بهنام طالبی طادی
-
شفافیت یکی از جوان‌ترین نهادهای موثر در حکمرانی کارآمد تلقی می‌شود که جوهره تعمیق مردم‌سالاری و عامل افزایش مشارکت عمومی در ساختار سیاسی کشور است. در دوران معاصر انقلاب اسلامی، مطالبه نخبگانی و عمومی پیرامون شفافیت، سپهر وجودی متفاوتی گرفته و این حرکت اجتماعی در مطلع خود مجلس شورای اسلامی و نظام تقنینی را به استیفای این حق عمومی فراخوانده است. لذا بایسته است تا با استفاده از علوم و تجارب بشری تحت الگوهای فقه نظام سیاسی و اجتماعی به تبیین چارچوب‌های علمی این راهبرد مهم و اساسی در عرصه حاکمیت پرداخت. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، از طرفی با استفاده از الگوهای علمی جامعه‌شناسی حقوق، به‌عنوان مهم‌ترین حوزه بین‌رشته‌ای در زمینه نظام حقوقی و اجتماعی، مسئله مبانی و ضرورت ایجاد شفافیت در ساختار تقنین و آثار آن در ارتقای جامعه‌پذیری قوانین و کارآمدی آن تبیین می‌شود؛ از طرف دیگر، با تعریض به برخی از اصول و قواعد فقهی موثر در حکم ایجاب این مجرای حکمرانی، رویکردهای فقهی این مسئله مورد بررسی قرار گرفته است.
کلید واژگان: شفافیت, فقه سیاسی, پارلمان, قانون, جامعه شناسی حقوق -
هدف
هدف از نگارش این مقاله، نمایاندن غنای روش شناسانه علوم دینی در تطبیق با قالبهای پرسابقه در مکاتب غربی با مطالعه تطبیقی در موضوعات هم عرض بود.
روشدر این نوشتار با روش توصیفی- تطبیقی، به انگاره های موازی در دو مکتب روشی پرداخته شد.
یافته هاتوجه به روشمندی علم، سابقه دیرینه ای در علوم غیر اسلامی دارد. اگرچه در علوم اسلامی به معرفتهای درجه دوم پرداخته شده و ریوس ثمانیه نیز از مهم ترین ابحاث فلسفه علمی است که در علوم اسلامی مورد توجه واقع شده است، اما بحث از روش به عنوان یک فصل مستقل در نظریه پردازی، مورد توجه جدی اندیشمندان اسلامی نبوده است. شهید آیت الله سید محمدباقر صدر، از اندیشمندانی است که در آثار مهم فقه بین رشته ای خود، به روش شناسی نسبتا منقحی اشاره داشته و از آنها استفاده نیز کرده است.
نتیجه گیریمفهوم مکتب و روش اکتشاف آن، محوری ترین روشی است که شهید صدر در مباحث فقه اقتصاد مطرح کرده و قابل تطبیق با مفهوم «پارادایم» در مباحث روش شناسانه توماس کوهن، فیزیکدان آمریکایی است.
کلید واژگان: مکتب, شهید صدر, توماس کهن, پارادایم, روشIrainian Journal of The Knowledge Studies in The Islamic University, Volume:24 Issue: 85, 2021, PP 959 -976ObjectivesThe purpose of this article is to demonstrate the methodological richness of religious sciences in matching Western disciplines to comparative study of cross-cutting issues.
MethodIn this descriptive-comparative method, parallel ideas in two methodological schools are discussed.
ResultsAttention to methodological science has a long history in non-Islamic sciences. Although second-hand knowledge has also been dealt with in Islamic science, and the outline of Samanieh is one of the most important aspects of the "philosophy of science" that has been considered in Islamic science, but the discussion of method as an independent chapter in theorizing, Islamic scholars have not received serious attention. Martyr Ayatollah Seyyed Mohammad Baqir Sadr is one of the scholars who in his important interdisciplinary jurisprudence points to and uses a rather rigorous methodology.
ConclusionThe concept of school and its method of discovery is the most central one in the field of economics jurisprudence and have been adapted to the concept of paradigm in the methodological discussions of the ancient American physicist Thomas.
Keywords: school, muhammad bagher sadr, thomas kuhn, paradigm, method -
سابقه و هدف
امر «نظام سازی» از مسیر دانش فقه و هویت‌بخشی به روش «کشف نظام» در اندیشه‌ورزی فقهی دارای سوابق و تجاربی توسط برخی از اندیشمندان دینی مانند آیت‌الله سید محمدباقر صدر در کلان‌موضوعات حکومتی و اجتماعی همچون «اقتصاد» است که روش‌ها و الگوهای پردازش آن می‌تواند به دیگر نظام‌های مرتبط با ابعاد فردی و اجتماعی بشر مانند نظام «سلامت» تسری یابد. به‌عبارتی کارآمدترین روش‌ها در پرداختن به موضوع سلامت از دیدگاه اسلام، فهم نظام‌مند گزاره‌هایی است که در این رابطه در منابع دینی ما بیان شده است. هدف این پژوهش روش‌شناسی استنباط در فقه نظام سلامت؛ مبتنی بر نظریه کشف نظام از آیت‌الله سید محمدباقر صدر بود.
روش کاردر این نوشتار با توجه به آمیختگی ادراکات اعتباری و حقیقی در فقه النظام الصحه، روش‌شناسی «کشف» فقه نظریات و تامین «حجیت» در فقه نظامات، ابعاد نظری حاکم بر نظام «الصحه» از منظر فقه اسلامی، با رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش کتابخانه‌ای واکاوی شد. مولفان مقاله هیچ‌گونه تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.
یافته‌ها:
بر اساس یافته پژوهش حاضر، امکان تجویز بیشتر روایات طبی جهت درمان و معالجه وجود غیرممکن است مگر مواردی که در صدد بیان برخی از فواید و محاسن محصولات طبیعی عالم است و یا آنچه امکان درمانی آن در آزمایش‌های تجربی اثبات شده باشد.
نتیجه‌گیری:
منابع ظنی‌الصدور در حوزه سلامت ماهیتی کاشف از واقع دارد و از ساحت اعتباریات مجعول و مشروع اخبار آحاد متفاوت خواهد بود. بر این اساس باید در نظام معنایی و دلالی مستنبط از مذاق شریعت و منابع معتبر دینی، با اعتبارسنجی فنی و اجتهادی در کارکردی غیرتجویزی (مانند پیشگیری از بیماری) استفاده شود.
کلید واژگان: پزشکی, روایات طبی, فقه پزشکی, طب اسلامی, طب سنتیBackground and ObjectiveDeveloping a system using the knowledge of Fiqh and giving identity to the methods of discovering systems in the Fiqhthinking are to have been pursued by some religious thinkers such as Ayatollah Seyyed Muhammad Baqir in government and social macro-topics such as economy. The methods and patterns of processing it can be extended to other related systems with individual and social dimensions such as the health system. In other words, the most complete methods of dealing with health from the perspective of Islam, is the systematic understanding of the propositions mentioned in the religious sources. The present study was an attempt to examine the methods of inferencing in the Fiqh related to health based on the system discovery theory presented by Ayatollah Seyyed Muhammad Baqir Sadr.
MethodsIn this article, considering the combination of inferential and real perceptions in the Fiqh related to health, the method of discovering the Fiqh of theories and meeting the proof condition in the Fiqh related to systems, the theoretical dimensions governing the health system were investigated from the perspective of Islamic Fiqh using a descriptive analytical approach and library studies. The authors reported no conflict of interests.
ResultsBased on the findings, it is impossible to use the Hadiths related to medicine for treatment purposes unless in the cases related to the benefits of natural products or what has been confirmed as beneficial by empirical findings.
ConclusionThe doubtful sources related to health have an inferential nature and aredifferent from the legitimate inferences related to other Haddith Ahad.On this basis, they should be used in an implicational system inferred from Sharia and valid religious sources by technical and interpretational validation for non-prescriptive purposes
Keywords: Islamic medicine, Medical, Medical Fiqh, Hadithrelated to medicine, Traditional medicine -
تحلیلی بر اشارات فقهی و اصولی اصالت پنداری جمع یا فرد؛ با تاکید بر آراء شهید آیت الله سیدمحمدباقر صدر
بحث از اصالت فرد و اجتماع، مسیله‌ای کهن در قلمرو فلسفه سیاسی است. این دانش، در مقام کشف از واقع درپی تحلیل بنیادهای حقیقی اصالت اجتماع و یا اصالت فرد در عالم خارج می‌باشد. نگرش به این مسئله از منظر فقهی که سابقه چندانی ندارد، خاستگاه متفاوتی را تداعی می‌نماید؛ زیرا در علم فقه به دنبال کشف از واقعیت اصالت فرد و اجتماع نخواهیم بود، بلکه درپی این پرسش است که آیا در تدوین اعتباریات فقهی و انشایات مطروح در آن، اجتماع بماهو اجتماع مطمح‌نظر و خطاب تکالیف قرار گرفته است، یا خیر؟ شهید آیت‌الله صدر، به‌عنوان یکی از فقیهان روشنفکر معاصر، بر اساس نظریه نظام‌سازی فقهی خود، نگاهی متفاوت به اصالت‌پنداری هویت اجتماعی در فرایند استنباط فقه نظام دارد. این نظریه می‌تواند در حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی، به‌مثابه یک مبنای مهم فقهی مورد واکاوی قرار گیرد. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی به این موضوع می‌پردازد.
کلید واژگان: اجتماع, فقه, فرهنگ, سیاست گذاری, صدر -
تالیف قلوب از آموزه های فقهی است که ریشه قرآنی دارد. حکم کلی وجوب تالیف قلوب، به معنای دلجویی از برخی مشرکان یا منافقان و حتی گروه های خاص از مسلمانان با اهداف و مقاصدی چون، الفت دادن ایشان به راه مستقیم و رفع موانع از فطرت حق جوی آنها وجلب همکاری سیاسی افراد و جریان ها با نظام و امت اسلامی یا دفع توطیه ها و تهدیدات، جعل شده است. علاوه بر خاستگاه قرآنی، روایات و سیره معصومین نیز بر شناسایی تالیف قلوب دلالت می نماید. با استقراء در ابواب و فروعات فقهی گوناگون، مانند اجرای حدود، مراتب نهی ازمنکر، اقامه نمازجماعت در مکه و مدینه، و مانند آن، این نکته روشن می شودکه تالیف قلوب درابواب وفروعات بسیاری درفقه امامیه کاربرد دارد. به طوری که می توان آن را به مثابه یک قاعده درفقه سیاسی مطرح نمود.
کلید واژگان: تالیف قلوب, فقه سیاسی, حکومت اسلامی, قاعده فقهیCompiling hearts is one of the jurisprudential teachings that has Quranic roots. The general rule of compulsion to compose hearts means appeasing some polytheists or hypocrites and even certain groups of Muslims with goals and objectives such as giving them a direct path and removing obstacles from the nature of their right to exist and attracting political cooperation of individuals and currents with the system and The Islamic Ummah, or the repulsion of conspiracies and threats, has been forged. In addition to the Qur'anic origin, the narrations and manners of the infallibles also indicate the identification of the authorship of hearts. By induction in various chapters and sub-branches of jurisprudence, such as performing hudud, levels of forbidding evil, holding congregational prayers in Mecca and Medina, and the like, it becomes clear that writing hearts in chapters and sub-chapters is used in Imami jurisprudence. So that it can be presented as a rule in political jurisprudence.
Keywords: Compilation of Hearts, Political Jurisprudence, Islamic government, Jurisprudential Rule -
نظام سازی به معنای شناسایی و طراحی الگو های کلان و تنظیم کننده متغیر های دخیل در یک شبکه ارتباطی است. ماهیت این موضوع، به گونه ای است که یک دانش خاص را نمی توان متولی پرداختن به آن قرار داد، بلکه باید آن را موضوعی فرارشته ای دانست که دانش های مختلف در یک آمیزش بین رشته ای می توانند آن را محقق کنند. آیت الله سیدمحمدباقر صدر از جمله اندیشمندانی است که موضوع نظام سازی و کشف نظام واره های جامعه انسانی را مطرح نموده و از دریچه دانش فقه به این مقوله پرداخته است. لذا در این نوشتار مبادی انسان شناسانه موثر در مولفه های فقهی نظام ساز با تاکید بر آراء آیت الله سیدمحمدباقر صدر مورد بررسی قرار می گیرد تا تاثیر دانش هایی همچون کلام و فلسفه در تحلیل های نهایی دانش فقه پیرامون موضوعاتی همچون جایگاه مردم در حکومت و نسبت آنها با ولی امر آشکار شود. نوآوری این نوشتار از این جهت است که با توجه به قرایت نوین شهید صدر نسبت به «انسان شناسی» دینی، می توان قرایتی از ابتناء نظام سازی فقهی بر مبادی انسان شناسانه و مقوله اعتباریات شریعت ارایه نمود. این فرآیند مجموعه معارف فلسفی، کلامی و فقهی را در خط سیر واحدی قرار می دهد که رویکرد انسان شناسانه مرتکز از آن اثرات مستقلی در تکون منطق نظری نظام سازی فقهی خواهد داشت.
کلید واژگان: نظام سازی, فقه, انسان شناسی, اعتباریات, صدر -
نظریه «حق الطاعه» یک دیدگاه نو و خلاف مشهور در علم اصول فقه درباره تکلیف در شبهات بدوی است. مبدع این نظریه سیدمحمدباقر صدر است که در مقابل مسلک «قبح عقاب بلابیان» و حکم برائت عقلی در محتمل التکلیف، به احتیاط عقلی و اشتغال ذمه قائل شده است. صدر این دیدگاه را به هنگام بحث از برخی موضوعات اصولی همچون حجیت قطع، قبح تجری و ترخیص اطراف علم اجمالی بیان کرده است. این نظریه پس از صدر مورد نقد و بررسی های مختلف دانشمندان علم اصول قرار گرفت، ولی به خاستگاه کلامی صدر در این نظریه به شایستگی پرداخته نشده است؛ ازاین رو در این نوشتار بدون تعمیق و تعرض به مباحث دانش اصول فقه درباره این نظریه، با روش توصیفی تحلیلی، «صفات و اسمای الهی» و «تکلیف»، به مثابه دو متغیر کلامی در ساختار نظریه «حق الطاعه» مورد کاوش، نسبت سنجی و تحلیل منطقی قرار می گیرد.کلید واژگان: حق الطاعه, اصول فقه, علم کلام, احتیاط عقلیThe theory of “God’s right for obedience” (ḥaqq al-ṭā’a) is a new theory in Principles of Islamic Jurisprudence (Uṣūl al-Fiqh) about one’s obligation in primitive dilemmas, which is contrary to the majority view. The theory was introduced by SayyidMuḥammadBāqir al-Ṣadrwhoch believes in rational caution and obligation in cases of possible obligations, as against the theory of the “wrongness of punishment without prior proclamation” and rational exemption (al-barā’at al-‘aqlīyya). The view was propounded by al-Ṣadr in his discussions of various issues of the Principles of Jurisprudence, such as the reliability of certainty, the wrongness of effrontery (al-tajarrī), and the permissibility of all horns of non-specific knowledge (al-‘ilm al-ijmālī). After al-Ṣadr, the theory was criticized and examined by scholars of the Principles of Islamic Jurisprudence. However, the theological origin of al-Ṣadr’s view, which he briefly cites in his formulation of the theory, has not been properly addressed. Thus, in this paper, we will investigate, compare, and logically analyze “divine attributes and names” and “obligation” as two theological variables in the structure of the theory of “God’s right for obedience” with a descriptive-analytic method, without going into issues about the theory in the Principles of the Islamic Jurisprudence.Keywords: God’s right for obedience, Principles of Islamic Jurisprudence, theology, rational caution
-
سوال اصلی این نوشتار این است که آیا دانش فقه اسلامی ماهیتا ظرفیت ورود به عرصه نظام سازی را دارد؟ در صورت امکان نظام سازی فقهی، کیفیت آن چگونه خواهد بود؟ درک جامع از ابعاد و زوایای پدیده ها و موضوعات حقیقی، انتزاعی و واقعی یکی از الزامات مهم در مقوله نظام سازی است که علم فقه اگرچه در طول تاریخ حیات خود به شکل تام از آن بهره نجسته، لیکن با تفقد در مبادی تصدیقیه این علم و مبانی ذی نقش در هندسه معرفتی آن می توان فراگردها و مواردی را احصا نمود که در فرآیند نظام سازی، کاربردی اساسی داشته، این علم را از انزوای مفاهیم و گزاره های فردی و به لحاظ اجتماعی محدود، خارج می کند تا حوزه اجتماع جایگاه شایسته خود را در آن بیابد. آیت الله سیدمحمد باقر صدر از جمله دانشمندانی است که با التفات به چنین ظرفیتی در فقه، سازوکاری را به مثابه نسخه ای تکاملی در فرآیند اجتهاد کلاسیک مطرح نمود که در این مقاله به برخی از ابعاد آن اشاره می شود.کلید واژگان: فقه, نظام سازی, صدر, حکومت, اجتماعStrategy for Culture, Volume:9 Issue: 36, 2017, PP 133 -157The main questions of the present paper are: Is there any essential capacity in Islamic jurisprudence for system building? What would be the nature of such a system if jurisprudence is capable of building it? A comprehensive understanding of different aspects and dimensions of the phenomena and true, abstract and real subjects is one of the significant requirements of system building. Although in the course of its history, jurisprudence has not fully utilized this understanding, through delving into its concessive origins and the crucial fundamentals existing in its epistemological geometry, one can enumerate some processes and cases which are applicable in the process of system building, moving this discipline from the isolated domain of individual and socially limited concepts and statements to give social domain a proper place in this discipline. Ayatollah Seyed Mohammad Baqir Sadr is among scholars who was aware of this capacity of jurisprudence and hence offered some mechanisms as an evolutionary version in the process of classic individual inference (ijtihad), some of whose aspects are discussed in this paper.Keywords: Jurisprudence, System Building, Sadr, Government, Society
- در این صفحه نام مورد نظر در اسامی نویسندگان مقالات جستجو می‌شود. ممکن است نتایج شامل مطالب نویسندگان هم نام و حتی در رشته‌های مختلف باشد.
- همه مقالات ترجمه فارسی یا انگلیسی ندارند پس ممکن است مقالاتی باشند که نام نویسنده مورد نظر شما به صورت معادل فارسی یا انگلیسی آن درج شده باشد. در صفحه جستجوی پیشرفته می‌توانید همزمان نام فارسی و انگلیسی نویسنده را درج نمایید.
- در صورتی که می‌خواهید جستجو را با شرایط متفاوت تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مطالب نشریات مراجعه کنید.
©2000-2025 magiran.com All Rights Reserved.