حجت الله بهرامیان

اگر چه نمی توان تاریخ معینی را برای پیدایش سازمان های غیردولتی یا به تعبیر دیگر سازمان های مردم نهاد (سمن ها) متصور شد، ولیکن در چهار دهه ی گذشته و آن هم در قواره و کارکردهای نوین، از رشد و توسعه ی روزافزونی برخوردار شده اند، و با تکیه بر ماهیت و خاستگاه وجودی آنها، که برگرفته از اهداف، آرمان ها، علایق و سلایق مشترک مردم جامعه است، رهبران جوامع را به صرافت انداخته تا از این بستر برای عمق بخشی راهبرد فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خود خصوصا در فرامرزها بهره بگیرند. بر همین مبنا، کشورهای جهان سوم و جغرافیای هدف پژوهش (افغانستان) و آن هم بعد از تراژدی 11 سپتامبر و حاکمیت دولت قانون، محملی مناسب برای ظهور و بروز کثیری از سازمان های مردم نهاد(NGOs) کشورهای غربی و آسیای جنوب خاوری گردیده است و حال آن که جمهوری اسلامی ایران با وجود مجموعه ای از فرصت ها، بهره ی لازم را با هدف تعمیق و نفوذ راهبردهای خود به عمل نیاورده است. در این پژوهش روندی پی گرفته شده تا با شناخت عناصر کلیدی وجانمایه ی آنها به مختصاتی اصلی که در شکل دهی به مهندسی اجتماع موثرند، نقش سازمان های مردم نهاد را به عنوان بخشی از این جامعه، شناسایی و تعیین نموده و موقعیت و جایگاه آنها را به عنوان یک زیر سیستم در کلان اجتماع تبیین نماییم. برای این منظور با استفاده از متدولوژی رویش نظریه که روشی استقرایی و case محور است و به تعبیری مفهوم مدار، پدیدارساز مفاهیم از متن، سازگاری نتایج با پدیده ها و واجد ماهیتی خودجوش، به اکتشاف در تعدادی از نهادهای فعال در منطقه ی هدف پرداخته و طی یک فرآیند جزء به کل، مفاهیم و مقوله های کلیدی که موجب توسعه و گسترش آنها شده استنباط گردیده و با استفاده از تکنیک های تحلیل محتوا (آنتروپی شانون)، منطق فازی، مفوله های استحصالی اولویت بندی و به یک شبکه ی مفهومی در سه حوزه ی زمینه، ساختار و رفتار خلاصه کرده و بر آن مبنا، به یک متا نظریه، یک نظریه ی اصلی و سه نظریه ی فرعی و نهایتا توصیه های راهبردی برای توسعه نقش سازمان های مردم نهاد در مهندسی اجتماع، دست یافته ایم.