فهرست مطالب فرزانه هرویان

با افزایش تمایل کشورهای دارنده نفت و گاز به جذب سرمایه گذاری خارجی در جهت دستیابی به تولید یا توسعه مخازن، قراردادهای بین المللی نفت و گاز و به تبع آن اختلافات ناشی از آنها با افزایش روزافزون و تنوع بیشتری همراه گردیده است.
به طور کلی عملیات نفتی به دو دسته بالادستی و پایین دستی قابل تقسیم هستند که البته برخی فرایند حمل و فعالیت های مرتبط با آن را تحت عنوان عملیات میان دستی تقسیم کرده اند که در واقع بخشی از عملیات پایین دستی محسوب می شود. عملیات بالادستی شامل فعالیت های متعددی است که از مرحله اکتشاف تا بهره برداری از مخازن نفت و گاز را شامل می شود و قراردادهای مرتبط با آن شامل قراردادهای امتیازی، مشارکت در تولید، مشارکت در سرمایه گذاری و قراردادهای خدماتی بوده که قراردادهای بیع متقابل را نیز می توان در گروه قراردادهای خدماتی منظور نمود.
از آن جا که غالبا کشورهای دارنده نفت و گاز صاحبان تکنولوژی اکتشاف، استخراج و توسعه آن نیستند، قراردادهای بالادستی با طرفیت شرکت های نفتی بین المللی متخصص در این زمینه منعقد می گردد که با وجود عنصر خارجی، این قراردادها جنبه بین المللی می یابد که البته همچنان این اختلاف نظر وجود دارد که قراردادهای نفتی تابع قواعد یک قرارداد خصوصی هستند یا تابع معاهدات و ضوابط بین المللی می باشند. قراردادهای پایین دستی نیز شامل قراردادهای صرف خرید و فروش نفت و گاز به کشورها و شرکتهای متقاضی می باشد.
در هر قراردادی اصولا شیوه های حل و فصل اختلافات ناشی از آن پیش بینی می شود، علی الخصوص قراردادهای نفتی و گازی که به علت حساسیت موضوع قرارداد، پیش بینی این راهکارها ضرورتی اجتناب ناپذیر خواهد بود.
یک قرارداد مطلوب قراردادی است که اولا به آسانی قابل اجراء بوده و به شیوه ای متعادل و متوازن تنظیم گردد؛ به نحوی که حقوق و منافع طرفین را تامین و ریسک های آنها را به صورت عادلانه توزیع نماید و ثانیا رویه حل و فصل اختلافات ناشی از آن به نحو شفاف و مشخصی پیش بینی گردد.
هم اکنون سه راهکار عمده جهت حل و فصل اختلافات در دعاوی نفتی به کار می رود که عبارتند از روش های قضایی، شبه قضایی و غیرقضایی که در هر قراردادی به فراخور آن قرارداد و بسته به توافق طرفین یکی از این روش ها یا تلفیقی از آنها مورد پیش بینی قرار می گیرند.
در این مقاله برآنیم ضمن شناسایی انواع قراردادهای بالادستی، شیوه های حل و فصل اختلافات ناشی از این نوع قراردادها را به تفصیل مورد کنکاش قرار دهیم.