آرشیو دوشنبه ۲۶‌شهریور ۱۴۰۳، شماره ۵۸۵۷
هنر و ادبیات
۶
پیشنهاد کتاب

مرور دو نمایشنامه

دوستی و تبعیض در امریکا، عشق و انتقام در آندلس

علی ولی اللهی

«رانندگی برای خانم دیزی» نوشته آلفرد یوری نمایشنامه ای کوتاه در یک پرده است و فقط سه شخصیت در آن حضور دارند: پیرزن یهودی 72 ساله ای به نام دیزی ورتن، راننده سیاهپوستش، هوک کولبرن و پسر خانم دیزی بولی ورتن. نمایشنامه به مضامین مختلفی می پردازد که شاید یکی از مهم ترین آنها تبعیض و تقابل نژادها باشد. جامعه به تصویر کشیده شده هم با آفریقایی-امریکایی ها و هم با یهودیان با تبعیض برخورد می کند. جمله های کوتاه بسیاری در متن نمایشنامه وضعیت سیاهان را در جنوب امریکا به خواننده یادآوری می کند. از دیگر درون مایه های اصلی این نمایشنامه مفهوم دوستی است که در رابطه بین دیزی و هوک نمود پیدا می کند. پیر شدن مضمون دیگری است که نمایشنامه بر آن متمرکز می شود. نمایشنامه دوره ای 25 ساله را در بر می گیرد و در پایان آن دیزی 97 ساله، هوک 85 ساله و بولی 65 ساله است.

این نمایشنامه که در سال 1987 نوشته شد به موفقیتی بی نظیر دست پیدا کرد و جایزه پولیتزر را برای یوری به ارمغان آورد. از روی این نمایشنامه یک فیلم هم ساخته شد که موفقیتی بزرگ رقم زد و یوری را به جایزه اسکار فیلمنامه اقتباسی رساند. یوری می گوید شخصیت های نمایشنامه اش براساس اشخاصی که او در کودکی می شناخت، خلق شده اند. مادربزرگش و راننده سیاهپوستی که برای او استخدام شده بود.

آلفرد یوری بعد از موفقیت غیرمنتظره نمایشنامه اش و بردن جایزه پولیتزر نوشت: وقتی این نمایشنامه را می نوشتم هرگز به ذهنم خطور نمی کرد که روزی برای آن مقدمه بنویسم، زیرا هرگز فکر نمی کردم که تا اینجا پیش برود. وقتی از خودم می پرسم همه اینها چطور اتفاق افتاد فقط می توانم یک پاسخ بدهم. من چیزی را نوشتم که می دانستم واقعیت است و مردم واقعیت را در آن بازشناخته اند. این نمایشنامه از سری کتاب های «جهان نمایش» این ناشر است.

«عروسی خون» نمایشنامه ای است تراژیک و برآمده از فرهنگ عامه اسپانیولی. فدریکو گارسیا لورکا در این متن نظم و نثر را به هم آمیخته و اثری تحسین برانگیز خلق کرده که پس از گذشت صد سال همچنان تازه به نظر می رسد. نمایشنامه عروسی خون تلفیقی است از کلان روایت های شناخته شده؛ مثلث عشقی، انتقام، مرگ. اما لورکا این کلان روایت ها را از جزیی ترین دریچه های ممکن روایت کرده: از دل یک خانواده روستایی در آندلس، از زبان مادری که فرزندش در یک درگیری با چاقو کشته شده، از زبان دختری که عشقی آتشین در دل دارد، اما به اجبار خانواده و عرف جامعه در حال ازدواج با مرد دیگری است یا از زبان پسری که تمام زندگی اش در بارور کردن زن و زمین خلاصه شده.

لورکا در این متن با استفاده از ظرفیت های نمادپردازی، ترانه های فولک و زبان بی پیرایه مردمان روستایی اثری چند لایه خلق کرده که با هر مخاطبی در هر جایگاهی ارتباط برقرار می کند. به قول آندرس سوریا اولدمو لورکا دریای مواجی بود که دوستداران شعر و ادب و نمایش را در دریای خود غوطه ور می کرد. آنها در این دریا غوطه می خورند، می آموزند و لذت می برند. این منتقد معتقد است عروسی خون بازگوکننده عواطف و نگرانی های عمیق است و نشان می دهد لورکا ناظر جزیی نگر کلام، موسیقی و آداب مردم اسپانیاست.

عروسی خون نمایشنامه دیگری است از مجموعه «جهان نمایش» نشر نی. نمایشنامه ای نسبتا کوتاه، سهل و ممتنع و با قابلیت های اجرایی بالا که نزدیکی قابل توجهی با فرهنگ شرقی و ایرانی دارد. این نمایشنامه را مزدک صدر ترجمه کرده است. ترجمه ای قابل قبول که البته می توانست در بازآفرینی ترانه ها و اشعار بهتر عمل کند. در مجموع نمایشنامه عروسی خون چه برای مخاطبان تئاتری که دنبال متنی برای اجرا می گردند، چه برای آنهایی که علاقه به خواندن متون نمایشی دارند و چه برای آنها که به ادبیات علاقه دارند، اثری قابل توجه است.