آسیه قاسمی

طی چهار برنامه توسعه پس از انقلاب اسلامی علاوه بر افزایش مصرف نهایی انرژی در بخش کشاورزی از 6/31 میلیون بشکه معادل نفت خام به 7/38 بشکه معادل نفت خام، ترکیب انرژی مصرفی نیز در این بخش طی این برنامه ها تغییر قابل توجه ای داشته است. به گونه ای که سهم فرآوده های نفتی در کل مصرف انرژی بخش از 93 درصد در برنامه اول توسعه به 68 درصد در برنامه چهارم و سهم برق از 9/6 درصد به 4/29 درصد افزایش یافت. علیرغم این تحولات، سهم این بخش در مصرف نهایی انرژی کل کشور روند نزولی داشته و از 2/9 درصد در سال های برنامه اول به 6/6 درصد در برنامه چهارم توسعه کاهش یافت.

به دنبال بروز مشکلاتی در صنعت چای کشور به ویژه ورود غیر قانونی، فقدان تقاضا برای چای تولید داخل و انباشت مقادیر قابل توجهی از آن، طرح اصلاح ساختار چای به استناد ماده (29) قانون برنامه سوم توسعه طی سال های 83-1379 به اجرا در آمد. این طرح به دنبال کاهش و رفع انحصار دولت از صنعت چای، بهبود کیفیت، رقابتی کردن تولید وبازرگانی، جلوگیری از قاچاق و... و در راستای کاهش تصدی دولتی در امور چای بوده است. در این پژوهش به منظور بررسی اهداف مورد نظر و ارزیابی طرح اصلاح ساختار چای، موفقیت آن در تجربه آزاد سازی تولید و بازرگانی چای، تغییر و بهبود شیوه های تولید، جلوگیری از واردات غیر قانونی، تحقق نقش هدایتی و نظارتی سازمان چای و همچنین رعایت زمان پیش بینی شده در اجرای طرح در قالب پنج سوال مورد آزمون قرار گرفت.
جامعه مورد مطالعه در این پژوهش 974 نفر شامل 935 چایکار و 39 کارخانه دار منطقه لاهیجان (استان گیلان) می باشد. جهت دسترسی به داده های مورد نیاز از گروه چای کاران نمونه ای به حجم 163 چای کار به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب و از تمامی 39 کارخانه سرشماری به عمل آمد. به منظور جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز علاوه بر مراجعه به اسناد و مدارک کتابخانه ای، پرسشنامه ای با 22 سوال طراحی و داده های حاصل از آن با استفاده از نرم افزار Excel وSPSS پردازش گردید. سپس با استفاده از نتایج پردازش این داده ها سوالات پژوهش مورد آزمون قرار و نتایج حاصل با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی (آمارهt-student (تجزیه و تحلیل شد. بررسی این نتایج نشان می دهد که هم کارخانه داران و کشاورزان مورد نظر اجرای طرح اصلاح ساختار را در تجربه آزاد سازی تولید و بازرگانی چای، بهبود کیفیت و شیوه های تولید، جلوگیری از واردات غیر قانونی و تحقق نقش هدایتی و نظارتی سازمان چای چندان موفق نمی دانند. همچنین به موجب نتایج حاصل، زمان پیش بینی شده در قانون برای اجرای طرح رعایت نشده است. مهمترین دلایل این امر را می توان در نادیده گرفتن واقعیات صنعت چای و چالش های فراروی آن و فراهم نکردن زمینه ها و بسترهای لازم برای انجام اصلاحات در ساختار کشت و صنعت چای جستجو نمود. لازم به ذکر است با توجه به اتمام دوره اجرای پنج ساله طرح (83-1379)، این تحقیق در سال 1384 انجام شد.

اهمیت کالاهای اساسی در سبد هزینه خانوارها و ضرورت افزایش امکان دسترسی مصرف کنندگان به ویژه اقشار کم درآمد، لزوم حمایت از تولیدکنندگان این کالاها و تاثیر عرضه و تقاضای آنها بر برخی شاخصهای اقتصادی نظیر تورم، به اجرای طرح تنظیم بازار کالاهای اساسی منتهی شد. به منظور افزایش ضریب موفقیت این طرح در تنظیم بازار کالاهای اساسی و پاسخگویی سریع به تحولات بازار این اقلام به ویژه در مقاطع خاص، پیش بینی روند عرضه و تقاضای کالاهای مشمول آن، مفید خواهد بود. در مقاله حاضر به منظور امکان سنجی تنظیم بازار روغن نباتی و گوشت قرمز در سال 1386 روند تولید، مصرف و مازاد (کمبود)کالاهای یاد شده به تفکیک ماهانه در این سال بر اساس روند سالهای 1385-1381 و فرض ثبات عوامل اثرگذار بر بازار این کالاها بررسی شده است.
در مورد روغن نباتی نتایج حاصل نشان می دهد در تمامی ماه های سال (حتی ماه های پرمصرف) میزان تولید بیش از مصرف است و مازاد مقدار آن به منظور جلوگیری از کاهش قیمت و ضرر و زیان تولیدکننده می تواند به صادرات (یا ذخیره سازی) اختصاص یابد.
در مورد گوشت قرمز نتایج نشان می دهد که میزان مصرف در شش ماهه دوم بیش از تولید است و با توجه به اختلاف قابل توجه مصرف و تولید در شش ماهه دوم، همچنین با فرض میزان تقاضای بیشتر در برخی از ماه های شش ماهه دوم، شرایط واقعی تر بازار گوشت قرمز به مراتب نامطلوب تر از وضع پیش بینی شده است. از این رو برنامه ریزی ذخیره واردات به منظور تنظیم بازار این کالا به ویژه در شش ماهه دوم سال ضروری به نظر می رسد.

اهمیت کالاهای اساسی در سبد هزینه خانوارها و ضرورت افزایش امکان دسترسی مصرف کنندگان به ویژه اقشار کم درآمد، همچنین لزوم حمایت از تولیدکنندگان این کالاها و تاثیر عرضه و تقاضای آنها بر برخی شاخصهای اقتصادی نظیر تورم، به اجرای طرح تنظیم بازار کالاهای اساسی منتهی شد. با توجه به هزینه های قابل توجه اجرای این طرح، پیش بینی روند عرضه و تقاضای کالاهای مشمول به منظور...

طرح اصلاح ساختار چای به عنوان یک سیاست انتقال و واگذاری امور بازرگانی و تولید چای به بخشهای غیردولتی است که به دنبال اجرای سیاستهای کاهش و رفع انحصار دولت، افزایش کیفیت، رقابتی کردن تولید داخل، ایجاد زمینه های انتقال مجدد تقاضای جامعه برای چای تولید شده در داخل کشور و نظایرآن در قالب ماده 29 قانون برنامه سوم به اجرا درآمد. بررسی نتایج حاصل از اجرای طرح، نشان دهنده آن است که اهداف قانون گذار به طور کامل تحقق نیافته است و این طرح در راستای برنامه های افزایش مشارکت بخش های غیردولتی ناموفق بوده است. فقدان واقع نگری در هنگام تدوین اهداف و ابزارهای اجرایی و بی توجهی به واقعیتهای بازدارنده ساختار کشت و تولید چای را می توان از مهم ترین دلایل این ناکامی برشمرد.