حسن حیدرزاده سردرود
-
ابن جوزی، مورخ و خطیب حنبلی مذهب، که حدود ده سال قبل از تولد مولانا وفات کرد، یکی از نویسندگان کثیرالتالیف ادبیات عرب است. صفهالصفوه، مشهورترین اثر او که تذکره عارفان است، منتخبی از حلیه الاولیاء قلمداد می شود. در این کتاب، ابن جوزی قصد داشته زندگینامه صوفیانی را که کردارشان را موافق سنت نبوی و سیره صحابه یافته جمع کند و حکایاتی از آنان را که بیانگر این منش باشد بیاورد. هرچند مولانا و ابن جوزی در اندیشه و روش زندگی متفاوت و گاه متضادند، در مثنوی چندین حکایت آمده که کاملا شبیه روایت صفهالصفوه است. این شباهت گاه به حدی زیاد می شود که حتی واژگان مولانا عین واژگان روایت ابن جوزی و گاه ترجمه لفظ به لفظ روایت صفهالصفوه می نماید. در این مقاله چند حکایت بسیار شبیه مثنوی و صفهالصفوه را بررسی کرده ایم، تا گامی دیگر در راه ماخذشناسی جامع حکایات مثنوی برداشته شود و جنبه ای دیگر از آثار مولانا روشن گردد؛ یافته های این تحقیق می تواند دست مایه تحقیقات دیگر در حوزه های ادبیات تطبیقی، بینامتنیت، روایت شناسی و... شود.کلید واژگان: مثنوی, مولوی, صفهالصفوه, ابن جوزی, ادبیات تطبیقیNamaeh Farhangistan, Volume:22 Issue: 2, 2023, PP 118 -138Ibn al-Jawzi, a Hanbali historian and orator who died about ten years before Rumi's birth, is one of the most prolific writers of Arabic literature. His most famous mystical work, Sifat ol-Safwa, which is a biography of mystics, is considered to be a selection of Helyat al-Awliyā’ by Abu Na’im Isfahani. In this book, Ibn al-Jawzi has collected the biographies of Sufis whose deeds and words had been found in accordance with the Prophet and Companions tradition, and has narrated anecdotes that express this character and method. Although Rumi and Ibn al-Jawzi are different and sometimes contradictory in religion, thought and way of life, there are several anecdotes in Rumi's Masnawi that are quite similar to Ibn al-Jawzi's narration in Sifat ol-Safwa. This resemblance is sometimes so great that even the words of Rumi are the same as those of Ibn al-Jawzi and sometimes a word-for-word translation of Arabic words and phrases of Sifat ol-Safwa narration.In present article, the author intends to present and analyze some very similar anecdotes of Masnawi and Sifat ol-Safwa in the hope that a further step would be taken towards a comprehensive bibliography of Masnawi’s anecdotes and another aspect of Rumi's life would be clarified. Also, the findings of this article can be the subject of research by other professors and researchers of literature and literary criticism in such fields as comparative literature, intertextuality, narrative science, etc.Keywords: Masnawi, Mawlawi, Rumi, Sifat ol-Safwa, Ibn al-Jawzi, comparative literature
-
فصلنامه متن پژوهی ادبی، پیاپی 97 (پاییز 1402)، صص 299 -332
ناصر خسرو از شخصیت های بزرگ و تاثیرگذار در تاریخ و فرهنگ و ادب ایران است، اما به دلیل فعالیت سیاسی و عقیدتی در مذهب غیر غالب، عده ای گاه تعمدا او را نادیده گرفته و فراتر از این، گاه عده ای او را مورد بدترین دشنام ها قرار داده اند. با این همه، همواره ذوق ادب دوست عام ایرانیان، استواری و فصاحت اشعار او را -بدون توجه به مسلک سراینده آن ها- ستوده و برخی از آن اشعار را در طول سده ها به خاطر سپرده و نگاه داشته اند. این مقاله بر آن است که با جمع آوری هر گونه یادکرد از نام ناصر خسرو از زمان بعد از حیاتش تا سال هزار هجری در متون ایرانی، میزان و چگونگی حضور او را در حافظه مکتوب بلندمدت ایرانیان بررسی و تحلیل کند. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. بر اساس یافته های این تحقیق، سه رویکرد متفاوت به ناصر خسرو در متون وجود دارد: غالبا در متون ملل و نحل از او به زشتی یاد می شود. در برخی متون، فارغ از نگاه عقیدتی، اشعار او را تحسین می کنند و به زندگی او پرداخته می شود و رویکرد برخی متون به شخصیت او، افسانه پردازانه است تا واقعی. یادکرد دشمنانه نام ناصر خسرو از زمانی که فعالیت های نظامی و تبلیغی فرقه اسماعیلیه افول می کند، کمتر شده و سیمای ناصر خسرو از مبلغی مذهبی، تبدیل به پیر و شیخ صاحب کرامت می شود.
کلید واژگان: اسماعیلیه, تاریخ ادبیات, تذکره, ناصر خسروNasir Khusraw is one of the great and influential figures in the history, culture, and literature of Iran. But because of his political and ideological activity in the dominant religion, some have sometimes deliberately ignored him, and beyond that, some have sometimes insulted him the worst. Nevertheless, the Iranian literary friend taste has always praised the eloquence of his poems, regardless of the religion of the poet, and some of those poems have been remembered and preserved over the centuries. This article intends to examine and analyze the extent and manner of his presence in the long-term written memory of Iranians by collecting any mention of Nasir Khusraw's name from the time after his life until the year 1000 AH. This research has been done by a descriptive-analytical method. According to the findings of this study, there are three different approaches to Nasir Khusraw in the texts: he is often referred to as ugly in the Islamic sectology texts. In some texts, regardless of ideological point of view, his poems are praised and his life is discussed, and the approach of some texts to his character is more mythical than real. The hostile mention of Nasir Khusraw's name has diminished since the military and propaganda activities of the Ismaili sect declined, and Nasir Khusrow's image has changed from a religious preacher to a Sufi that has miracles.
Keywords: Ismaili, History of Literature, Tazkereh, Nasir Khusraw -
کتاب حقیقت البیان فی شرافت الانسان، کتابی است داستانی - عرفانی که ماجرای داستان اصلی آن شکایت بردن حیوانات از آزار آدمیان به پادشاه جنیان به نام «ملک دادبخش» است. این کتاب را محمدعلی بن اسکندر شیروانی در سال 1250 ه ق نوشته و آن را به محمدشاه قاجار تقدیم کرده است. داستان اصلی کتاب، ریشه در رسایل إخوان الصفا دارد و غیر از روایت این کتاب، چندین روایت دیگر نیز از آن به زبان فارسی شناخته شده و نشر یافته است. هدف ما در این پژوهش معرفی این نسخه خطی و نویسنده آن و مختصات سبکی و تمایز آن با سایر روایتها است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات آن از منابع کتابخانه ای استخراج شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که عمده تفاوت روایت شیروانی با سایر روایات، وارد کردن رنگ و لعاب عرفانی بر داستان از زبان شخصیتهای داستان است. در این روایت، دلیل اشرفیت انسان بر سایر حیوانات، داشتن روح الهی و توانایی معرفت او تلقی می شود. از دیگر تمایزات آن، استشهاد فراوان به ابیات و امثال و عبارات فارسی و عربی و قرآنی و روایی و در کل استفاده از سبک مصنوع و متکلف است. نسخه ای از این کتاب حاوی نوزده نگاره مینیاتور مانند است که ارزش بصری آن را بالا برده و چاپ کتاب باعث خواهد شد خطر از بین رفتن آنها کمتر شود. از این کتاب تا کنون دو نسخه شناخته شده است: نسخه اصلی که در کتابخانه آکادمی بخارست رومانی مظبوط است و نسخه ای دیگر که در کتابخانه ملک نگهداری می شود.
کلید واژگان: تصحیح نسخ خطی, شرافت الانسان, محاکمه انسان و حیوان, محمدعلی بن اسکندر شیروانی, نثر قاجاریهLiterature History, Volume:13 Issue: 2, 2021, PP 125 -146The book of Sharafat al-Ensan is a mystical-fiction book whose main story is about animals complaining about human abuse to the king of jinns called "King Dadbakhsh". This book was written by Mohammad Ali Ibn Iskandar Shirvani in 1250 AH and dedicated to Mohammad Shah Qajar. The main story is rooted in the treatises of Ikhwan al-Safa, and in addition to the narration of this book, several other narrations have been known and published in Persian language. Our aim in this research is to introduce this manuscript and its author and its stylistic coordinates and distinguish it from other narrations. The research method is descriptive-analytical and its information is extracted from library sources. The research findings show that the main difference of Shirvani narration is to giving mystical color on the story by the dialogues of characters. In this narration, the reason for human's nobility over other animals is considered to be his divine spirit and ability to knowledge of God. Other distinguishing features include the abundance of references to Persian, Arabic, Quranic, and narrative verses and proverbs, as well as the use of artificial and obligatory style in general. A copy of the book contains nineteen miniature drawings that enhance its visual value, and printing the book will reduce the risk of extinction. Two manuscripts of this book have been identified so far: the original, which is in the library of the Academy of Bucharest, Romania, and the other, which is kept in the Malik Library of Tehran.
Keywords: Manuscript Correction, Mohammad Ali Ibn Iskandar Shirvani, Qajar Prose, Sharafat al-Ensan, The Animals Lawsuit against Humanity -
داستان محاکمه انسان و حیوان که قدیم ترین روایت موجود از آن در رساله های عربی إخوان الصفاست، در دو دوره زمانی سده هشتم و سده سیزدهم قمری بیشتر مورد توجه نویسندگان زبان فارسی (و ترکی) قرار گرفته است. در این دو دوره، دوازده ترجمه و اقتباس از این داستان شناسایی شده، که این تحقیق در پی معرفی و کشف تبارشناسی و جریان شناسی و در کل ارتباط بین آنهاست. بر اساس یافته های این تحقیق، سه جریان اصلی و یک جریان فرعی (التقاطی) در این ترجمه و اقتباسها وجود دارد: جریان اصلی شاکله روایت عربی (پیرنگ، زمان و مکان، شخصیتها و خط سیر داستان) را حفظ کرده و تغییرات بنیادین در آن نداده است. دخل و تصرفات این جریان، عمدتا تغییر سبک نگارش آن از نثر مرسل به نثر مصنوع بوده است. جریان دوم، داستان را تلخیص کرده است و جریان سوم که با ابتکار میرحسینی هروی آغاز می شود، تغییرات بنیادین در روایت داده و داستانی با ساختار، خط سیر و پیرنگ متفاوت ارایه می دهد. در این جریان، گرچه مضامین اصلی گفتگوها و برخی شخصیت ها حفظ می شود، طرح و خط سیر داستان، در پرتو گفتمان عرفانی باز تولید می شود. نمود تاثیر گفتمان عرفانی، در افزودن تم «سفر» و «پیر» و برپایی دادگاه های هفتگانه در هفت روز و همچنین موضوعات گفتگوهاست. سرانجام در روایت مجمع النورین ملا اسماعیل سبزواری، سه شاخه مذکور ترکیب می شود و در آن مضمون و محتوا از شاخه اول و ساختار از شاخه دوم اقتباس می گردد.کلید واژگان: إخوان الصفا, محاکمه انسان و حیوان, روضه العقول, طرب المجالس, مجمع النورینThe story of "The Animals Lawsuit against Humanity", the oldest version of which is found in the Arabic Epistles oF Ikhwana al-Safa, has received more attention from Persian (and Turkish) writers in the two periods of the eighth and thirteenth centuries. In these two periods, twelve translations and adaptations of this story have been identified, which this study seeks to introduce and discover genealogy and the relationship between them in general. Based on the findings of this study, there are three main streams and one sub-stream (eclectic) in these translations and adaptations: the main stream maintains the structure of the Arabic narrative (plot, time and place, characters and trajectory of the story) and fundamental changes has not given. The intrusions and occupations of this steam have been mainly the change of its writing style from the sent prose to the artificial prose. The second stream summarizes the story; and the third stream, which begins with the initiative of Mir Hosseini Heravi, makes fundamental changes in the narrative and presents a story with a different structure, trajectory, and plot. In this process, although the main themes of the conversations and some characters are preserved, the plot and trajectory of the story are reproduced in the light of mystical discourse. The manifestation of the influence of mystical discourse is in adding the theme of "travel" and "Pir" and setting up seven courts in seven days, as well as the topics of conversation.Keywords: The Animals Lawsuit against Humanity, Ikhwana Al-Safa, Rawzato al-Aqool, Tarba al-Majalis, Majma ', al-Nooreyn
-
هدف اصلی این پژوهش کتابخانه ای بررسی رفتارهایی است که با بردگان در «خمسه» نظامی و رمان «کلبه عمو تم» نوشته هریت بیچر استو انجام شده است. طرز تلقی و نوع نگاه نظامی و استو به مساله برده داری متاثر از دیدگاه عام تر جامعه آنان نسبت به برده داری است. با بررسی نوع رفتارهایی که اربابان با بردگان خود داشته اند به دو نگاه عام و متفاوت برمی خوریم؛ در آمریکای اواخر قرن بیستم بردگان از حداقل حقوق انسانی خود محروم بودند و به فجیع ترین شکل ممکن با آنان رفتار می شد ولی در «خمسه» نظامی برخوردهای چندان ظالمانه ای در قبال بردگان ملاحظه نمی شود چراکه بردگان زیر سایه اربابان زندگی راحتی را می گذراندند و حتی در مواردی نه چندان کم عضوی از خانواده نیز محسوب می شدند. در مقابل از چند مورد بی لطفی با بردگان نیز در «خمسه» سخن به میان آمده است که نسبت به رفق و مهربانی اربابان بسیار اندک است؛ از جمله این بی لطفی ها؛ تحقیر بردگان و خشونت علیه آن ها است. در رمان «کلبه عمو تم» نیز آزاد کردن بردگان و مهربانی با آن ها توسط اربابان بعضا مجال طرح یافته است که حاکی از وجود انسان های وارسته ای است که در جامعه آمریکا زندگی می کرده و طرفدار الغای بردگی بوده اند.کلید واژگان: منظومه, ایران, آمریکا, اربابان, مهربانی, خشونت
-
دکتر مریم مشرف در عرصه پژوهش های ادب عرفانی، شخصیتی شناخته شده است. ترجمه بهاء ولد اثر فریتس مایر (1382) و ترجمه مجموعه مقالاتی با عنوان میراث مولوی (1386) بخشی از کارنامه وی در این عرصه است. کتاب مولوی و تفسیر عرفانی که اخیرا از این نویسنده چاپ شده، درواقع ادامه کتاب نشانه شناسی تفسیر عرفانی (1383) است. در آن کتاب، تفسیر ابوعبدالله سلمی و نفوذ زبان آن تفسیر در ادبیات مطمح نظر نویسنده بود و در این کتاب، مشخصا به آثار مولوی پرداخته است. البته غیر از تفسیر سلمی، چند تفسیر عرفانی دیگر هم جزء حوزه تحقیق اوست. تا آن جا که می دانیم تا کنون کاری در این زمینه انجام نگرفته است و همچنان که خود نویسنده در مقدمه می گوید، پیشینه تحقیق در این عرصه بسیار اندک و صرفا شامل اشاراتی کوتاه است.
-
کتاب «معارف» تنها اثر باقی مانده از بها ولد، محمد بن حسین خطیبی بلخی، پدر مولانا است. بها ولد و اثرش «معارف» در طول تاریخ مورد بی توجهی ادیبان و دوستداران عرفان و ادبیات بوده است. ولی امروزه عرفان صادقانه و ساده و ناب و بی لفظ بازی او مورد توجه بیش از پیش ایرانیان و محققان وعرفان دوستان غربی واقع شده است. این کتاب بر خلاف آنچه از نامش تصور می شود، مجوعه منظمی از اندیشه ها و عقاید نیست بلکه حاوی مجموعه ای پراکنده و نامنظم از افکار، بیان رویاها، تصورات، تعمق در معنی و تفسیر برخی آیات قرآنی و تاویل عرفانی آنها، تفکر در مورد مسائل کلامی چون جبر و اختیار و... و گاهی گلچینی از مواعظ و خطابه های اوست که بدون هیچ ترتیب موضوعی توسط خود او یا دیگران کنار هم جمع شده و بعدها نام «معارف بها ولد» به خود گرفته است. عرفان او، عرفان مثبت و جمع گرا (صحبت) و به دلیل تاکید بر انس و جمال و معیت مهرآمیز الهی مبتنی بر احساس شادی ومسرت و مزه (در برابر عرفان متکی بر زهد و خوف) است. حجاب یکی از مقوله های عرفانی مطرح شده در این کتاب است. در این مقاله ابتدا حجاب عرفانی را با توجه به اقوال متقدمین صوفیه تعریف کرده و سپس اندیشه های بها ولد را در این مورد به تفصیل بررسی نموده و آن گاه بازتاب اندیشه های بها ولد را در مثنوی نشان خواهیم داد.
کلید واژگان: بهاء ولد, معارف, مولوی, مثنوی, حجاب عرفانی, عرفان
- در این صفحه نام مورد نظر در اسامی نویسندگان مقالات جستجو میشود. ممکن است نتایج شامل مطالب نویسندگان هم نام و حتی در رشتههای مختلف باشد.
- همه مقالات ترجمه فارسی یا انگلیسی ندارند پس ممکن است مقالاتی باشند که نام نویسنده مورد نظر شما به صورت معادل فارسی یا انگلیسی آن درج شده باشد. در صفحه جستجوی پیشرفته میتوانید همزمان نام فارسی و انگلیسی نویسنده را درج نمایید.
- در صورتی که میخواهید جستجو را با شرایط متفاوت تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مطالب نشریات مراجعه کنید.