سالهای 1379 و 1380 در شرایط آزمایشگاهی بررسی شد. حشرات کامل کفشدوزک از مزارع یونجه رستم آباد جمع آوری و به آزمایشگاه منتقل شد. با استفاده از تخمهای بدست آمده از این مراحل مختلف زیستی کفشدوزک در دماهای مختلف و رطوبت نسبی 5 ± 65 درصد و دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی مطالعه گردید. میانگین طول دوره رشد و نمو کفشدوزک از مرحله تخم تا حشره کامل با تغذیه از شته خرزهره (Aphis nerii B.D.F.) در دماهای 20، 25، 30 و 35 درجه سانتی گراد به ترتیب 4.73 ± 28.88 و 3.34 ± 21.04 و 2.47 ± 13.08 و 10.31±1.45 روز طول کشید. بالاترین میزان درصد تفریخ تخم در دمای 25 درجه سانتیگراد و به میزان 94 درصد و کمترین میزان در دمای 35 درجه سانتی گراد و به میزان 84 درصد بود. بالاترین میزان بقای مراحل مختلف رشدی کفشدوزک در دمای 30 درجه سانتی گراد و به میزان 76.66 درصد محاسبه شد. حداقل دمای آستانه رشد برای مرحله تخم، کل سنین لاروی، پیش شفیره، شفیره و تخم تا حشره کامل به ترتیب 11.16 و 13.4 و 12.96 و 13.48 و 12.76 درجه سانتی گراد محاسبه شد. کمترین میزان حرارت آستانه رشد و نمو برای تخم و به میزان 11.16 و بیشترین میزان مربوط به لارو سن 3 و به میزان 14.33 درجه سانتیگراد به ترتیب به ازای نیاز حرارتی 42 و 25.75 درجه سانتی گراد بود. مجموع درجه حرارت روزانه برای تبدیل تخم به حشره کامل 230.3 درجه سانتی گراد شد. متوسط طول دوره تخمگذاری 7.1 ± 52 روز و متوسط تخمگذاری روزانه هر حشره ماده 7.96 ± 43.77 عدد تخم بود. همراه با افزایش دما از 25 تا 35 درجه سانتیگراد متوسط تخمگذاری روزانه افزایش یافت.

جمعیت سن گندم تحت تاثیر عوامل زنده متعددی قرار می گیرد که در میان آنها زنبورهای پارازیتویید تخم دارای جایگاه ویژه ای هستند. نتایج مطالعات صحرایی در شهرستان ورامین طی سالهای 1376 و 1377 نشان داد که دسته های تخم سن گندم توسط چهار گونه:Trissolcus grandis Thomson Trissolcus vassilievi Mayr Trissolcus semistriatus Nees Trissolcus basalis Whollaston که متعلق به خانواده (Scelionidae (Hym.:Proctotrupoidea می باشند مورد حمله قرار می گیرند که در میان آنها T.grandis گونه غالب در مزارع غلات این شهرستان است. در این منطقه تخم ریزی سن گندم از اواخر فروردین ماه شروع شده و تا اوایل خردادماه ادامه داشت. بین تخم ریزی سن گندم و پارازیتیسم توسط T.vassilievi, T.grandis تقریبا همزمانی وجود داشت، در صورتیکه پارازیتیسم توسط T.semistriatus در زمان اوج تخم ریزی سن گندم مشاهده گردید و پارازیتیسم توسط T.basatis دارای روند خاصی نبود.
تاثیر این پارازیتوییدها بر جمعیت سن گندم در سال های 1376 و 1377 به ترتیب 22.3 درصد و 23.43 درصد تعیین گردید. نحوه تنظیم جمعیت آفت توسط این پارازیتوییدها وابسته به انبوهی است. بدین ترتیب که وابسته به انبوهی زمانی، مثبت ولی ضعیف در صورتیکه وابسته به انبوهی فضایی، مثبت و قوی می باشد.

کنه تارتن انجیر Eotetranychus hirsti از آفات مهم این میزبان در اکثر مناطق انجیرکاری کشور و سایر نقاط جهان می باشد. تغییرات جمعیت مراحل مختلف این کنه روی 11 رقم انجیر (امریکایی 1، 2، 3 زرد محلی، زرد محلی ساوه، سیاه ورامین، زرد پیازی، انجیر وحشی، سیاه محلی ساوه، مربایی گرمسار و زرد سیلجرد) در منطقه ساوه و طی 2 سال متوالی (1380-1379) مورد مطالعه قرار گرفت. تخم ها و مراحل فعال کنه تارتن با استفاده از یک کادر 4 سانتی متر مربعی در طرفین رگبرگ اصلی در سطح زیرین برگ درختان صورت گرفت. نمونه برداری از جمعیت های ذکر شده روی ارقام مختلف انجیر هر 15 روز تا قبل از خزان برگ ها ادامه یافتکنه تارتن انجیر Eotetranychus hirsti از آفات مهم این میزبان در اکثر مناطق انجیرکاری کشور و سایر نقاط جهان می باشد. تغییرات جمعیت مراحل مختلف این کنه روی 11 رقم انجیر (امریکایی 1، 2، 3 زرد محلی، زرد محلی ساوه، سیاه ورامین، زرد پیازی، انجیر وحشی، سیاه محلی ساوه، مربایی گرمسار و زرد سیلجرد) در منطقه ساوه و طی 2 سال متوالی (1380-1379) مورد مطالعه قرار گرفت. تخم ها و مراحل فعال کنه تارتن با استفاده از یک کادر 4 سانتی متر مربعی در طرفین رگبرگ اصلی در سطح زیرین برگ درختان صورت گرفت. نمونه برداری از جمعیت های ذکر شده روی ارقام مختلف انجیر هر 15 روز تا قبل از خزان برگ ها ادامه یافت. محاسبات آماری با انجام تجزیه واریانس روی داده های جمع آوری شده و با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن مورد مقایسه و گروه بندی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد حداکثر میانگین تعداد تخم و مراحل فعال در سالهای اول و دوم بررسی به ترتیب 6.08 و 5.05 عدد تخم و 31.87 و 27.62 مراحل فعال کنه در طرفین برگ رقم انجیر وحشی مشاهده گردید و از نظر گروه بندی به عنوان حساس ترین رقم و در گروه (a) قرار گرفت. ارقام مربایی گرمسار (ab) و زرد سیلجرد (bc) از این نظر بعد از رقم انجیر وحشی قرار گرفتند. در حالیکه کمترین میانگین تعداد تخم کنه تارتن در سال اول به تعداد 0.002 روی رقم سیاه ورامین و در سال دوم علاوه بر این رقم روی ارقام زرد محلی، زرد محلی ساوه و مربایی گرمسار با میانگین تعداد تخم 0.02 مشاهده شد. کمترین میانگین مراحل فعال کنه تارتن نیز روی ارقام زرد محلی و سیاه ورامین با میانگین تعداد 0.032 و 0.36 کنه طی 2 سال برآورد گردید.

دو گونه از ساقه خواران جنس Sesamia خسارات قابل توجهی روی میزبانهای خود در ایران وارد می سازند. در مقابل زنبور پارازیتویید تخم آنها Platytelenomus hylas Nixon در شرایط طبیعی بدون کنترل شیمیایی قادر است به میزان قابل توجهی از جمعیت ساقه خواران مذکور بکاهد. تحقیقات انجام یافته به منظور پرورش و رهاسازی این زنبور پارازیتویید نشان داده است که این زنبور، دارای تخصص میزبانی بالایی بوده و تنها راه پرورش آن در شرایط آزمایشگاهی، استفاده از تخم های شب پره های جنس Sesamia می باشد. در این بررسی چگونگی پرورش این ساقه خواران در شرایط آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفته است. فاکتورهای مورد سنجش متوسط طول دوره لاروی، درصد شفیرگی، متوسط وزن شفیره های نر و ماده، متوسط طول دوره شفیرگی و درصد ظهور پروانه های بالغ از هر محیط غذایی بود. در نهایت میزان باروری شب پره های حاصل از هر محیط غذایی در قالب یک طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار مقایسه شد. بر اساس نتایج بدست آمده از پرورش لاروهای هر دو گونه این حشره روی ساقه ذرت، ساقه نیشکر و ساقه سورگوم با موفقیت همراه بود در حالیکه در محیط های غذایی نیمه مصنوعی موفقیت لازم بدست نیامد. این بررسی ها نشان داد که پرورش گونه S.nonagrioides botanephaga روی ساقه ذرت و گونه S.cretica روی ساقه سورگوم با در نظر گرفتن فاکتورهای مورد سنجش از لحاظ کیفی و کمی با حداقل تلفات و حداکثر میزان پرورش در کوتاهترین دوره رشد و نمو، نتایج مطلوبی بدنبال داشت. نوع غذا نیز روی باروری شب پره های حاصل در مورد گونه S.sretica اثر معنی داری نداشت ولی در مورد گونه S.nonagriodides botanephaga میزان باروری شب پره های حاصل از پرورش روی ساقه ذرت و سورگوم در سطح احتمال 5% با نیشکر اختلاف معنی داری داشته و از باروری بیشتری برخوردار بودند.

به منظور جمع آوری، شناسایی، پراکندگی و ارزیابی اهمیت کنه های گیاهی در جنوب شرق ایران، مناطق مختلف استانهای سیستان و بلوچستان و هرمزگان طی سال های 1374-1377 از طریق نمونه برداری، مورد بررسی قرار گرفتند. یکصد و هفت میزبان گیاهی مختلف در مناطق این دو استان نمونه برداری شد که 51 میزبان حاوی کنه های گیاهی شناخته شد. از روی بادمجان و خربزه درختی و موز دو گونه Tenuipalpus daneshvari Khosrowshahi and Arbabi و Brevipalpus phoenicis Complex group) جدا از بررسی حاضر شناسایی گردید. گونه های) Aceria mangiferaeکنه گل آذین انبه)، E.cernus (Nal) (کنه گال چوبی شاخه کنار)، Acalitus salvadorae Keifer (کنه تاولزای گیاه مسواک)، Brevipalpus lewisi McGregor (کنه تارتن دروغین) به ترتیب روی خربزه درختی، شریفه، زیتون محلی برای اولین بار از ایران گزارش می شود. گونه های Tetranychus cinnabarinus (Boisd)، Eutetranychus orientalis (Klein)، Oligonychus afrasiaticus (McGregor)، Eotetranychus hirsti P.and B.، Eriophyes ficus Cotte و Aculops lycopersici (Massee) به ترتیب روی هندوانه، کنار، مرکبات، خرما، انجیر و گوجه فرنگی حالت طغیانی و خسارتزا داشت. در این بررسی هشت خانواده متعلق به راسته Prostigmata، Cunazidae، (Anystidae, Bdellidae) Cheyletidae، Trombidiidae، Tydeidae،Erythraeidae، (Stigmaeidae و از راسته Mesostigmata سه خانواده (Phytoseiidae, Ameroseiidae, Laelapidae) به عنوان کنه های شکارگر مورد شناسایی قرار گرفتند. با اینکه بیشترین پراکندگی مربوط به کنه های شکارگر خانواده Anystis sp. Anystidae و Anystis baccarum (L.) در اکثر مناطق مورد بررسی بود ولی گونه های Amblydromella dalfardica (Daneshvar) و Amblyseius libanesi (Dosse) از خانواده Phytoseiidae بیشترین تراکم جمعیت را روی کنار و سیب زمینی شیرین داشتند. دو گونه (Allothrombium sp., Dinothrombium sp.) از خانواده Trombidiidae که از نظر اندازه، بزرگ ترین کنه های شکارگر بودند در مناطق سرباز و حاجی آباد به ترتیب جمع آوری و شناسایی شد.