درباره رابطه سینما با واقعیت اجتماعی دست کم می توان دو دیدگاه را به عنوان دو سر طیف از هم متمایز کرد و نظریه های پیچیده تر را در میان آنها قرار داد. آن دیدگاه اما چیست؟ یکی اینکه سینما را آینه ای واقع نما و طابق النعل به النعل از واقعیت اجتماعی درنظر بگیریم. دیدگاه دوم اینکه بگوییم آنچه سینما از واقعیت اجتماعی نشان می دهد، اصلا واقع نما نیست و بسیار تحریف شده است. البته این دو دیدگاه در یک نکته شریکند و آن اینکه به هر حال فیلم متاثر از واقعیت اجتماعی است و تفاوت در نحوه بازنمایی آن است. عنوان کتاب فرزین وحدت، پژوهشگر علوم اجتماعی و استاد سابق دانشگاه یعنی «آینه های کج و معوج» در نگاه نخست دیدگاه دوم را به ذهن متبادر می کند. این کتاب که به تازگی نشر کرگدن با ترجمه عسگر قهرمان پور منتشر کرده، به رابطه سینمای ایران با تغییرات اجتماعی در ایران می پردازد، یعنی گویی آثار سینمای ایران از دهه 1370 به این سو، تصویری دست کاری شده و غیرواقعی از جامعه ایران و تحولات آن به نمایش می گذارند، اما وقتی با متن کتاب مواجه می شویم، چیز دیگری می بینیم. کتاب در راستای طرح یا پروژه پیشین این جامعه شناس ایرانی نگاشته شده که پیش تر از او کتاب های «رویارویی فکری ایران با مدرنیت» (با ترجمه مهدی حقیقت خواه) و «اخلاق اسلامی و شبح مدرنیته» (با ترجمه عسگر قهرمان پور) را خوانده بودیم. وحدت در این پروژه زمینه های ظهور و بروز سوژه ایرانی را بررسی می کند، انسان مدرنی که عاملیت و فاعلیت دارد. او طرح خود را درباره «مدرنیته، ایران و اسلام» می خواند و می نویسد: «در کارهای پیشین، سعی کرده ام نشان بدهم دنیای مدرن از چه عناصری تشکیل شده و تنش های درونی آن از چه جنسی است و ایران و اسلام چه سنخیتی با تجدد و مواهب و مصایب آن داشته اند.» وحدت در دو کتاب پیشین، سراغ روشنفکران و اندیشمندان رفته بود اما در کتاب حاضر کوشیده، زایش سوژه ایرانی را از خلال آثار سینمایی نشان بدهد. او با حمید نفیسی، پژوهشگر نام آشنای سینمای ایران هم نظر است که سینما مدرنیته را در ایران ارتقا داده، این رسانه همچون استعاره ای برای مدرنیته و تجسم آن عمل کرده است. از دید وحدت «پایه و اساس مدرنیته رشد و توسعه سوژه های مستقل، خودمحور، خود تعریف کننده و خودآگاه است که در طبیعت و جهان تاثیر می گذارند.» وحدت با دیدگاه آدرنو و هورکهایمر که صنعت فیلم را نفی سوژگی می خوانند، مخالف است و بیشتر نظری بنیامینی نسبت به سینما دارد که برای آن نقشی رهایی بخش قائل است. بر این اساس معتقد است: «ترکیبی از تاثیرات استحمارکننده و رهایی بخش سینما را می توان در سینمای ایران در دوران اخیر مشاهده کرد.» او ضمن نام بردن از فیلمسازان هنری همچون عباس کیارستمی و محسن مخملباف، تاکید می کند که حتی فیلم های تجاری و عامه پسند نیز این ویژگی های رهایی بخش را نشان داده اند. نویسنده در کتاب «آینه های کج و معوج» برای نشان دادن ظهور و بروز سوژه ایرانی، 6 حوزه را از یکدیگر جدا کرده و کوشیده در هر فصل از کتاب، سراغ فیلم هایی با موضوع آن حوزه برود. او در فصل اول کتاب، به تغییر نگرش ایرانیان نسبت به مقولات دین و دینداری پرداخته و تلاش کرده این موضوع را از خلال بررسی آثاری چون «مارمولک» (کمال تبریزی، 1382)، «رنگ خدا» (مجید مجیدی، 1377)، «من و زیبا» (فریدون حسن پور، 1389) و «زیر نور ماه» (رضا میرکریمی، 1379) نشان بدهد. فصل دوم کتاب به موضوع روابط جنسیتی در سینمای معاصر ایران می پردازد و نویسنده فیلم های «بادکنک سفید» (جعفر پناهی، 1373)، «من ترانه پانزده سال دارم» (رسول صدرعاملی، 1380)، «آتش بس» (تهمینه میلانی، 1380)، «آتشکار» (محسن امیریوسفی، 1387)، «کافه ترانزیت» (کامبوزیا پرتوی، 1382) و «آینه های روبه رو» (نگار آذربایجانی، 1388) بررسی می کند و نشان می دهد که برداشت های سنتی از روابط جنسیتی در ایران دچار تحولات مهم و برگشت ناپذیری شده است. فرهنگ جوانان موضوع فصل سوم کتاب است و وحدت برای نشان دادن تحولات جامعه ایران در این زمینه فیلم های «بوتیک» (حمید نعمت الله، 1381) و «گشت ارشاد» (سعید سهیلی، 1390) را بررسی می کند. روابط بین طبقات اجتماعی موضوع فصل چهارم است که در آن آثاری چون «طلای سرخ» (جعفر پناهی، 1381)، «نان، عشق و موتور 1000» (ابوالحسن داودی، 1380) و «دایره زنگی» (پریسا بخت آور، 1386) بررسی می شوند. تحولات سیاسی ایران در فصل پنجم از خلال بررسی آثاری چون «آژانس شیشه ای» (ابراهیم حاتمی کیا، 1376)، «یک فراری از بگبو» (هاتف علیمردانی، 1390) و «چارچنگولی» (سعید سهیلی 1387) مورد بررسی قرار می گیرند و بالاخره از رابطه ایران و ایرانیان با دیگری (اعم از غرب یا شرق یا انسان غیرایرانی) در فصل ششم و با بررسی این فیلم ها بحث می شود: «کتاب قانون» (مازیار میری، 1388)، «فرش باد» (کمال تبریزی 1381)، «سوغات فرنگ» (کامران قدکچیان، 1385)، «رد کارپت» (رضا عطاران، 1393) و «ازدواج به سبک ایرانی» (حسن فتحی، 1384). آینه های کج و معوج کوشیده تصویری از سوژه ایرانی را، با همه نقاط قوت و ضعفش، از منظر سینماگران ایرانی به تصویر بکشد. فرزین وحدت در کتابش صرفا بر فیلم ها یا سینماگران خاصی تاکید نکرده و کوشیده طیف ها و سلیقه های متفاوتی را انتخاب کند. راه او برای نشان دادن نحوه شکل گیری و تحقق مدرنیته ایرانی جذاب و خواندنی است و در مقایسه با آثاری که می کوشند شکل گیری مدرنیته ایرانی را صرفا به میانجی آثار انتزاعی روشنفکران و اندیشمندان یا با بررسی های خشک اقتصاد سیاسی نشان دهند، روان تر است. اگرچه در نظر داشتن این دو منظر و بلکه منظرهای دیگر بر غنا و ژرفای ارائه تصویری دقیق تر و جزیی تر خواهد افزود.