آمار صادرات کشاورزی در بهار امسال دو وجه متفاوت دارد. گرچه رشد ارزش و وزن صادرات می تواند برای کشاورزان امری مطلوب قلمداد شود، اما همچنان حفاظت از منابع آبی و توسعه پایدار، مبنای صادرات در بخش کشاورزی نیست و محصولات آب بر به دیگر کشورها صادر می شود.

آخرین آمارهای گمرک از صادرات محصولات کشاورزی در سه ماه نخست سال جاری، رشد در وزن و ارزش صادرات این گروه کالایی را نشان می دهد. بر اساس این آمارها، وزن و ارزش صادرات محصولات کشاورزی، نسبت به سه ماهه نخست سال 1402، به ترتیب 23.88 و 29.85درصد رشد داشته است. در این بین 20 قلم اصلی صادراتی ایران در این بخش رشد بیشتری را تجربه کرده است. براساس آمارهای گمرک، ارزش صادرات این اقلام در سه ماه نخست 1403 نسبت به دوره مشابه در سال گذشته، بیش از 43درصد رشد داشته است. همچنین آمارها نشان می دهد که پسته، گوجه فرنگی، سیب، هندوانه و سیب زمینی، رتبه های اول تا پنجم را از نظر ارزش صادرات به خود اختصاص داده اند.

داده های گمرک نشان می دهد که تا پایان خرداد ماه بخش کشاورزی، مجموعا یک میلیون و 915هزار تن کالا به ارزش بیش از 918میلیون دلار به سایر کشورها صادرات داشته است. از مجموع این رقم، 801میلیون دلار به ارزش بیش از 87درصد صادرات کشاورزی مربوط به 20 قلم اصلی است.

مهم ترین کالای صادراتی ایران در بخش کشاورزی، انواع پسته و مغز پسته است. در سه ماهه نخست امسال، ایران مجموعا نزدیک به 19هزار تن پسته صادر کرده که 91درصد رشد در وزن نسبت به مدت مشابه در سال گذشته را نشان می دهد. همچنین ارزش صادرات این محصول بیش از 185میلیون دلار محاسبه شده که معادل 20درصد کل ارزش صادرات ایران است. همچنین به طور متوسط هر کیلو پسته ایرانی به قیمت 10 دلار در بازارهای جهانی به فروش می رسد.

گوجه و سیب اقلام دوم و سوم صادراتی ایران از نظر ارزش محسوب می شوند. از ابتدای سال تا پایان خردادماه، 128میلیون دلار گوجه فرنگی و 104میلیون دلار سیب از کشور صادر شده است؛ بنابراین سه قلم اول صادراتی مجموعا بیش از 45درصد صادرات ایران را به خود اختصاص داده اند.

نکته قابل توجه دیگر صادرات 391هزار تن هندوانه به ارزش بیش از 87میلیون دلار است. بر اساس این آمار، هندوانه رتبه چهارم را از نظر ارزش صادرات در بخش کشاورزی دارد. با توجه به اینکه هندوانه یک محصول آب بر محسوب می شود، لازم است بررسی شود که صادرات این محصول به قیمتی معادل هر کیلوگرم 20سنت تا چه میزانی توجیه اقتصادی و زیست محیطی دارد.

در بین 20 قلم کالای اساسی صادراتی در حوزه کشاورزی، از نظر وزنی، صادرات 5 کالا کاهشی و مابقی افزایشی بوده اند. در بین اقلام صادراتی اصلی، بیشترین رشد در وزن و ارزش صادرات مربوط به بادمجان گلخانه ای است. در فصل نخست سال 1402، بادمجانی از ایران صادر نشده بود، درحالی که در بهار سال جاری، 42هزار و 335تن از این محصول به ارزش 8میلیون دلار از کشور صادر شده است. فلفل گلخانه ای محصول دیگری است که رشد قابل توجهی در صادرات را تجربه کرده است. در سه ماهه نخست سال جاری بیش از 68هزار تن از این محصول، به ارزش 27.6میلیون دلار از کشور صادر شده است؛ این آمار به معنای رشد 27هزار و 244درصدی در وزن و رشد 24هزار و 328درصدی در ارزش است. به جز بادمجان و فلفل که رشد قابل توجهی داشته اند، پرتقال، سیب و پسته نیز رشدهای بالا در ارزش و وزن صادرات را در بهار امسال تجربه کرده اند. صادرات پرتقال در وزن و ارزش 360 و 353درصد رشد داشته و صادرات سیب از نظر وزن و ارزش به ترتیب 306 و 270درصد رشد را نشان می دهد. بیشترین کاهش در بین اقلام اصلی مربوط به پیاز و زعفران است. صادرات پیاز از نظر وزنی 47درصد کاهش یافته است، بااین حال کاهش 37درصدی در وزن و 52درصدی در ارزش صادرات زعفران، می تواند زنگ هشدار را برای سیاستگذاران حوزه کشاورزی به صدا درآورد. در فصل نخست سال جاری مجموعا 29.5میلیون دلار زعفران از ایران صادر شده ، درحالی که در مدت مشابه سال گذشته صادرات این محصول معادل 61.6میلیون دلار محاسبه شده است. با توجه به اینکه زعفران یکی از تولیدات سنتی ایران محسوب می شود و تولید آن از نظر زیست محیطی کاملا متناسب با شرایط اقلیمی ایران است، کاهش قابل توجه در صادرات این محصول باید موردتوجه مسوولان حوزه کشاورزی قرار گیرد. هندوانه، انگور و خربزه دیگر کالاهایی هستند که صادرات آنها در بهار سال جاری، نسبت به مدت مشابه در سال گذشته کاهش داشته است.

در نهایت می توان گفت صادرات محصولات کشاورزی در ایران تا حد زیادی متمرکز است و 5قلم اصلی صادراتی مجموعا 58درصد ارزش صادرات ایران را به خود اختصاص داده اند. همچنین بررسی 20کالای اصلی صادرات کشاورزی به روشنی نشان می دهد که منابع آبی به هیچ وجه عامل محدودکننده صادرات کشاورزی نیست و در لیست اقلام مذکور همچنان نام محصولات کشاورزی آب بر مشاهده می شود.