سید محمد ثقفی

تقسیم کار خانگی به معنی تفکیک وظایف براساس جنسیت در خانواده، تابع قواعدی از ارزش ها و هنجارهای اجتماعی است. با افزایش حضور زنان در عرصه های مختلف اجتماعی، بحث از جنسیت، تقسیم کار خانگی و رابطه آن با حضور اجتماعی زنان در ارزش های دینی، به طور جدی مطرح است. هدف این پژوهش شناخت همه جانبه تقسیم کار خانگی با توجه به بافت اجتماعی زمان معصومین با مقایسه نسبت به قبل از آن است. روش در این پژوهش، تاریخی و از نوع اکتشافی و توصیفی است و داده ها کیفی است. مبنای تحلیل داده ها، تحلیل گفتمان است. گفتمان هم به عنوان صورتی خاص از زبان و هم صورتی خاص از تعامل اجتماعی، در سه سطح، تحلیل اجتماعی، شناخت اجتماعی و ابعاد گفتمان، به توصیف تقسیم کار خانگی در سیره معصومین و مقایسه با دوره قبل از اسلام، می پردازد. ارزش تقسیم کار خانگی، جنسیت و تقسیم کار خانگی از نظر وظایف حقوقی زن و شوهر ناشی از ویژگی های فطری و غریزی و نحوه انجام وظایف حقوقی و اخلاقی آنها ناشی از یادگیری و فرهنگ حاکم بر خانواده و جامعه، تقسیم کار خانگی و حضور اجتماعی زن، حضور اجتماعی زنان در صدر اسلام و چند جانبه بودن تقسیم کار خانگی در سیره معصومین نسبت به دوره قبل از اسلام، محورهای اصلی این پژوهش می باشند. بافت اجتماعی، بایدها و نبایدها، نوع نگرش و ارزش های اجتماعی و فرهنگی، با گفتمان تقسیم کار خانگی و بالعکس، ارتباط پیچیده و چند جانبه دارند و تغییر و یا اصلاح در هر کدام، در سایر ابعاد اثر گذار است.

پرورش‫یافته حوزه است و برای ادامه تحصیل‫اش به آمریکا رفته است. از دانشگاه تمپل فوق‫لیسانس تاریخ تمدن اسلامی دارد. محمد ثقفی قبل از انقلاب از طرف موسسه علمی دارالتبلیغ اسلامی که حکم دانشگاه اسلامی را داشت به خارج از ایران، کشور آمریکا رفت و در فیلادلفیا در رشته تطبیق ادیان و جامعه شناسی دینی به ادامه تحصیل پرداخت. مشغول گذراندن دروس دکترا بود که انقلاب ایران پیروز شد و به گفته خودش به خاطر فعالیت‫های سیاسی و اسلامی ویزای تحصیلی اش لغو شد و ناچار به ایران آمد. او در ایران آنچه را نیمه‫تمام نهاده بود ادامه داد. با دکترثقفی درباره جامعه‫شناسی ایران و پدیده ح. ا. تنهایی صحبت کردیم و پرسش‫هایی را در این زمینه با او در میان نهادیم. ثقفی می‫گوید مدت‫هاست که با دکتر تنهایی رفیق است و به‫همین خاطر حرف‫هایش درباره او شنیدنی است.

سفرنامه ها متونی هستند که با رویکرد تاریخی به ثبت مشاهده های خود در دو حطیه مسائل جغرافیایی و فرهنگی پرداخته اند. این متون که در بسیاری از موارد با تحلیل هایی نیز همراه است، داده های تاریخی فراوانی را برای بررسی های جامعه شناختی در اختیار پژوهش گران قرار می دهد که در دوره کنونی مورد غفلت قرار گرفته است. در این نوشتار به بررسی فرهنگ جوامع اسلامی از منظر ابن بطوطه پرداخته ایم. وی علاوه بر بررسی شهرها و اماکن مقدس و مدارس، به توصیف و تحلیل فرهنگ اقوام نیز پرداخته است. بررسی شیوه زندگی عرفا و متصوفه، نگاهی انتقادی به ابن تیمیه، تحلیل دقیق تعاملات سیاهان تانزانیا و آیین سوزاندن زنان در هند، از جمله مسائلی است که ابن بطوطه به آن ها پرداخته است.

کمتر کتابی است که به مانند «مقدمه» ابن خلدون، نظر دانشمندان جامعه شناس غرب و به پیروی از آن ها، اندیشمندان شرقی را به خود جذب کرده باشد. چنان که می دانیم این دانشمند، رشته جدیدالتاسیس «جامعه شناسی» را به نام «علم عمران» در قرن هشتم هجری تاسیس کرد. برخی برآنند که علم جامعه شناسی، رشته ای است که از عمر آن تقریبا دو قرن می گذرد و از تولیدات اندیشه های دانشمندان مغرب زمین به مانند کنت و دورکیم به شمار می آید.
به نظر برخی پژوهشگران، گرچه ابن خلدون تلاش کرد که علم جدیدی به نام علم عمران به طور ابتکاری تاسیس کند، اما او نتوانست طرحی نو دراندازد و از سپهر اندیشگی یونانی ارسطویی بیرون آید. سید جواد طباطبایی و حسن محدثی، مدعیان این اندیشه اند و به نظر این پژوهشگران، مقدمه ابن خلدون در بهترین حالت، جامعه شناسی انحطاط تمدن اسلامی در قرن هشتم است.
اما به نظر می رسد هنوز بازنگری تئوری «همبستگی و عصبیت» ابن خلدون و توصیف تاریخ مندانه او از تمایز جوامع متحرک و ثابت می تواند کارایی علمی خود را به صورت کاربردی در این کشورها ایفا نماید و لذا ضروری است که جامعه شناسان مسلمان «مقدمه» را جدی بگیرند و بر آن بهای بیشتر بدهند.
کمتر کتابی است که در دوره اخیر به مانند مقدمه ابن خلدون مورد توجه دانشمندان غرب قرار گرفته باشد و به پیروی از آن ها نویسندگان جهان عرب طه حسین (1918)، محمد عبدالله عنان 1933، محمد عزت دروزه1947 و ساطع الحصری1967 هر کدام به تمجید ابن خلدون پرداختند و حتی لقب بنیان گذاری علم جامعه شناسی را به او اختصاص دادند.
از این رهگذر بود که جوامع شرقی و اسلامی به اهمیت «مقدمه» ابن خلدون پی بردند و آن را مورد توجه قرار دادند. در کشور ما نیز بعد از انقلاب، تدریس و مطالعه ابن خلدون به صورت واحد درسی در دانشگاه ها مطرح گردید و نوشته هایی از مولفان و جامعه شناسان در زمینه تدریس آراء و نظریات ابن خلدون نگارش یافت. ناگفته نماند که پیشاپیش امیر حسین آریان پور از ابن خلدون به عنوان: «ابن خلدون پیش آهنگ جامعه شناسی» (1349) یاد کرده بود.

ابوحامد محمد غزالی یکی از چهره های تاثیرگذار در فرهنگ اسلامی است. او در یکی از مسائل عمده عرصه جامعه شناسی دینی، یعنی تیپ شناسی دینی، مسئله مهمی را مطرح کرده است. نویسنده در نوشتار حاضر سعی دارد انواع دینداری و تیپ شناسی معرفتی غزالی را به بحث بگذارد و با واکاوی آنها به داوری نشیند. وی قبل از پرداختن به این مسئله، مطالب مختصری درباره زندگی و تحصیل غزالی بیان می دارد. در ادامه به اختصار، تمایز غزالی و دکارت را در فلسفه و عقاید مربوط به دستیابی به حقیقت مطرح ساخته و انواع دینداری از نظر غزالی را واکاوی و در بوته نقد و بررسی قرار می دهد. در انتها با بیان نقد غزالی از فقهای زمان خود نوشتار را به پایان می رساند.