مهراد عباد، عضو هیئت نمایندگان اتاق تهران و ایران: مازوت تولیدی ایران هفت برابر میزان استاندارد گوگرد دارد. از سال 2016 سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) تصمیم گرفت که به منظور کاهش آثار مخرب سوخت کشتی به محیط زیست از ابتدای سال 2020 حداکثر میزان گوگرد مجاز در سوخت کشتی ها را از 3.5 درصد به نیم درصد کاهش دهد و به این ترتیب مازوت ایران مشتریان خارجی خود را از دست داد. در این میان تحریم مانع از آن شد که کشور تکنولوژی پالایشگاه های خود را به روز کند تا میزان گوگرد مازوت تولیدی به استاندارد جهانی برسد و طرح های شرکت های دانش بنیان در این زمینه، به استثنای موارد معدودی در کتابخانه ها خاک می خورد. حالا این عقب افتادن از تکنولوژی روز سبب شده است که بخشی از بازار مازوت تولیدی ایران به دست روسیه و عراق بیفتد و به ناچار مازوت تولیدی در داخل کشور مصرف و سوزانده شود.

میلیون ها سال گذشت تا انسان و سایر مخلوقات بتوانند ظرفیت پذیرش آلاینده های کره زمین را به حد بحرانیخود برسانند. میلیون ها سال طول کشید تا نفت و گاز از باقی مانده مخلوقات پیشین شکل بگیرد، اما انسان ظرف چند صد سال مقدار زیادی از آن را صرف دریافت انرژی و پیشرفت صنعتی غیرپایدار خود کرد و آلاینده های متفاوت حاصل از نفت و گاز را در جای جای کره زمین گستراند. چند سالی است با وخامت تغییرات اقلیمی و افزایش شرایط وارونگی در پاییز و زمستان صحبت و نقد به شرایط آب و هوا رونق می گیرد و بعد از چند روز بادی و بارانی موضوع به فراموشی سپرده می شود. در سال های اخیر به جای اصلاح روندها و برنامه ریزی برای حرکت به سمت آب و هوای پاک، شاهد مقصر شناختن موارد متعددی هستیم که راه گشای امر نیست. یکی از تازه ترین مظنونان، مازوت است که بحث درباره آن بالا گرفته است اما غافل از اینکه مازوت تنها مجرم نیست و همدستان دیگری در آلوده سازی آب و هوای ایران تاثیر داشته است. مازوت به عنوان یکی از محصولات جانبی نفت شناخته می شود که در برج تقطیر پالایشگاه ها یکی از آخرین محصولاتی است که جداسازی می شود و شامل گوگرد فراوانی است. سه نوع نفت در دنیا وجود دارد، نفت سبک، متوسط و سنگین که عمده نفت ایران شامل نفت سنگین و ترشی است که یکی از بالاترین مقادیر گوگرد را در دنیا دارد. مازوت تولیدی ایران حدود 3.5 درصد وزنی گوگرد دارد با وجود اینکه بهترین مازوت های تولیدی دنیا دارای نیم درصد وزنی گوگرد است. با توجه به کیفیت نفت ایران مقادیر زیادی مازوت جداسازی می شود.

شایان توجه است که قیمت مازوت تولیدی ایران از ماده اولیه آن ارزان تر است به این معنا که با انجام کلی فرایند و صرف هزینه، کالایی تولید می شود که ضرر مالی و محیط زیستی دارد. حدود 20 درصد از فراورده های تولیدی نفت ایران شامل مازوت (نفت کوره) است و حدود 80 درصد از صادرات صنعت پالایشگاهی ما مازوت است. مازوت یا نفت کوره مصارف مختلفی داشته و دارد. گرمایش خانه ها، مراکز تجاری و صنعتی، حمام های قدیمی، کوره های نانوایی، سوخت کامیون و کشتی و برخی خودروها، لوکوموتیوها، بویلرها و همچنین به عنوان سوخت پشتیبان ژنراتورهای تولید برق در زمان کمبود گاز مورد استفاده قرار می گیرد. مورد آخر در سال های اخیر در ایران جنجال های زیادی به پا کرده است. سال 2015 بود که سازمان جهانی بهداشت آمار جان باختگان به علت آلودگی هوای ناشی از سوخت کشتی ها را 400 هزار نفر عنوان کرد؛ زنگ خطری که برخی در دنیا آن را شنیدند. سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) در سال 2016 تصمیم گرفت به منظور کاهش آثار مخرب سوخت کشتی به محیط زیست از ابتدای سال 2020 حداکثر میزان گوگرد مجاز در سوخت کشتیهارا از 3.5 درصد به نیم درصد کاهش دهد. این به آن معنا بود که مازوت ایران هفت برابر حد مجاز جهانی گوگرد داشت و فروش و مصرف آن را دچار مشکل کرد.

مشتریان خارجی دیگر متقاضی مازوت تولیدی ایران نبودند و نتوانستیم در فرصت چندساله آن زمان تا اجرای قانون جدید، پالایشگاه های خود را به روز کنیم تا با فیلتراسیون بیشتر گوگرد بتوانیم مقادیر آن را مطابق استاندارد جدید کنیم. تلاش هایی در این سال ها در این جهت انجام شده اما به واسطه تحریمها و نبود امکان استفاده از فناوری و تکنولوژی های روز دنیا باعث شد تا با تاخیر فراوان بتوانیم قدم های کوچکی در این راه برداریم. به تازگی دو پالایشگاه کشور از چندین پالایشگاه، توانستند با کمک شرکت های دانش بنیان تا حدودی فیلتراسیون را انجام دهند با وجو اینکه تکنولوژی لازم سال ها پیش توسط پژوهشگاه صنعت نفت به صورت آزمایشگاهی اجرائی شده بود اما شوربختانه به واسطه کمبود بودجه تحقیق و توسعه و نبود مدیریت و سرمایه گذاری لازم برای صنعتی سازی، این طرح ها در پروژه های معدود نفت و گاز به کار گرفته شده ولی بیشتر آنها در کتابخانه ها خاک می خورند. به این ترتیب بود که عراق و روسیه بازار مازوت ایران را به راحتی از آن خود کرده اند. براساس برنامه توسعه پنجم و ششم دولتها مکلف بودند تولید پالایشگاه ها را اصلاح کنند و سالانه دو درصد از تولید مازوت کم کنند و به 10 درصد برسانند. از طرفی مطابق ماده 59 قانون اصلاح الگوی مصرف مصوب 1389 دولت مجدد مکلف به کاهش تولید مازوت به زیر 10 درصد بوده است اما این دو مقرره نیز مانند خیلی از قوانینی که به صلاح کشور است، اجرا نمی شود. فقط بین سال های 89 تا 93 بود که کاهش 4.6 درصدی تولید مازوت را شاهد بودیم اما بعدتر به واسطه ناترازی انرژی مازوت بیشتری برای کمبود انرژی تولید شد.

در حال حاضر بیش از 40 درصد تولیدی پالایشگاه آبادان سوخت های بیکیفیت است. علاوه بر قوانین موجود، استانداردهای خوبی جهت تولید فراورده های نفتی و روش های آزمون آن و استانداردهای محیط زیستی مختلفی وجود دارد که اجرائی نمی شوند و لازم است این استانداردها اجباری و نظارت کارآمدی بر اجرای آنها انجام شود تا میزان آلاینده ها کاهش داشته باشد. یکی دیگر از مشکلات موجود امکانات ضعیف آزمایشگاهی در ایران است. از طرفی به واسطه تحریمها آنالیزور های طراز اول جهانی وارد ایران نشده است و خیلی از آنالیزورهای موجود قدیمی شدهاند که باعث پایینآمدن کیفیت آنالیزها شده است.

از طرفی این آنالیزورها نیاز دارند تا با مخلوط های گازی (نمونه شاهد) سالانه کالیبره شوند، مخلوط هایی گازی که نیاز است توسط مراجع آزمایشگاهی ذی صلاحی تایید شده باشند و آزمایشگاه هایی که باید استاندارد قابلیت ردیابی 17025 را داشته باشند. علاوه بر آن آزمایشگاه های تولیدکننده مواد نفتی هم در صورت داشتن این استاندارد می توانند کیفیت محصولات خود را بالا ببرند اما پتروشیمی ها و پالایشگاه های اندکی هستند که استاندارد 17025 یا NIST را که مورد تایید استانداردهای ملی و جهانی است، دارند یا از مواد اولیه آزمایشگاهی استفاده می کنند که دارای این استاندارها هستند. تمامی این عوامل باعث کاهش کیفیت تولیدات نفتی و گازی می شود. از طرف دیگر جهت ردیابی عناصر آلاینده که شامل NOX و SOX) X) می تواند عدد یک، دو یا سه باشد و برای ردیابی آنها نیاز به آنالیزورهای دقیق محیط زیستی است که در حد واحد در میلیارد (PPB) را بتواند آنالیز کند که تعدادی محدود از این آنالیزورهای محیطی در ایران وجود دارد که آنها نیز کالیبره استانداردی نمیشوند. با توجه به اینکه مازوت به عنوان یکی از آلایندهترین مواد نفتی شناسایی شده و مصرف آن هم در کشور زیاد است، تمام تقصرات بر گردن آن گذاشته شده اما باید بدانیم که تمام محصولات و مشتقات نفت و گازی و خود آنها که شامل نفت سفید، نفت گاز، گازوئیل، بنزین، سوخت جت، مازوت و... است، تماما آلاینده محیط زیست هستند و از هنگام احتراق شروع به تولید آلایندگی می کنند. در این سال ها به واسطه انرژی های فسیلی ارزان در ایران شدت مصرف انرژی به بیشترین حد خود رسیده و اعتیاد فراگیری از مصرف انرژی در سراسر ایران رواج پیدا کرده، اعتیادی که بلای خانمان سوز آلودگی را برای ما در پی داشته است. کیفیت پایین تمام محصولات نفتی بهواسطه نفت بیکیفیت و نبود امکان خالص سازی آن و وجود دستگاه ها و ماشین آلات قدیمی که این سوختها در آن استفاده می شود، باعث تشدید بحران های محیط زیستی شده است. جهت اصلاح امور لازم است با سرمایه گذاری در صنعت پالایش، کیفیت محصولات آن افزایش پیدا کند و با خالص سازی های بیشتر، مشتقات نفتی و گازی با ارزش افزوده بیشتری تولید کنند. همچنین با ترمیم روابط بین الملل امکان ورود فناوری های نوین را فراهم آوریم و با اجباری کردن استانداردهای موجود و نظارت کافی بر آنها سطح کیفی محصولات نفتی و گازی را افزایش دهیم. در کنار آن صنایع مختلفی هستند که همدست صنایع پالایشگاهی ما در ایجاد آلودگی هستند؛ صنایع فلزی، سیمان و بسیاری از صنایع دیگر تاثیر زیادی در افزایش گازهای گلخانه ای دارند که وضع موجود حاصل بی تدبیری و آلاینده بودن اکثر صنایع ماست. لازم است با ترویج فرهنگ هوش سبز در حاکمیت بتوانیم قدم های کوچکی در مقابل تغییرات اقلیمی برداریم.