پیچیدگی، ابهام، آشوب و عدم قطعیت، وصف حال این روزهای خاورمیانه است که با اضافه شدن ترامپ با خصلت «پیش بینی ناپذیری» معضله خاورمیانه پیچیده تر و ابهام آمیزتر خواهد شد. با این همه اما، برخی از کنش های بازیگران قابل پیش بینی است؛ از جمله تداوم سیاست «موازنه از دور» (offshore -balancing) آمریکا در منطقه که از دوران اوباما آغاز شده و با مواضع و رویکردهای ترامپ هم سازگار است و از قضا ترامپ و تیمش نیز بر ادامه این روند با شعار «اول آمریکا» تاکید داشته اند.

«موازنه از دور» ابزاری دارد و مهم ترین ابزار آن هم پیمانانی هستند که به آنها احاله مسئولیت می شود.

سوال اصلی این است که کدام کشور یا کشورها قرار است در دولت دوم ترامپ، نظم سازی کنند و منافع بلوک غرب به رهبری آمریکا را در خاورمیانه نمایندگی کنند؟

با نگاهی به تحولات منطقه طی دو سال گذشته می توان به این سوال پاسخ داد. از سال 2023 تاکنون، خلا قدرت در چند ناحیه از منطقه خاورمیانه رخ داد و بازیگرانی که این خلا را با کمک آمریکا پر کردند، قرار است بار اصلی نظم جدید در خاورمیانه را بر دوش بکشند.

خلا قدرت (power vaccum) روندی است که در سال های اخیر در زیرسیستم یا مناطق مختلف شکل گرفته و توازن قدرت را تغییر داده است. خلا قدرت ریشه در جنگ فرسایشی، جنگ داخلی، دولت ضعیف یا ورشکسته (failed state) و خروج قدرت مداخله گر خارجی دارد. سقوط سوریه نتیجه خلا قدرت بود. جنگ داخلی و دولت ضعیف در سقوط بشار نقش داشتند اما مهم ترین عامل سقوط سوریه، رهاشدگی سوریه توسط روسیه بود.

روسیه اراده ای برای حفظ بشار نداشت، در نتیجه ترکیه از خلا قدرت در سوریه بهره برد و آن را پر کرد.

خلا قدرت در منطقه قفقاز هم ایجاد شده است. جنگ فرسایشی روسیه در اوکراین باعث رهاشدگی قفقاز از نفوذ روسیه شده و در نتیجه این خلا توسط ترکیه و رژیم صهیونیستی در حال پرشدن است. ترکیه تا الان بزرگ ترین برنده خلا قدرت در سوریه و قفقاز بوده است، هرچند در ادامه با چالش هایی مواجه خواهد شد.

ترک ها با نفوذ در دولت جدید سوریه و تقویت محور ترکی- آذری در قفقاز، خلا روسیه را پر کردند و موازنه قدرت را در خاورمیانه و قفقاز به نفع خود تغییر دادند. پیش بینی می شود ترکیه تلاش خواهد کرد در سال های آینده به هاب اقتصادی منطقه تبدیل شود. ژئوپلیتیک ممتاز ترکیه، این توانایی را به این کشور می دهد تا برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقه تلاش کند. ترکیه در هیدروپلیتیک نیز دست به تلاش های گسترده ای زده است. سدهای احداث شده توسط ترکیه بر اساس نقشه راه آبی ترکیه طراحی شده اند.

البته قطعا ترکیه در ادامه با مشکلات و چالش های جدی نیز مواجه خواهد شد. از سوی دیگر، عربستان نیز با مرجعیتی که میان کشورهای عربی حاصل کرده و لابی قدرتمند در اروپا - آمریکا و توان اقتصادی طمع انگیزی که برای ترامپ دارد، هم پیمان مطمئن ترامپ خواهد بود.

1- با تضعیف روسیه در جنگ اوکراین و تحریم های فزاینده آمریکا و اروپا علیه ایران و روسیه و افزایش تنفر از اسرائیل پس از جنگ غزه و لبنان، فعلا و تا مدتی شرایط برای ارتقای جایگاه و نقش آفرینی ترکیه و عربستان فراهم شده است.

2-انتخاب جوزف عون، متحد محمد بن سلمان در لبنان و راهبرد او مبنی بر تمرکز قدرت نظامی در دستان ارتش، حزب الله را در محاصره شدیدتری قرار خواهد داد و نفوذ عربستان در لبنان را تشدید خواهد کرد.

3- روندها نشان می دهد سیاست های منطقه ای عراق نیز از بی طرفی منفی به بی طرفی مثبت با سویه های عربی تغییر کرده است.

4- مجموعه تحولات منطقه شامات، از 7 اکتبر تاکنون، تحولات خلیج فارس از 10 مارس 2023 تاکنون و منطقه قفقاز از جنگ قره باغ 2022 تاکنون موجب تغییر توازن قدرت در منطقه خاورمیانه به سود ترکیه و عربستان شده است.

5- با توجه به تداوم راهبرد موازنه سازی از دور توسط دولت ترامپ، به نظر می رسد ترامپ سیاست احاله مسئولیت را در خاورمیانه دنبال خواهد کرد و بار اصلی را بر دوش عربستان و ترکیه خواهد گذاشت.

دکترین دو ستونی ترامپ با محوریت ترکیه و عربستان، راهبرد احتمالی ترامپ در منطقه خواهد بود.