فلسفه حکیم عمر خیام نیشابوری، فلسفه ای جامع و کامل است. نه تنها رباعیات او بلکه حتی اگر «رساله فی الوجود» خیام ترجمه می شد باز با همین استقبال جهانی روبه رو می شد. چنانکه وقتی تحلیل «رساله فی الوجود» خیام را نوشتم با همت بالای پروفسور رضوی استاد دانشگاه لندن، برگردان هایی از آن در کتاب «صهبای خرد» به انگلیسی انجام شد و بسیار مورد توجه قرار گرفت. جالب است که این فلسفه نه تنها در فرهنگ انگلیسی زبانان بلکه حتی ترجمه و چکیده هایی از آن به زبان های فرانسوی و آلمانی هم انجام شده و مورد توجه قرار گرفته است. از همین رو معتقدم که این تنها شعر خیام نیست که مورد توجه قرار گرفته بلکه مساله اصلی تفکر و محتوای نهفته در اشعار اوست که این چنین با استقبال روبه رو شده است. بخشی از این محتوایی را که به آن اشاره شد می توان در شعر خیام و با بهره گرفتن از اصطلاح های شعری ببینیم و از سویی انعکاس بخشی دیگر از این طرز تفکر را هم می توان در فلسفه او و با اصطلاح های فلسفی دید. در همین مورد شاید بد نباشد مثالی بزنم. خیام در فلسفه اش وجود را به واجب و ممکن تقسیم می کند. وجود ممکن اعلام می دارد که همواره باید از وجود واجب فیضان بشود. این مقصود خیام و حاصل تفکر وی با زبان فلسفی ا ست. ببینیم که با زبان شعر همین موضوع را چگونه بیان کرده است. وی همین مضمون را در مصراعی از یکی از رباعیاتش اینچنین بیان می کند: «از من رمقی به سعی ساقی مانده است».

یعنی من که یک وجود ممکن هستم رمقم، توانم و هر کنشی که دارم با سعی ساقی، یعنی وجود واجب است. در این مصراع کدواژه ها شعری اند. در حالی که آنجا کد واژه ها فلسفی بودند. به همین لحاظ نظری خاص در تشخیص مجموعه اشعار منسوب به حکیم حضرت خیام دارم و آن این است که در هر شعر منسوب به خیام اگر بتوان رد پای این تفکرات فلسفی را یافت بی شک آن اشعار به خیام تعلق دارند.

مگر اینکه در تذکره ها و مجموعه های اشعار به صراحت ذکر شده باشد که از آن دیگری است که در آن صورت اگر به شاعران بعد از او نسبت داده شده باشد می توان گفت که تحت تاثیر تفکر فلسفی خیام سروده شده اند.