بعد از دو تکه شدن مدیریت منطقه حفاظت شده دنا به دنبال مصوبه شورای عالی محیط زیست در 13 اردیبهشت 1403، ساخت سد ماندگان در دل نگین سبز جنوب کهگیلویه و بویراحمد شتاب بیشتری می گیرد. قانون درباره این اتفاق چه می گوید؟ آیا براساس قانون می توان در دل یک منطقه حفاظت شده سد ساخت؟

طبق ضوابط قانونی ساخت سد منوط به اخذ مجوز زیست محیطی است و باید یکصد متر با مرز منطقه حفاظت شده فاصله داشته باشد ولی سد ماندگان در منطقه ذخیره گاه زیست کره و با مصوبه جدید در دل منطقه حفاظت شده قرار دارد. همه چیز در اما و اگر بی اطلاعی پیش می رود تا بقای یک ذخیره گاه زیست کره جهانی، بیش از بیش تهدید شود.

کلید واژه بیشتر طرح هایی با آلایندگی مخرب و حتی انتقال آب، توسعه و در نهایت شرب است. توسعه یکی از شاخصه های رشد یک جامعه است اما چه توسعه ای؟ آیا توسعه به قیمت نابودی دارایی طبیعی یک سرزمین و آینده یک سرزمین مجاز است؟ یا توسعه ای که در آن همه افراد در گروه های مختلف مشارکت داشته باشند و از منافع حاصل از آن به طورعادلانه بهره مند شوند، توسعه ای که بر توان و ظرفیت سرزمینی پایه گذاری شود. توسعه یکی از شاخصه های پیشرفت در جوامع است. توسعه پایدار در گزارش کمیسیون برانتلند در سال 1987 به عنوان «توسعه ای که نیازهای زمان حال را برآورده می کند، بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده برای برآوردن نیازهای شان» توصیف شده است.

اما برنامه های توسعه نامتوازن و ناپایدار در ایران بدون توجه به ظرفیت ها و پتانسیل های سرزمینی در مناطق گسترش پیدا می کنند و توانایی سرزمینی ایران را تهدید می کند. در مناطق مختلف ، بدون توجه به آمایش سرزمینی کشاورزی و صنایع آب بر توسعه می یابد.

پیش از این نسخه پیچی اشتباه، توسعه و سبک زندگی در مناطق کم آب بر اساس وضعیت اقلیمی آن بود ولی با انتقال آب بین حوضه ای بدون در نظر گرفتن شرایط اقلیمی این مناطق دستخوش تغییرات گسترده ای شده است. تقاضای جدید، «حق» ایجاد می کند، تحت هر شرایطی آب این توسعه های جدید باید تامین شود حتی به قیمت آوارگی مردم، خشک شدن تالاب ها، رودخانه ها و از بین رفتن دارایی طبیعی ملی یک سرزمین که ارزش جهانی دارد. دور باطلی که پایانی ندارد، پایان آن به قیمت نابودی یک سرزمین است. حالا این دور باطل به دنا رسیده است.

احداث سد خرسان 3، ماندگان و تنگ سرخ خطرات بسیار جدی روی زیست کره و منطقه حفاظت شده دنا دارد. مناطق حفاظت شده مناطقی هستند که باید شرایط اقلیمی، اکولوژیکی، زیست محیطی، حیات وحش جانوری و گیاهی و حیات آبزیان آن برای نسل های آینده حفظ شود و با مشارکت جوامع محلی با لحاظ کردن رویکرد اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی توسعه پایدار داشته باشد.

براساس خصوصیات اکولوژی، ذخیره گاه دنا یکی از نقاط با ارزش از نظر غنای زیستی در دنیا محسوب می شود.این منطقه اولین ذخیره گاه زیست کره پس از انقلاب است که در یونسکو ثبت شده. با چه مجوزی و براساس چه استدلال علمی و فنی، محیط زیستی و منطقی باید دو سد در این منطقه حفاظت شده با فاصله کم از هم ساخته شوند؟ در وضعیت بدون سد، در شرایط دوره خشکسالی به دفعات رودخانه بشار از روستای دهنو تا ایستگاه مختار خشک شده است با این وضعیت سدهای جدید خود ماجرای دیگری است که مطلقا با منطق سازگار نیست. محاسبات فنی نشان می دهد با ساخت سدهای ماندگان و خرسان3 عملا اکوسیستم رودخانه خرسان (بشار و ماربر) در منطقه حفاظت شده از بین خواهد رفت.این چه رسم نامیمونی است که هر روان آبی که می بینند می خواهند منتقل کنند یا سد بسازند؟ حق آبه زیستی و مردم پایین دست چه می شوند؟ چرا میزان آب شرب، کشاورزی و صنعت مشخص نمی شود؟چرا استان های مقصد انتقال آب میزان تخصیص آب صنعت خود را به طور دقیق اعلام نمی کنند؟ آنچه مسلم است باز هم قرار است آب جاری در رگ های منطقه حفاظت شده دنا از طریق این سدها و به نام آب شرب، به کام صنعت برود. صنعتی تشنه در دل کویر که سیری ندارد!

اسلام جاودان خرد، مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد در گفت وگو با «ایران» ایرادات حقوقی به این مصوبه وارد کرد و گفت: تعیین حیطه مدیریت جزو وظایف شورای عالی محیط زیست نیست. او دلیل این الحاق را مقدمه سازی برای ساخت سد ماندگان روی رودخانه ماربر دانست وگفت: پیش از این از اداره کل استان کهگیلویه و بویراحمد خواسته بودند تا نظر نهایی خود را درباره ساخت سد ماندگان بدهد. به گفته او، پاسخ این اداره هم به استعلام سد ماندگان و هم سد خرسان 3 که آب را به اصفهان می برد، منفی بوده است. جاودان خرد با اشاره به سابقه 33 ساله مدیریت کهگیلویه و بویراحمد بر منطقه حفاظت شده دنا گفت: باوجود کمبود نیرو، تجهیزات و امکانات، باتمام توان و با پوست و خون خود از دنا حفاظت کردیم زیرا مردم کهگیلویه و بویراحمد عرق خاصی به دنا دارند. شرایط آنقدر خوب پیش رفت که بخش هایی از دنا به عنوان اولین ذخیره گاه زیست کره بعد ازانقلاب در یونسکو ثبت شد. به اعتقاد جاودان خرد اصلا بحث تعیین حیطه مدیریت جزو وظایف شورای عالی محیط زیست نیست؛ هیچ جای مصوبات دیده نشده که درباره مدیریت یک بخش یا منطقه تصمیم بگیرند. مهمترین نکته از نظر جاودان خرد تصمیم گیری برای ساخت سدی به نام ماندگان است. متاسفانه بحث احداث سد خرسان3 از مدت ها قبل مطرح بود که حالا دوباره می خواهند سدی به نام ماندگان بسازند. البته درباره ساخت آن از ما استعلام گرفته اند که روز 14 مردادماه مخالفت خود را درباره هر دو سد اعلام کردیم. مخالفتی بر پایه قانون و به دو دلیل؛ اولا استقرار صنایع حداقل باید 100متر با منطقه حفاظت شده فاصله داشته باشد.دوما این سد قراراست روی رودخانه ماربر احداث شود که بخش اعظم حوضه و مخزن آن داخل زیست کره و منطقه حفاظت شده دنا است. دو سد خرسان3 و ماندگان در طرفین دنا هستند. جاودان خرد ادامه داد: حفاظت با دو مدیریت مشکلات قضایی وحقوقی ایجاد می کند. مثلا متخلفان به راحتی از مرز فرار کرده و امکان پیگیری حقوقی در منطقه مجاور دشوار می شود. همچنین دوسوی منطقه پادنا دارای فرهنگ وعرق مشترکی با ما هستند پس نباید ارزش دنا را قربانی سد کرد. با احداث ماندگان باید قید دنا و زندگی در کهگیلویه و بویراحمد را بزنیم و شاهد کوچ گسترده باشیم.