ارسطو سعید

سیاست را می توان به عنوان دورنمای عصاره تحولات اقتصادی بیان کرد. تحولات اقتصادی با خود پیامدهای اجتماعی به ارمغان می آورند و در کنش ها و واکنش های پیاپی باعث حرکت های اجتماعی می شوند. گرچه بسیاری از علمای علوم اجتماعی عمده این حرکات را ناشی از برهم کنش های درونی جامعه می دانند، اما هرچه ارتباطات بین جوامع افزون تر می شود، جامعه یگانگی بیشتری می یابد. درنتیجه، تاثیرات متقابل، مفاهیم گذشته خود را از دست می دهند و به صورت قطب عمل می کنند. در تحولات اقتصادی، قطب- پیرامون به صورت یک واقعیت جهانی پدیدار می شود. حاصل تحول اقتصادی قطب- پیرامون، یکی از عوامل تاثیر گذار بر تخریب منابع طبیعی در درون کشورهای پیرامونی می شود...

از مقدمات رسیدن به مدیریت پایدار جنگل در جنگل های شمال ایران، تجزیه و تحلیل های هزینه-درآمدی به منظور کمک به حفظ کیفیت توده های جنگلی در عملیات بهره برداری است. این بررسی با هدف محاسبه هزینه ها و درآمدهای به دست آمده از بهره برداری فعلی (ارزش خالص فعلی) انجام گرفت. این مطالعه در سه پارسل مجاور هم در سری دو حوضه آبخیز چفرود شاندرمن انجام گرفت که تحت مدیریت شرکت دولتی شفارود گیلان است. مطالعه کار و زمان سنجی طی عملیات قطع، چوبکشی، بارگیری و حمل صورت پذیرفت. متوسط وزنی قیمت 1 متر مکعب چوب 2565090 ریال به دست آمد. مطالعه هزینه های تولید 1 متر مکعب چوب نشان داد که 128314 ریال مربوط به زیربخش هزینه بهره برداری، 158175 ریال مربوط به زیربخش هزینه ساخت جاده، 8161 ریال مربوط به زیربخش هزینه ساخت مسیر چوبکشی و 71223 ریال مربوط به زیربخش هزینه بالاسری است؛ به عبارتی کل هزینه های تولید 1 متر مکعب چوب 365873 ریال است که 90 درصد آن را هزینه های ثابت تشکیل می دهد. با توجه به نتایج این تحقیق، پیشنهاد می شود که دولت اقدام به افزایش قیمت ماده اولیه (بهره مالکانه) کند و همچنین شرکت های بهره بردار دولتی را به دلیل آسیب هایی زیادی که به جنگل وارد می کنند، به پرداخت جریمه وادارد.

ایران در اوایل سده بیستم مانند بسیاری از کشورهای دیگر، با دست اندازی سرمایه داری نوپای غربی برای تامین مواد خام مورد نیاز کارخانه های خود مواجه شد. در کنار سرمایه داران انگلیسی و روس که در راس چپاولگران منابع و مواد خام ایران قرار داشتند، بازرگانان فرانسوی نیز حاضر بودند. در این میان، جنگل ها نیز به عنوان منبع مهم تولید چوب، مورد دستبرد تجار خارجی به خصوص روس و فرانسوی قرار گرفتند. در این مقاله سعی بر آن است که شکل و محتوای اجاره نامه هایی که با تجار فرانسوی برای تخلیه جنگل های ایران از گونه بلندمازو به منظور تهیه تخته بشکه منعقد شدند، در چارچوب یک قرارداد در بستر تاریخی- سیاسی اوایل سده بیستم میلادی نگریسته شود. برای این کار، از منابع دست اول تاریخی و اسناد خطی استفاده شده است. نتایج این بررسی نشان داد که بازرگانان فرانسوی هر متر مکعب چوب سرپای بلوط در ایران را در حدود 180 بار ارزان تر از هر متر مکعب چوب سرپای بلوط در فرانسه خریداری می کردند. به علاوه، ناآگاهی مالکان ایرانی از ارزش واقعی جنگل های تحت تملکشان و ضعف دولت مرکزی ایران در پشتیبانی از مردم کشور، به حداکثر سوء استفاده بازرگانان فرانسوی منجر شد. در این میان دولت ایران توانایی هیچ گونه حمایتی از مالکان ایرانی را نداشت.

به منظور تعیین میزان افت حجمی و ریالی چوب در عملیات بهره برداری جنگل (مراحل قطع و بینه بری، چوبکشی و بارگیری)، در سه پارسل که در آنان عملیات نشانه گذاری به شیوه گزینشی صورت گرفته بود، 90 درخت نشانه گذاری شده (در هر پارسل 30 درخت نشانه گذاری شده) در سری 2 حوزه آبخیز چفرود شاندرمن در استان گیلان که تحت مدیریت شرکت شفارود گیلان می باشد، گزینش شد. میانگین شیب عرضی کنار کنده های درختان نشانه گذاری شده 23 درصد و میانگین شیب طولی مسیرهای چوبکشی 21 درصد بود. از طرفی با توجه به این که بیش از %90 گونه های نشانه گذاری شده راش بود، همه درختان گزینش شده راش بوده، و دامنه قطری درختان گزینش شده 85-65 سانتی متر بود. نتایج نشان داد که بیشترین میزان افت محصول در مراحل قطع و بینه بری، و کمترین میزان افت محصول در مرحله چوبکشی رخ می دهد، همچنین افت چوب در مراحل مختلف عملیات بهره برداری به شیوه کنونی، 13.9 درصد از کل حجم چوب نشانه گذاری شده (%9.9 در مرحله قطع و بینه بری، %1.2 در مرحله چوبکشی و %2.8 در مرحله بارگیری)، و هزینه های مستقیم در ارتباط با افت محصول 2634 ریال به ازای قطع، بینه بری و خروج یک مترمکعب چوب نشانه گذاری شده به محل انباشت (انباشتی) کنار جاده، به دست آمد.

باتوجه به کمبود و محدودیت منابع چوبی در ایران گونه هایی که سریع الرشد بوده و مناسب تهیه خمیرکاغذ هستند اهمیت ویژه ای دارند. افراپلت از جمله گونه های سریع الرشد و بومی کشور ایران است که در حدود 8% از جنگل های شمال کشور را دربر می گیرد. هدف این پژوهش بررسی ویژگی های مقاومتی کاغذ تهیه شده از جوان چوب افراپلت با روش کرافت بوده است تا در صورت مناسب بودن ویژگی های مقاومتی کاغذهای ساخته شده، سنین بهره برداری پایین تری برای افراپلت توصیه شود به همین منظور سه اصله درخت افراپلت به طور تصادفی در جنگل شصت کلاته گرگان قطع شد و بررسی ها بر روی گرده بینه های آنها انجام شد. میانگین طول الیاف، قطر و ضخامت دیواره الیاف به ترتیب 88/871، 35/22 و 99/1 میکرون اندازه گیری شد و سن جوان چوبی 5/13 سال محاسبه شد. پخت کرافت با شرایط مختلف شامل زمان در دو سطح 120 و 180 دقیقه و دما در دو سطح 160 و 170 درجه سلسیوس و نسبت مایع پخت به چوب 5 به 1، هر یک در سه تکرار انجام شد. دامنه بازده خمیرکاغذ بین 47/45% و 26/41% و دامنه عدد کاپا بین 70/25 و 60/18 بود. پس از پالایش خمیرها، از هر خمیر تعداد 10 برگ کاغذ دست ساز 2g/m60 تهیه شد. بررسی مقاومت های این کاغذها و مقایسه آنها با کمینه مجاز این مقاومت ها در استانداردهای IS و JIS نشان داد که کاغذهای ساخته شده دارای ویژگی های مقاومتی بیشتری در مقایسه با IS و JIS هستند بنابراین استفاده از جوان چوب افراپلت در تهیه خمیرکاغذ قابل توصیه می باشد.

این پژوهش با هدف ارزش گذاری اقتصادی تخصیص زمین به گردشگری در منطقه مورد بررسی انجام شده است. منطقه مورد بررسی پارک” قلعه دره سی“به مساحت 5/4 هکتار در حومه شهر کلیبر از توابع استان آذربایجان شرقی است. به این منظور از” روش هزینه دسترسی“برای تعیین ارزش اقتصادی زمین پارک یاد شده استفاده شده است. اطلاعات مربوط به بازدیدکنندگان پارک نیز از راه توزیع پرسشنامه بدست آمده است. ناحیه های اطراف پارک بر پایه مبادی سفر و هزینه دسترسی به پارک به ناحیه های هم مرکزی تقسیم و تابع خواسته مراجعه کنندگان نسبت به هزینه دسترسی بر پایه تعداد بازدیدکننده از هر زیرناحیه به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت ساکن در آن ومبلغ هزینه مسافرت برآورد شده است. با در نظر گرفتن ورودیه ای فرضی و استفاده از تابع خواسته بازدیدکنندگان به هزینه دسترسی، تعداد بازدیدکنندگان مورد انتظار در ورودیه های مختلف برآورد شده است. تابع خواسته پارک بر پایه تعداد بازدیدکننده مورد انتظار و مبالغ مختلف ورودیه های فرضی هم برای گردشگران آخر هفته و هم برای بازدیدکنندگان آثار تاریخی محاسبه شده و با محاسبه انتگرال توابع خواسته یاد شده نیز ارزش اقتصادی پارک محاسبه شده است. با محاسبه درآمد خالص مورد انتظار در هر هکتار از پارک و درآمد خالص مورد انتظار به ازای هر میلیون ریال سرمایه گذاری در پارک، این کاربری با سایر کاربری های منطقه مقایسه شده است. گرچه پارکداری نسبت به سایر کاربری ها درآمد بیشتری دارد با این وجود تمایل بخش خصوصی به فعالیت در زمینه های مربوط به گردشگری ناچیز است که از محدودیت توان سرمایه گذاری و حجم بالای سرمایه مورد نیاز در پارکداری ناشی می شود.

مصطفی پناهی، استاد یار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهرانارسطو سعید، د انشیار د انشکد ۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهرانمجید کوپاهی، استاد د انشکد ۀ کشاورزی، دانشگاه تهرانمجید مخد وم، استاد د انشکد ۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهرانقوام الد ین زاهد ی، د انشیار د انشکد ۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهرانفهم ارزش اقتصادی بسیاری از تولید ات و خد ماتی که عرصه های جنگلی در سایۀ مجموعۀ پیچید های از فرآیند های اکولوژیک و کارکرد های اکوسیستمی به رایگان در اختیار جوامع انسانی قرار مید هند، موجب شفافیت و تسهیل فرآیند های تصمیم گیری در زمینۀ کاربری اراضی شده و کارآمد تر شدن اقد امات حفاظتی را د رپی خواهد داشت. یکی از کارکرد های مهم اکوسیستم های جنگلی به نقش آن ها در حفظ منابع خاک و جلوگیری از انهد ام آن ها مربوط می شود که عمد تا به شکل تشدید فرسایش ناشی از د خالت های انسانی پدیدار می شود. د راین مقاله، خد مات مربوط به حفظ خاک به عنوان یکی از کارکرد های اساسی عرصه های جنگلی واقع در سه محدود ۀ چوب و کاغذ مازند ران، خیرود کنار و شفارود از منظری اقتصادی مورد توجه قرار گرفته و ضمن تشریح رویکرد های گوناگون برای کمی سازی کارکرد های حمایتی جنگل در موضوع خاک، شیوه ای تجربی برای ارزش گذاری اقتصادی چنین کارکرد هائی معرفی شده و نتایج بررسی های به عمل آمده در اختیار قرار گرفته اند. یافته های این تحقیق که برای اولین بار د رایران انجام شد ه، نشان مید هند که در هر هکتار از محدود ه های تحت بررسی این مطالعه، سالانه 15 / 1 تن عناصر سه گانۀ نیتروژن، فسفر و پتاسیم (NPK) د راثر فرسایش خاک و خروج خاک از جنگل، نابود می شود که به منزلۀ از دست رفتن ارزش جاری معاد ل حدود 4 / 8 میلیون ریال است و از آن، حدود 37% به محدود ۀ چوب و کاغذ مازند ران، 32% به خیرود کنار و 3 / 31%به طرح جنگلد اری شفارود اختصاص د ارد. با انجام محاسبات تکمیلی، د ید ه می شود که به طور متوسط هر هکتار از عرصه های جنگلی بررسی شد ه، قاد رند به میزان 6 / 92 میلیون ریال از خسارت ناشی از فرسایش و نابود ی تن ها سه عنصر غذائی نیتروژن، فسفر و پتاسیم در خاک جلوگیری کند. نتایج فوق تائید د یگری است بر ضرورت حفاظت از باقیماند ۀ منابع جنگلی واقع در شمال کشور که با روند ی نگران کننده و به تاسی از نا به سامانی های فزایند ه در عرصه های اقتصادی و اجتماعی، در حال تخریب و زوال همیشگی هستند و چنین به نظر می رسد که با بهره گیری از ابزارهای اقتصادی، د رک ابعاد تهد ید ملموس تر می شود.

فقدان آگاهی علمی از ابعاد کمی و کیفی ارزش اقتصادی تولیدات و خدمات اکوسیستمی حاصل از جنگل ها، در راستای رشته ای از عوامل گوناگون تخریب، تغییرکاربری اراضی جنگلی را به سود فعالیت های دیگر توجیه پذیر ساخته است. عدم برخورداری از چنین آگاهی هایی موجب شده که در ایران، نظیر بسیاری دیگر از کشورهای درحال توسعه، فرایند تصمیم گیری های سیاسی و اقتصادی درمورد استفاده های کنونی و موجودیت آتی منابع جنگلی با ابهامات زیادی مواجه شود و تلاش برای دستیابی به انتخاب های صحیح و تخصیص بهینه منابع طبیعی تحت اختیار، دربند مشکلات مربوط به مخاطرات و عدم قطعی بودن های ارزیابی باقی بماند. سستی مبانی نظری و نادیده انگاشتن ملاحظات عملی در گزینش رویکردهای روش شناختی برای انجام مطالعات ارزشگذاری اقتصادی می تواند به نتایجی بینجامد که بقایای عرصه های جنگلی را بسرعت در میانه دو تیغه افراط و تفریط گرایانه مضمحل سازد. برآوردهای اریب داری که ارزش جنگلها را کمتر و یا بیشتر از حد، نزدیک به واقعیت نشان دهند، یا استهلاک سرمایه های طبیعی سرپا را درپی خواهند داشت و یا آزمندی کاربری های رقیب برای اراضی جنگلی را مشروع جلوه گر خواهند ساخت. به هرحال، باید یادآوری کرد که تحقق پایداری از تلفیق دو مقوله حفاظت و استفاده عقلائی از منابع طبیعی چون جنگل به هیچ وجه پدیده ای غیراقتصادی قلمداد نمی شود و سازماندهی اقدامات برای نیل به تقریب دو نظام اقتصادی و اکوسیستمی به شکل تلاش بی وقفه برای تضارب اندیشه های موجود، از چندی پیش آغاز شده است. در این مقاله سعی شده با تکیه بر اهم بنیادهای نظری و ملاحظات عملی مربوط به روش شناسی مطالعات ارزشگذاری اقتصادی، رئوس یافته های تحقیقی بر سر ارزشگذاری برخی از عرصه های جنگلی شمال انعکاس یابند و تنگناها و استدلال های مورد نیاز دراین باره، به تصویر کشیده شوند.

کمیابی " زمین های " قابل استفاده در تولید اقتصادی محصولات و " تحرک ناپذیری " این منبع بر اهمیت تخصیص آن به مناسب ترین کاربری ها افزوده است. به این منظور، ارائه الگوی کاربری زمین که با توان طبیعی و زیرساختهای اقتصادی منطقه در تناسب باشد، اهمیت فراوانی دارد. پیچیدگی این کار از یک سو و قابلیت GIS در کار با داده های مکانی و برخورداری از سامانه های حمایت از تصمیم گیری از سوی دیگر، مهمترین انگیزه های به کار گیری GIS بوده است. مطالعات گذشته به خوبی اهمیت ارزیابی چند عامله تناسب و نقش سامانه اطلاعات جغرافیایی را در مکان یابی خود کار کاربری های مختلف زمین نشان می دهند. منطقه مورد مطالعه به مساحت 28000 هکتار از آبخیز کلیبرچای وطی (ارسباران شمالی) در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. در این مطالعه به طور همزمان از نقشه های موضوعی طبیعی و اقتصادی در ارزیابی تناسب و مکان یابی کاربری زمین استفاده شد. تنوع کاربری زمین عوامل مؤثر بر تناسب سرزمین برای هر کاربری در کنار تغییر اهمیت نسبی کاربری ها و عوامی در فرایند مکان یابی مد نظر قرار گرفته اند. تعیین اهمیت نسبی کاربری ها و عوامل مؤثر در تعین تناسب به ترتیب به کمک ارزیابی اقتصادی کاربری ها و محاسبه کمی وزن عوامل به روش تحلیل سلسله مراتبی انجام شده است. این شرایط تحقیق را به استفاده از ارزیابی چند عامله تناسب سرزمین برای هر کاربری و مکان یابی کاربری ها به شیوه چند هدف رهنمون شده است. اساس این روش با روش های ارزیابی مبتنی بر شبکه مشابه است و با استفاده از مجموعه ای از نقشه های موضوعی با ساختار شبکه ای انجام می شود. ابعاد شبکه کوچک (15 متری) است و می توان فرض کرد که ارزیابی تناسب در هر نقطه از سرزمین انجام می شود. فرایند ارزیابی زمین نیز برای سطوح وسیع آسان تر و تکرار پذیری آن سریع تر است. در این مطالعه از امکانات نرم افزار 2.008 IDRISIW استفاده شده است.از مقایسه نقشه های تناسب تهیه شده برای هر کاربری به شیوه چند هدف نقشه الگوی مکانی منطقه برای کاربری های جو دیم، گردو کاری، گوسفند داری، پارک داری، و حفاظت تهیه شده اشت.

زمین به عنوان مکان و نیز یکی از عوامل تولید از نقش مهمی در برنامه ریزی اقتصادی برخوردار است تخصیص زمین به یک کاربری تحت تاثیر عوامل محدود کننده زیادی قرار دارد مطالعات گذشته توانایی مدل برنامه ریزی خطی را در حل مسایل تخصیص منابع به خوبی نشان می دهد در این مدل زمین و دیگر منابع باتوجه به کمیابی و مزیت نسبی آنها در فرایند تولید به کاربری مختلف تخصیص می یابند. مدل برنامه ریزی در این مطالعه به تحلیل 53 متغیر و 62 محدودیت در سطح 28171 هکتار از حوزه کلیبر چای می پردازد منطقه با توجه به توان طبیعی برای تولید محصولات مختلف به زیر منطقه های همگنی تقسیم شده است که این سطوح همگن گروهی از عوامل محدود کننده در مدل را تشکیل می دهند. این مطالعه نشان می دهد که چگونگی مدل برنامه ریزی خطی می تواند با عوامل محدود کننده مکانی و اقتصادی مربوط شود درمنطقه مورد مطالعه مرتعداری به همراه کشت علوفه از نظر اقتصادی نسبت به زراعت گندم و جو دیم و انواعی از باغداری در اولویت بالاتری قرار گرفته است حدود 700 هکتار از کل اراضی به تولید یونجه و جو آبی تخصیص یافته است این مقدار علوفه کاری می تواند با عرضه خوراک تکمیلی ازدامپروری در 12521 هکتارمراتع منطقه پشتیبانی نماید این مسئله می تواند به کاهش سطح اراضی حفاظت شده جنگلی به نفع مرتعداری در برنامه منطقه منجر شود.

برنامه ریزی برای تامین مواد اولیه صنایع چوبی کشور می تواند از دو منطق پیروی نماید ذیلا به شرح هر کدام از این دو منطق بطور خلاصه می پردازیم:1- سازمان جنگلها و مراتع کشور به علت آنکه انحصار تولید چوبهای جنگلی را در اختیار دارد، باید تامین کننده مواد اولیه چوبی صنایع کشور باشد. این منطق خود دو پیش منطق را مدنظر دارد.
الف: سازمان جنگلها و مراتع کشور میزان محصولات چوبی، پراکنش این محصولات و بهترین شکل توزیع این محصولات و بهترین شکل توزیع این محصولات را از قبل طراحی نموده و با یک برنامه ریزی مدون و با اعلام میزان مواد اولیه چوبی به کارخانه ها سعی در توزیع بهینه این محصولات بین کارخانه های متقاضی می نماید...