بانک مر کزی جمهوری اسلامی ایران در تارنمای خویش در بخش «بانک ها و نهادهای پولی مجاز» «موسسه اعتباری غیربانکی ملل» را ذیل سرفصل «موسسه اعتباری ایرانی غیربانکی و غیردولتی» معرفی کرده است. چنین موسساتی فضای فعالیت حرفه ای محدودتری نسبت به بانک ها دارند و مجوز ارائه تمامی محصولات یک بانک تمام عیار را ندارند. شایان ذکر است موسسه اعتباری غیربانکی ملل قریب به 40 سال با شهرت و هویت های مختلف در فضای پولی و مالی کشور حضور دارد و قصد از نگارش نوشتار حاضر ممیزی شاخص «سود (زیان) ناخالص» موسسه ملل و تعیین موقعیتش نه در میان بانک های کشور بلکه در کنار شبکه بانکی در بازه دوساله پایانی برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است. مولفه موصوف معیار مهم ارزیابی بازده کنشگران بازار پول تلقی می شود و حاصل تفریق «هزینه سود سپرده ها» از «درآمد عملیاتی» بوده که هر چه درآمد عملیاتی فزونی و هزینه سود سپرده ها کاسته شود معادله «سود (زیان) ناخالص» امکان افزایش پیدا می کند.

داده ها و اطلاعات به کار رفته در گزارش ماخوذ از صورت های مالی سالانه حسابرسی شده بانک های کشور و موسسه اعتباری غیربانکی ملل است و از این پس از بانک های کشور با نام های «شبکه بانکی»، بانک ها یا «شبکه» و از موسسه اعتباری غیربانکی ملل با اسم موسسه یا موسسه ملل و از بانک های غیردولتی که به استناد قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و ماده واحده قانون اجازه تاسیس بانک های غیردولتی بنیان گذاری شده اند با عنوان بانک های خصوصی یاد خواهند شد.

در آغاز به مختصات «درآمد عملیاتی» و سپس به «هزینه سود سپرده ها» پرداخته خواهد شد و در انتها به «سود خالص» موسسه اشاراتی خواهد شد.

-درآمد عملیاتی

در دوره ارزیابی متوسط «درآمد عملیاتی» موسسه بیش از 74 هزار میلیارد ریال و کمتر از متوسط شبکه و بانک های خصوصی بوده و 83 درصد از سبد درآمدی موسسه را به خود تخصیص داده که از میانگین بانک های کشور و بانک های خصوصی بالاتر است. رشد درآمد عملیاتی بانک در دوره ارزیابی 63 درصد بوده و از میانگین شبکه و بانک های خصوصی بیشتر شده و روی هم رفته روایتی مطلوب از توانمندی «درآمد عملیاتی» موسسه بیان می کند.

اکنون به اجزای سازنده «درآمد عملیاتی» توجه می شود. «درآمد عملیاتی» شامل «درآمد تسهیلات اعطایی»، «درآمد سپرده گذاری در بانک ها و موسسات اعتباری غیربانکی»، «درآمد سرمایه گذاری در اوراق بدهی»، «سود یا زیان سرمایه گذاری در سهام و سایر اوراق بهادار» و «جایزه سپرده قانونی» است و به واسطه آنکه «درآمد تسهیلات اعطایی» 96 درصد از سبد «درآمد عملیاتی» موسسه را تشکیل داده و سهم غالب در سبد «درآمد عملیاتی» را داشته بنابراین تنها «درآمد تسهیلات اعطایی» واکاوی می شود. چون «درآمد تسهیلات اعطایی» مرتبط با «تسهیلات اعطایی» است بنابراین ابتدا «تسهیلات اعطایی» بانک وارسی خواهد شد. مقصود از «تسهیلات اعطایی» مجموعه انواع تسهیلات و مطالبات موسسه بوده که در سمت راست ترازنامه است.

-تسهیلات اعطایی

میانگین مانده «تسهیلات اعطایی» موسسه در دوره ارزیابی نزدیک به 33 همت و کمتر از متوسط شبکه و بانک های خصوصی بوده و متوسط رشد تسهیلات اعطایی در دوره ارزیابی بیش از 44 درصد و رشدی بیش از شبکه و بانک های خصوصی است. شاخصه های مرتبط با سطح بهره گیری از منابع و سپرده ها بالاتر از متوسط عملکرد بانک های کشور و بانک های خصوصی را نشان می دهد و موید روند حرکت تندتر اعطای تسهیلات و بهره برداری بهتر از منابع در موسسه ملل نسبت به شبکه و بانک های خصوصی است. در دنباله تفسیر «درآمد تسهیلات اعطایی» پی گرفته می شود.

-درآمد تسهیلات اعطایی

در دوره ارزیابی متوسط «درآمد تسهیلات اعطایی» موسسه ملل نزدیک به 71 هزار میلیارد ریال و کمتر از متوسط بانک های کشور و بانک های خصوصی است. رشد «درآمد تسهیلات اعطایی» موسسه نزدیک به 60 درصد و بیش از متوسط شبکه و کمتر از میانگین بانک های خصوصی است. سهم «درآمد تسهیلات اعطایی» در سبد درآمد عملیاتی و سبد درآمدی موسسه به ترتیب نزدیک به 80 و 96 درصد بوده که بیش از میانگین شبکه و بانک های خصوصی است و حکایت از اتکای فراوان درآمد موسسه به «درآمد تسهیلات اعطایی» دارد. حال به عنصر کاهنده در «سود (زیان) ناخالص» نگاهی خواهد شد.

-هزینه سود سپرده ها

در دوره ارزیابی میانگین «هزینه سود سپرده های» موسسه بیش از 8 همت و کمتر از میانگین عملکرد شبکه و بانک های خصوصی است. رشد «هزینه سود سپرده ها» در دوره ارزیابی بیش از 88 درصد و سهم هزینه سود سپرده ها در سبد هزینه موسسه نزدیک به 80 درصد هستند و هردو بیش از متوسط شبکه و بانک های خصوصی است.

از آنجا که «هزینه سود سپرده ها» همبسته با «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» بوده ازاین روی پیمایش سپرده های مذکور لازم است. با این همه قبل از تمرکز بر چگونگی «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» ابتدا کل سپرده های بانک پایش می شود.

-سپرده های مشتریان

«سپرده های مشتریان» موسسه شامل سپرده های دیداری، پس انداز و مشابه اعم از مشتریان حقیقی و حقوقی به همراه سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان است. متوسط «سپرده های مشتریان» موسسه در دوره ارزیابی بیش از 47 همت و سرانه سپرده شعب موسسه نزدیک به 1300 میلیارد ریال بوده و هر دو از میانگین شبکه و بانک های خصوصی پایین تر است. در هر حال از موسسه ملل با 339 شعبه که در پهنه کشور پراکنده شده اند تجهیز منابع در تراز بالاتری انتظار می رود. حال موقع بررسی «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» فرا می رسد.

-سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان

«سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» موسسه متشکل از سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت عادی، بلندمدت و سپرده های سرمایه گذاری دریافتی از بانک ها و موسسات اعتباری غیربانکی و سودهای پرداختنی است و در دوره ارزیابی متوسط آن در موسسه ملل نزدیک 44 همت بوده و از میانگین شبکه و بانک های خصوصی پایین تر است.

در دوره ارزیابی متوسط سهم «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» در سبد سپرده های مشتریان موسسه نزدیک به 93 درصد بوده و هر دو بالاتر از عملکرد بانک های کشور و بانک های خصوصی است.

در دوره ارزیابی میانگین رشد «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» 51 درصد و رشد سپرده های مشتریان 53 درصد بوده که از تجهیز گران قیمت سپرده ها در موسسه خبر می دهد.

سنجش ها حاکی از نرخ بالای تجهیز «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» نسبت به شبکه و بانک های خصوصی است و تطبیق نتایج این بخش با بخش ارزیابی «هزینه سود سپرده ها» دلایل رشد و سهم بالای آن در سبد هزینه های موسسه را که از متوسط شبکه و بانک های خصوصی سبقت گرفته به خوبی هویدا می کند.

بی شک موسسه ملل تدابیر لازم را در خصوص همسویی تجهیز «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» و ترفیع بهره وری موسسه اندیشیده است. حال وقت آن رسیده که اثرگذاری عوامل سازنده سود (زیان) ناخالص موسسه ملل را در یک قاب رویت کرد.

-سود (زیان) ناخالص

در دوره ارزیابی میانگین درآمد عملیاتی موسسه 74107 میلیارد ریال و متوسط «هزینه سود سپرده ها» 81317 میلیارد ریال بوده که رهاورد آنها متوسط «زیان ناخالصی» معادل منفی 7210 میلیارد ریال است و قدرمطلقش کمتر از قدرمطلق میانگین شبکه و بانک های خصوصی با زیان ناخالص بوده و از نظر دور نمانده در دوره ارزیابی روند تغییر سود ناخالص موسسه بیش از 88 درصد رشد کرده است. به دیگر سخن روند تغییر «زیان ناخالص» موسسه در دوره ارزیابی نزولی است و میزان شاخصه مزبور بیش از متوسط زیان ناخالص بانک های کشور و بانک های خصوصی بوده و مبین سعی و تلاش موسسه برای ورود به دایره سودآوری است.

در دوره ارزیابی میانگین «سود ناخالص» موسسه با 93 درصد نزول به میانگین «زیان خالص» نزدیک به منفی 14 هزار میلیارد ریال رسیده که سقوطی بیشتر از متوسط افت «سود ناخالص» در شبکه بانکی و بانک های خصوصی بوده و قدرمطلق «زیان خالص» موسسه ملل کمتر از قدرمطلق «زیان خالص» شبکه و بانک های خصوصی زیان ده است و می تواند بارقه امید خروج از ضرر و زیان انگاشته شود. در ادامه به تبیین علل شکاف مابین «سود ناخالص» و «سود خالص» موسسه در دوره ارزیابی پرداخته خواهد شد.

تعمق در باب اقلام درآمد و هزینه موسسه پس از ثبت «زیان ناخالص» در دوره ارزیابی دلالت بر ایجاد هزینه ای نزدیک به 20621 میلیارد ریال دارد که بیش از ربع آن «هزینه مطالبات مشکوک الوصول» است و این اندازه سهم «هزینه مطالبات مشکوک الوصول» بیشتر از میانگین شبکه و بانک های خصوصی بوده و در جای خودش درخور تحقیق و رسیدگی است و در مقابل چنین هزینه ای موسسه فقط توانسته 13906 میلیارد ریال درآمد بعد از «سود ناخالص» پدید آورد؛ به این ترتیب علت کاهش «زیان ناخالص» 93 درصدی موسسه واضح و مبرهن می شود. البته نزدیک به 90 درصد درآمد مندرج در صورت های مالی پس از «سود ناخالص» از محل سود و درآمدهای غیرعملیاتی و غیربانکی کسب شده و نزدیک به60 درصد آن از محل فروش وثایق تملیکی بوده که بیش از میانگین عملکرد بانک های کشور و بانک های خصوصی است. به تعبیری شبکه بانکی کشور در تحصیل درآمد از مسیر افزایش سهم «درآمدهای بانکی و عملیاتی» تلاش افزون تری دارد.

پیش تر ملاحظه شد در دوره ارزیابی میانگین رشد «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» موسسه ملل 51 درصد و سهمش در سبد سپرده های مشتریان موسسه 93 درصد بوده که از متوسط شبکه و بانک های خصوصی بالاتر است. در ضمن محاسبات آشکار می سازد نرخ تجهیز سپرده ها در موسسه ملل نسبت به بانک های کشور و بانک های خصوصی بالاتر است.

برای درک بهتر تاثیر این گزاره ها بر سود (زیان) ناخالص در نظر است شاخص های بالا در بانک خصوصی کارآفرین که میانگین حجم سپرده ها و درآمد عملیاتی آن در دوره ارزیابی با موسسه ملل مشابه بوده با یکدیگر مقایسه شوند و سپس همین قیاس با بانک دولتی توسعه تعاون صورت پذیرد. بانکی که مانده سپرده هایش نظیر موسسه بوده اما درآمد عملیاتی آن حدود 60 درصد موسسه است. ضمنا هر دو بانک مورد اشاره در دوره ارزیابی برعکس موسسه با سود ناخالص روبه رو هستند.

در دوره ارزیابی میانگین رشد «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» بانک کارآفرین 12 درصد و سهمش در سبد سپرده های مشتریان بانک 72 درصد بوده بنابراین مشاهده می شود هزینه سود سپرده های بانک کارآفرین تقریبا 40 درصد از موسسه ملل کمتر است. در دوره ارزیابی میانگین رشد «سپرده های سرمایه گذاری مدت دار مشتریان» بانک توسعه تعاون 28 درصد و سهمش در سبد سپرده های مشتریان بانک 64 درصد بوده در نتیجه هزینه سود سپرده های بانک توسعه تعاون تقریبا 62 درصد از موسسه ملل کمتر است. چنانچه در دوره ارزیابی موسسه ملل صرفا نرخ تجهیز سپرده ها را با میانگین شبکه هم تراز می کرد حتما موسسه از وادی زیان رها می شد.

مطمئنا موسسه اعتباری غیربانکی ملل راه حل های ارزشمندی را در آستانه ورود به برنامه هفتم توسعه تدبیر و به انجام رسانده و یقینا به زودی دستاوردهای بزرگی را به ذی نفعان عرضه خواهد کرد.