فهرست مطالب مرتضی مفیدی چلان
-
روستاها، با توجه به نزدیکی خاصی که به منابع طبیعی و محیط زیست پیرامون خود دارند، بیشترین تاثیرگذاری و تاثیرپذیری را از محیط پیرامون خود دارند و از اهمیت به سزایی برخوردار هستند و توسعه نامناسب روستاها باعث بوجود آمدن چالش های زیست محیطی بسیار گسترده ای مانند تخریب مراتع و جنگل ها، فشار بر منابع خاکی و آبی و تهدید حیات وحش شده است. البته نحوه پراکنش و دسترسی به شاخص های زیرساختی مبتنی بر خدمات نشانگر میزان رشد و توسعه یافتگی مناطق روستایی و نحوه نگرش به برنامه ریزی غیرمتمرکز در سطح کشور است. این پژوهش در سال 1401 و با هدف شناسایی و سطح بندی شاخص های زیرساختی مبتنی بر خدمات، دهستان های شمال استان اردبیل با استفاده از فن ها و معیارهای متدوال سطح بندی صورت گرفت. روش تحقیق در این مقاله با توجه به ماهیت موضوع و هدف تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و نوع پژوهش کاربردی است. تعداد 15 شاخص با سطح اعتبار مناسب و مورد اجماع کارشناسان امور اجرایی و متخصصان دانشگاهی برای سنجش زیرساخت ها در منطقه انتخاب گردید. طبق نتایج بالاترین میزان مرتبط با شاخص میزان دسترسی به برق در دهستان های مشگین شهر با مقدار 71/86 درصد و کمترین میزان مرتبط با شاخص میزان دسترسی به تعمیرگاه ماشین آلات کشاورزی در شهرستان گرمی با مقدار 86/3 است. درکل نتایج نشان داد که دهستان دشت در شهرستان مشگین شهر در مقایسه با دهستان های دیگر در سطح اول قرار داشته (693/0= Ci) و دهستان قشلاق شرقی در شهرستان بیله سوار در سطح آخر قرارگرفته است (497/0= Ci). بنابراین پیشنهاد می گردد ضمن مکان یابی نقاط روستایی در سطوح مختلف به ویژه میزان دسترسی به امکانات موجود، تقویت امکانات روستاها و گسترش خدمات زیربنایی و رفاهی در اولویت قرار گیرد.کلید واژگان: خدمات زیرساختی, جوامع روستایی, اجتماعی-اقتصادی, توسعه پایدار}Due to the proximity to natural resources and the environment around them, the villages are most affected by the environment and are of great importance. The improper rural development poses enormous environmental challenges such as degradation of rangelands and forests, overexploitation of soil and water resources and threats to wildlife. Of course, the distribution pattern and accessibility to service-based infrastructural indicators indicates the growth and development of rural areas and the attitude towards decentralized planning in the country. This research was carried out in 2022 with the aim of identifying and rank rank service-based infrastructure indicators based on services, in the northern villages of Ardabil province, using a variety of prioritization methodologies. The research method is descriptive-analytical and applied, according to the nature and purpose of the research. 15 indicators with appropriate level of validity and consensus of executive experts and academic experts were selected to measure the infrastructure in the region. According to the results, the highest rate related to the index of access to electricity is in the villages of Meshgin Shahr with a value of 86.71% and the lowest rate related to the index of access to agricultural machinery repair shop is in Garmi city with a value of 3.86. In general, the results showed that Dasht village in Meshginshahr city was at the first level compared to other villages (Ci=0.693) and Eastern Qashlaq village in Beileswar city was at the last level (Ci=0.497). Therefore, it is suggested that while locating rural areas at different levels, especially the level of access to existing facilities, the strengthening of village facilities and expansion of infrastructure and welfare services should be prioritized.Keywords: Infrastructure Services, Rural Communities, Socio-Economic, Sustainable Development}
-
یکی از الزامات توانمندسازی بهره برداران مرتع و برطرف کردن چالش های اجتماعی، اقتصادی و بوم شناختی، تحلیل روابط بهره برداران و محیط اطراف آن ها است. رابطه دوطرفه و تعامل انسان و طبیعت به عنوان سیستم های اجتماعی-بوم شناختی شناخته می شوند. آسیب پذیری، تاب آوری و ظرفیت سازگاری به عنوان سه ویژگی مرتبط با سیستم اجتماعی-بوم شناختی مشخص شده است. لذا، هدف از این پژوهش بررسی تغییرات مکانی سیستم های اجتماعی-بوم شناختی بر اساس معیارهای آسیب پذیری، تاب آوری و ظرفیت سازگاری و اولویت بندی دهستان های شمال استان اردبیل با استفاده از ارزیابی چندمعیاره است. بر اساس هدف تحقیق و ابعاد مختلف سیستم های اجتماعی-اکولوژیک، زیرمعیارهای پژوهش انتخاب شد. در ادامه مقادیر زیرمعیارها با استفاده از نقشه های پایه، اطلاعات اقلیمی و نیز تهیه پرسش نامه به دست آمد. با توجه به ماهیت متفاوت معیارها، مقادیر آن ها در هر دهستان با استفاده از روش حداکثر استاندارد شد. در ادامه رویکردهای مختلف وزن دهی در ارزیابی و اولویت بندی دهستان ها به کار گرفته شد. نتایج نشان داد شاخص سیستم های اجتماعی-بوم شناختی دهستان های دشت، لاهرود، قره سو، مشگین غربی و مشگین شرقی در هر چهار حالت (با وزن دهی یکسان، تاکید بر معیار آسیب پذیری، تاکید بر معیار تاب آوری و تاکید بر معیار ظرفیت سازگاری) نسبت به سایر دهستان ها وضعیت مطلوب تری دارند.کلید واژگان: ظرفیت سازگاری, آسیب پذیری, تاب آوری, آنالیز حساسیت}IntroductionResolving social, economic and ecological challenges, analyzing the relationships between stakeholders and their surrounding environment is one of the requirements for empowering rangeland users. The interaction of humans and nature is defined as socio-ecological systems. Vulnerability, resilience and adaptive capacity have been identified as three characteristics related to the socio-ecological system. Therefore, the main aim of this research is to investigate the spatial changes of socio-ecological systems based on vulnerability, resilience and adaptation capacity criteria. Also, prioritization of the northern rural districts of Ardabil province using multi-criteria evaluation is another objective of the current study.Materials and MethodsIn this study, the research was conducted in the northern villages of Ardabil province. As per the Iranian Statistics Center's report from 2015, the northern region of Ardabil province comprises four cities: Meshginshahr, Germi, Bilasuvar, and Parsabad, along with 31 rural districts and 980 villages. The total population in this area is 237,907, residing in 61,412 households. The study focused on rural districts as the primary socio-ecological management units. These units encompass rural communities and rangeland ecosystems, each evaluated based on criteria such as resilience, vulnerability, and adaptive capacity. Based on the purpose of the research and different dimensions of socio-ecological systems, the research sub-criteria were selected. Data for the sub-criteria were gathered through mapping, climate data, and questionnaire analysis. To standardize the values across different rural districts, the maximum method was applied due to the varying nature of the criteria. Then, different weighting methods were then employed to evaluate and prioritize the rural districts accordingly.Results and DiscussionThe analysis results indicate that Shaban and Lahrud rural districts in Meshginshahr county have the highest vulnerability scores (0.871 and 0.867), while Aslandoz and North Qashlaq rural districts in Parsabad county have the lowest scores (0.448 and 0.483). This suggests that Shaban and Lahrud are in a more vulnerable situation compared to Aslandoz and North Qeshlaq. In terms of resilience, central Arshagh and West Qashlaq rural districts in Parsabad county have the lowest values (0.252 and 0.286), while the two western Meshgin and Meshginshahr Ghareso rural districts have the highest values (0.692 and 0.691) among all rural districts. Additionally, the adaptive capacity criterion shows that Dasht and Lahrud rural districts in Meshginshahr exhibit the highest favorability (0.797 and 0.864), whereas Angirlu and South Qeshlaq rural districts in Bilasuvar have lower favorability compared to other districts (0.111 and 0.145). Furthermore, the zoned maps of socio-ecological system index values revealed that when applying equal weighting or adjusting the weight of each criterion, there were no significant variations in the socio-ecological system index across rural districts. Notably, the analysis indicated that the southern rural districts in the research area exhibited more favorable socio-ecological conditions compared to other regions. Consequently, it is imperative to implement robust measures to conserve nature and the environment, provide support to rural communities, and align efforts with sustainable development objectives. This approach will facilitate informed decision-making and effective management of plans and projects aimed at enhancing social-ecological systems.ConclusionsThe results showed that the index of socio-ecological systems of Dasht, Lahrud, Qarasu, Western Meshgin and Eastern Meshgin rural districts in all four weighting approach conditions (with the same weighting, emphasis on vulnerability criteria, emphasis on resilience criteria and emphasis on adaptation capacity criteria) are more desirable compared to other rural districts. Overall, it is important to acknowledge that rural communities face greater challenges compared to urban areas in various aspects. When natural disasters strike, these communities are particularly vulnerable and have limited resources to recover. Therefore, it is crucial for management efforts to focus on maintaining favorable conditions and enhancing vulnerability, resilience, and adaptive capacity in lower prioritized regions. Based on the research results, it is recommended to prioritize intra-regional and inter-regional equity to establish sustainable development and service indicators effectively. Special attention should be given to the spatial and physical organization of rural villages.Keywords: Adaptation capacity, Vulnerability, Resilience, Sensitivity analysis}
-
در یک اکوسیستم مرتعی، توجه به عوامل محیطی و تاثیر آنها بر پراکنش و استقرار گیاهان به منظور برنامه ریزی بهره برداری مهم است. هدف از این پژوهش بررسی ارتباط پوشش برخی گونه ها با عوامل محیطی در شمال استان آذربایجان غربی است. برای این منظور در بازه زمانی اواسط اردیبهشت تا اواخر خرداد سال 1400، نمونه برداری از پوشش گیاهی در هشت سایت مرتعی با ترکیب پوشش گیاهی مختلف در محدوده شهرستان های چایپاره و خوی به روش سیستماتیک-تصادفی با استقرار ترانسکت و پلات یک در یک متر مربعی صورت گرفت. در هر یک از سایت های مرتعی درصد پوشش گونه های مرتعی ثبت شد. عوامل توپوگرافی شامل ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت جغرافیایی دامنه برای هر سایت ثبت شد. از هر یک از سایت ها در پنج نقطه از عمق صفر تا 20 سانتی متری نمونه خاک برداشت شد و برای اندازه گیری پارامترهای خاکی به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج استفاده از آنالیز تطبیقی قوس گیری شده نشان داد که اهمیت محورها بر مبنای مقدار ویژه، از محور اول به دوم و سوم کاهش می یابد و در نتیجه سهم عمده تغییرات در پراکنش گونه های گیاهی، مربوط به محور اول و دوم است. نتایج مربوط به آنالیز تطبیقی قوس گیری شده (DCA)، نشان داد که مقدار ویژه محور اول (36/0) و محور دوم (23/0) است. بررسی تغییرات پراکنش گونه ها بر اثر عوامل خاکی و توپوگرافی، با استفاده از روش خطی آنالیز افزونگی (RDA) انجام شد. نتایج آنالیز افزونگی نشان می دهد چهار محور مجموعا 83 درصد واریانس تغییرات ترکیب گونه ای را توسط عوامل محیطی تبیین می کند و لذا این امر نشان دهنده آن است که پارامترهای مورد بررسی تاثیر مستقیمی را روی پراکنش گونه ها دارند ولی چون محور اول بیشترین مقدار (295/0) را دارد و مربوط به پارامترهای مختلف خاک است و این امر نشان دهنده این است که سهم خاک بر روی پراکنش گونه ها در سایت های مطالعاتی بیشتر از پارامترهای توپوگرافی است. نتایج کلی این بررسی نشان داد که پراکنش گونه های مرتعی در سایت های مطالعاتی تحت تاثیر توام عوامل خاکی و توپوگرافی قرار می گیرد. به نظر می رسد هر چه ارتفاع، کربن آلی، رطوبت اشباع، درصد شن و سیلت و رس، شیب و جهت دامنه و کلسیم در سایت مرتعی بیشتر، فراوانی حضور برخی گونه ها از قبیل Artemisia fragrans Willd ، Antemis koteschyana Boiss،L Cynodon dactylon و Ceratocephalus falcatus L. افزایش می یابد و هرچه مقادیر کاتیون های خاک، هدایت الکتریکی، درصد آهک و اسیدیته خاک کمتر شود، فراوانی برخی گونه های دیگر از قبیل Phlomis olivieri Benth، Teucrium polium L.، Alyssum minutum Schltdl. و Tanacetum polycephalum Sch.Bip در سایت های مطالعاتی بیشتر می گردد. با استفاده از نتایج این پژوهش تا حدودی شرایط رشد گونه های موجود مشخص شده است و با توجه به این مورد که برخی از گونه ها ارزش اقتصادی و دارویی دارند اگر هدف بهره بردار استفاده از گونه ها برای کاربردهای دارویی و اقتصادی تحت شرایط دست کاشت در مناطق مشابه باشد؛ توصیه می شود که به خاک و توپوگرافی منطقه توجه گردد.
کلید واژگان: چایپاره, خوی, عوامل خاکی و توپوگرافی, روش چندمتغیره رسته بندی}In a rangeland ecosystem, it is important to pay attention to environmental factors and their effect on the distribution and establishment of plants in order to plan exploitation. The purpose of this research is to investigate the relationship between the cover of some species and environmental factors in the north of West Azerbaijan province. For this purpose, in the period from mid-May to the end of June 2021, sampling of vegetation in eight rangelands sites with different vegetation combinations in Chaipareh and Khoy Counties in a systematic-random method with the establishment of transects and plots one square meter was done. In each of the rangeland sites, the percentage of rangeland species coverage was recorded. Topographical factors including elevation above sea level, slope percentage and geographical aspect of the range were recorded for each site. Soil samples were taken from each of the sites at five points from 0 to 20 cm depth and taken to the laboratory to measure soil parameters. The results of the use of detrended correspondence analysis (DCA) showed that the importance of the axes based on the specific value decreases from the first axis to the second and third axis, and as a result, the major contribution of changes in the distribution of plant species is related to the first and second axis. The results of DCA showed that the specific value of the first axis is (0.36) and the second axis is (0.23). Changes in species distribution due to soil and topography factors were investigated using the linear redundancy Detrended Analysis (RDA) method. The results of the redundancy analysis showed that the four axes explain a total of 83% of the variance of species composition changes by environmental factors, and therefore this indicates that the investigated parameters have a direct effect on the distribution of species, but because the first axis, it has the highest value (0.295) and is related to different soil parameters, and this indicates that the contribution of soil on the distribution of species in the study sites is more than the topographical parameters. The general results of this study showed that the distribution of rangeland species in the study sites is influenced by soil and topographical factors. It seems that the higher the altitude, organic carbon, saturated moisture, percentage of sand, silt and clay, the slope and direction of the range and calcium in the rangeland site, the more frequent the presence of some species such as Artemisia fragrans Willd, Antemis koteschyana Boiss, L., Cynodon dactylon and Ceratocephalus falcatus L. increases and as the amount of soil cations, electrical conductivity, lime percentage and soil acidity decrease, the abundance of some other species such as Phlomis olivieri Benth, Teucrium polium L., Alyssum minutum Schltdl. and Tanacetum polycephalum Sch.Bip is more common in study sites. Using the results of this research, the growth conditions of the existing species have been determined to some extent, and considering that some species have economic and medicinal value, if the user's goal is to use the species for planting of medicinal plants, it is recommended to pay attention to the soil and topography of the region if they are economic under the conditions of hand planting in similar areas.
Keywords: Chaipareh, Khoy, soil, topography factors, multivariate ranking method} -
آگاهی از وضعیت تنوع زیستی، یکی از ملزومات اتخاذ رویکرد حفاظتی در اکوسیستم های مرتعی است. در همین راستا، پژوهش حاضر به منظور بررسی اثر جهت دامنه بر مقادیر شاخص های تنوع گیاهی، در گون زارهای منطقه نازلو چای در سال 1397، انجام شد. بدین منظور، در مجموع، با کاربرد 230 قطعه نمونه یک متر مربعی که با فاصله پنج متر از همدیگر، در امتداد ترانسکت های 50 متری، مستقر شدند؛ اقدام به برداشت درصد پوشش تاجی گونه های گیاهی، در هر یک از جهت های اصلی دامنه (هشت جهت شمالی، پنج جهت جنوبی، پنج جهت شرقی و پنج جهت غربی) گردید. سپس با نرم افزار PAST، شاخص های مهم و پرکاربرد معرف تنوع گونه ای (مارگالف، تاکسا، منهینیک، و برگر پارکر به عنوان غنای گونه ای، شاخص های غالبیت، یکنواختی، سیمپسون، پایلو به عنوان یکنواختی گونه ای و شاخص های شانون، بریلویین به عنوان شاخص های ناهمگنی)، محاسبه شد. در نهایت، با استفاده از روش تجزیه واریانس یک طرفه، اقدام به مقایسه آماری میانگین ها شد. نتایج، نشان داد؛ در دامنه های مورد مطالعه تعداد 41 گونه گیاهی شناسایی شد و شاخص های مارگالف، تاکسا، شانون، بریلویین و آلفا فیشر در جهات مختلف جغرافیایی با یکدیگر اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد داشتند. به طوری که بیشترین مقدار این شاخص ها، مربوط به جهت غربی به ترتیب 55/2، 2/12، 1/2، 88/1 و 05/4 بود. شاخص های سیمپسون، منهینیک، غالبیت، یکنواختی، پایلو و برگر پارکر نیز در جهات مختلف با یکدیگر اختلاف معنی داری نداشتند. اگر چه دو دامنه غربی و جنوبی در خصوص اکثر شاخص ها با یکدیگر تفاوت معنی دار داشتند ولی با این حال نتایج خوشه بندی ترکیب گیاهی سایت ها، این دو دامنه را در یک خوشه با شباهت بالا (در حدود 70 درصد) طبقه بندی نموده است. این یافته بیانگر آن است که شاخص های تنوع به خوبی قادر به ارایه اطلاعات در خصوص ترکیب گیاهی نیستند و بایستی در خصوص استفاده از این شاخص ها به ترکیب گیاهی نیز توجه نمود. در نهایت بایستی ذکر کرد اگر چه شاخص های مارگالف، تاکسا، شانون، بریلویین و آلفا فیشر قادر به تفکیک دامنه ها بودند ولی پیشنهاد استفاده از این شاخص ها در طرح های پایش گون زارها با غالبیت گونه Astragulus microcephalus در شمالغرب کشور، نیاز به تحقیقات متعدد دیگر دارد.
کلید واژگان: تنوع گیاهی, پویایی اکوسیستم, غالبیت, یکنواختی, ارومیه}Awareness of biodiversity status is one of the requirements for adopting a conservation approach in rangelands ecosystems. In this regard, the present research was conducted in order to investigate the effect of slope direction on the values of plant diversity indices in the Astraglaus shrubland of Nazluchai region in 2017. For this purpose, in total, with the use of 230 sample plots of one square meter, which were placed at a distance of five meters from each other, along 50-meter transects; the crown cover percentage of plant species were collected in each of the main directions of the range (eight northern directions, five southern directions, five eastern directions and five western directions). Then, with the PAST software, the most important and widely used indicators of species diversity (Margalef, Taxa, Menhinick and Berger-Parker as species richness indices, Dominance, evenness, Simpson and Pielo as species evenness indices, Shannon and Brillouin as heterogeneity indicators) were calculated. Finally, using the one-way analysis of variance method, statistical comparison of the averages was carried out. The results showed; A total of 41 plant species were identified in the studied areas, and Margalef, Taxa, Shannon, Brillouin and Fisher's Alpha indices had a significant difference at the five percent level in different geographical directions. So that the highest value of these indices was related to the western direction, respectively 2.55, 12.2, 2.1, 1.88 and 4.05. Simpson's, Menhenik's, Dominance, evenness, Pielo and Berger-Parker indices were also not significantly different from each other in different directions. Although the two western and southern aspects were significantly different from each other regarding most of the indicators, nevertheless, the clustering results of the plant composition of the sites classified these two domains in one cluster with high similarity rate (around 70%). This finding indicates that the diversity indices are not able to provide information about the plant composition and should pay attention to the plant composition when using these indices. Finally, it should be mentioned that although Margalef, Taxa, Shannon, Brillouin and Fisher's alpha indices were able to separate the sites, but the proposal of using these indices in the monitoring plans of rangleands with the dominance of Astragulus microcephalus species in the northwest of the country, requires another researches.
Keywords: Biodiversity, Ecosystem dynamics, Dominance, Evenness, Urmia} -
سابقه و هدف
گونه گیاهی پولک با نام علمی Stachys inflata Benth از تیره نعناعیان (Lamiaceae)، به عنوان یکی از گونه های مهم دارویی پرکاربرد در بین مردم و صنایع بوده و از اندام های هوایی این گیاه به عنوان داروی ضد عفونت ریوی و التهابی استفاده می شود. این گونه پراکندگی وسیعی در جهان و بخصوص در نقاط مختلف کشور دارد. با توجه به پراکنش قابل توجه و نیز مهم بودن این گونه از لحاظ دارویی ضروری است شرایط رشد گونه و عوامل موثر بر رشد آن مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد. آگاهی از عوامل موثر بر ویژگی های رشدی این گونه، مدیریت اصولی و بهره برداری چند منظوره از مراتع را تسهیل می بخشد. لذا تحقیق حاضر به منظور بررسی اثرگذاری عوامل خاکی و توپوگرافی بر صفات مورفولوژیکی گیاه دارویی (S. inflata Benth) در مراتع شمال استان آذربایجان غربی انجام شد.
مواد و روش هانمونه برداری و ثبت اطلاعات پوشش تاجی این گونه گیاهی در هشت سایت مرتعی در محدوده شهرستان های چایپاره و خوی در شمال استان آذربایجان غربی به روش سیستماتیک-تصادفی با استقرار 80 پلات در امتداد ترانسکت های خطی انجام شد. در هر یک از واحدهای اکولوژیکی مذکور، برای هر کدام از پایه ها در ده پلات، پارامترهایی نظیر درصد تاج پوشش گونه، طول ساقه گل دهنده، طول، عرض و مساحت برگ، طول و عرض تاج پوشش، ارتفاع گیاه، عمق ریشه دوانی، تعداد شاخه های اصلی، وزن خشک ریشه و وزن خشک برگ و ساقه اندازه گیری شد. عوامل توپوگرافیکی ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت جغرافیایی دامنه برای هر سایت ثبت شد. همچنین در داخل پلات ها پارامترهای درصد خاک لخت، درصد لاشبرگ و درصد سنگ و سنگ ریزه نیز تخمین زده شد. از هر یک از سایت ها در پنج نقطه از عمق صفر تا 20 سانتی متری نمونه خاک برداشت شد و برای اندازه گیری پارامترهای خاکی به آزمایشگاه منتقل شد. تغییرات صفات مورفولوژیکی گونه پولک بر اثر عوامل خاکی و توپوگرافی، با استفاده از روش رج بندی آنالیز افزونگی(RDA) و بررسی شباهت واحدهای اکولوژیکی و صفات مختلف توسط تجزیه خوشه ای (CA) انجام شد.
نتایجنتایج آنالیز قوس گیری شده (DCA) بر روی ماتریس صفات گیاهی نشان داد که متوسط طول گرادیان مولفه ها کمتر از سه است و لذا تغییرات این صفات در بین سایت ها از روابط خطی پیروی می کند. بر این اساس نتایج استفاده از آنالیز تطبیقی قوس گیری شده نشان داد که اهمیت محورها بر مبنای مقدار ویژه، از محور اول به دوم کاهش می یابد و در نتیجه سهم عمده تغییرات در صفات گیاهی، مربوط به محور اول است. بررسی بارهای عاملی موثر بر استخراج مولفه ها نشان می دهد، محور اول به طور عمده برآیند ویژگی های شیمیایی خاک و محور دوم برآیندی از ویژگی های توپوگرافی دامنه است. نتایج حاصل از رج بندی صفات گیاهی به روش آنالیز افزونگی با عوامل محیطی نشان داد که طول تاج، عرض برگ و مساحت برگ که در ربع اول محور مختصات واقع شده بیشتر تحت تاثیر مستقیم پتاسیم و سدیم خاک هستند. با توجه به اینکه بردار عمق ریشه با بردار شن منطبق هست، پس با افزایش میزان شن رشد ریشه نیز افزایش معنی دار می یابد. ولی عمق ریشه و وزن خشک ریشه با سیلت، رس، درصد رطوبت اشباع، pH خاک و درصد آهک همبستگی منفی دارد. تراکم تاج پوشش، طول برگ و ارتفاع گیاه با ارتفاع از سطح دریا و کربن آلی همبستگی مثبت و با سدیم، پتاسیم و EC همبستگی منفی دارند. نتایج مربوط به همبستگی بین صفات نشان داد درصد تاج پوشش گونه پولک رابطه مستقیم معنی دار با وزن خشک برگ و ساقه، وزن خشک ریشه و تعداد شاخه و رابطه معکوس معنی دار با طول ساقه گل دهنده دارد. نمودار خوشه بندی سایت ها بر حسب صفات، بیانگر تقسیم آن ها براساس تشابه صفات به مقدار فاصله منفی 5/7 و در پنج گروه مجزا می باشد. دسته اول شامل سایت شماره یک (الهوردی کندی، این سایت در طبقه ارتفاعی 1134 متر از سطح دریا قرا گرفته و تقریبا در پایین دست دامنه واقع شده است و بالاترین درصد پوشش پولک را دارد)، دسته دوم شامل سایت های شماره سه و چهار (سنگتلو و تکیه گاه حضرت ابوالفضل، این دو سایت دارای گونه هایی با کلاس 1 می باشد و شیب غالب در حدود 10 درصد دارند و گیاه پولک در این دو سایت بیشترین ارتفاع را دارند)، دسته سوم شامل سایت های شماره دو و پنج (چورس و چیرکندی هست که در این سایت ها دامنه رو به جنوب غربی است و هر دو دارای گونه هایی با کلاس خوشخوراکی کلاس سه می باشند)، دسته چهارم شامل سایت های شماره شش و هشت (سیه باز و قورول سفلی، که تقریبا ترکیب گیاهی از لحاظ گونه های گیاهی 70 درصد شباهت دارند) و دسته پنجم شامل سایت شماره هفت (یوسف آباد، این سایت در پایین دست دامنه قرار گرفته و منطقه دارای سنگ و سنگ ریزه های بسیاری هست و جهت دامنه رو به شمال هست، این سایت بالاترین درصد تاج پولک را در بین سایت ها دارد) می باشد. نتایج خوشه بندی مربوط به کلاس بندی صفات نیز به میزان فاصله صفات منفی 5/22، صفات را به 12 خوشه مجزا تقسیم می کند. خوشه اول شامل عمق ریشه، خوشه دوم شامل وزن خشک برگ و ساقه، خوشه سوم شامل طول تاج، خوشه چهارم شامل عرض تاج، خوشه پنجم شامل درصد تاج پوشش گونه پولک و تعداد شاخه، خوشه ششم شامل ارتفاع، خوشه هفتم شامل وزن خشک ریشه، خوشه هشتم شامل طول ساقه گل دهنده و تراکم تاج پوشش، خوشه نهم شامل عرض برگ و خوشه دهم شامل مساحت برگ و طول برگ می باشد.
بحث و نتیجه گیرینتایج این بررسی نشان داد که صفات عملکردی گونه S. inflata تحت تاثیر توام عوامل خاکی و توپوگرافی قرار دارد و صفات رشدی آن دارای تغییرات پیچیده می باشد. با توجه به مهم بودن میزان بیوماس تولیدی این گیاه به عنوان معیاری از محصول قابل جمع آوری توسط بهره برداران، به نظر می رسد هر چه مقادیر شن، هدایت الکتریکی و کاتیون های سایت مرتعی بیشتر و مقادیر ارتفاع، میزان نورگیری دامنه، کربن آلی، سیلت، رس، آهک و اسیدیته کمتر می شود، میزان بیوماس تولیدی سایت بیشتر می گردد. از این رو می توان عنوان نمود، این گونه حداقل از لحاظ تولید بیوماس شرایط محیطی سخت تری را می پسندد لذا در سایت های مخروبه، گونه مناسبی برای افزایش فراوانی آن توصیه می شود.
کلید واژگان: صفات عملکردی, Stachys inflata Benth, گیاه دارویی, مرتع, استان آذربایجان غربی}Journal of Rangeland, Volume:17 Issue: 1, 2023, PP 145 -164Background and PurposeStachys inflata Benth is a medicinal species widely used among people and industries, and its growth conditions and factors affecting its growth are important for principled management and multi-purpose exploitation of rangelands. This study aimed to investigate the effect of soil and topographical factors on the morphological traits of Stachys inflata Benth in the northern rangelands of West Azerbaijan province, Iran.
MethodologyEight rangeland sites in Chaipareh and Khoy counties were selected using a systematic-random method, and 80 plots were established along linear transects. The percentage of canopy cover, length of the flowering stem, length, width, and area of the leaf, length and width of the canopy, height of the plant, depth of rooting, number of main branches, root dry weight, and leaf and stem dry weight were measured. The topographical factors of elevation, slope percentage, and aspect were recorded, and the percentage of bare soil, litter, rock, and gravel was estimated. Soil samples were taken from each site to measure soil parameters. The effects of soil and topographical factors on the morphological traits of Stachys inflata Benth were analyzed using Redundancy Analysis (RDA) and clustering analysis (CA).
ResultsThe results showed that the functional traits of Stachys inflata Benth are under the combined influence of soil and topographical factors. The amount of sand, electrical conductivity, and cations of the rangelands and less amount of elevation values, exposure of the range to the sun, organic carbon, silt, clay, lime, and acidity were found to be positively correlated with biomass production. The dendrogram related to the classification of traits showed the division of traits into 12 separate clusters based on the similarity of the traits.
ConclusionThe results suggest that Stachys inflata Benth prefers harsher environmental conditions for biomass production, and it can be recommended as a suitable species to increase its abundance in degraded sites. The findings of this study provide valuable information for the management and exploitation of rangelands in the northern region of West Azerbaijan province, Iran.
Keywords: functional traits, Stachys inflata Benth, medicinal plant, rangeland, West Azerbaijan province} -
یکی از راهکارهای اساسی کاهش آسیب پذیری در سیستم های اجتماعی و در نتیجه تقویت پایداری جوامع محلی در برابر بحرانهای زیست محیطی، افزایش میزان تاب آوری این جوامع در برابر اختلال و آشفتگی است. تحقیق از نوع کاربردی و رویکرد آن توصیفی، همبستگی و تحلیلی است. روش جمع آوری اطلاعات با استفاده از دو روش مطالعات کتابخانه-ای و روش پایش میدانی و تکمیل پرسشنامه صورت گرفت. شاخص های سنجش تاب آوری جوامع محلی با استفاده از مصاحبه های اکتشافی و مرور منابع (ماخذ شناسی) مشخص شدند. جامعه آماری تحقیق کلیه سرپرستان خانوارهای ساکن در روستای آغداش می باشند. تعداد خانوارهای نمونه از طریق آماره کوکران با استفاده از واریانس صفت بارز و اشتباه استاندارد محاسبه شده 62 خانوار (بهره بردار) برآورد گردید. ضریب آلفای کرون باخ برای بخش های مختلف پرسشنامه به طور میانگین 78% به دست آمد که در محدوده مطلوب قرار می گیرد. . از دیدگاه جوامع محلی؛ در بعد زیست محیطی اقدامات ستاد احیا افزایش آگاهی زیست محیطی و افزایش سطح زیر کشت محصولات دیمی را به دنبال داشته است. همچنین در زمینه مدیریت دام و مرتع اقدامات ستاد احیا متوسط ارزیابی شده است. میانگین امتیازات شاخص های موردبررسی 65/2 به دست آمد بنابراین میزان اثرگذاری اقدامات ستاد احیا در بعد زیست محیطی، در محدوده خیلی کم تا متوسط قرار می گیرد. بر اساس نتایج مدل تحلیل عاملی؛ شاخص های اصلاح الگوی کشت، سیستم های آبیاری نوین، عملیات آبخیزداری، مدیریت منابع آبی، عملکرد تولیدی، درصد پوشش گیاهی، کنترل شوری اراضی، آگاهی زیست محیطی و مدیریت مرتع و دام در قالب 5 عامل مهم شناسایی شدند که درمجموع 22/69 تغییرات میزان تاب آوری جوامع محلی در اثر اقدامات ستاد احیا را تبیین می کنند. به نظر می رسد با توجه به پیامدهای مختلف خشکی دریاچه ارومیه در منطقه و راهکارهای پیشنهادشده در تحقیقات مختلف توسط ستاد احیا در منطقه؛ شاخص های مورداستفاده در تحقیق توانسته است به خوبی اقدامات این ستاد در راستای ارتقای تاب آوری زیست محیطی را ارزیابی نماید.
کلید واژگان: آگاهی زیست محیطی, روستای آغداش, اصلاح الگوی کشت, تاب آوری}IntroductionDue to various reasons, Urmia Lake has been exposed to be dried in recent years and has severely affected the coastal areas and neighboring ecosystems and more importantly, the surrounding cities and villages. Considering that a large human population lives in the area around Urmia Lake and the livelihood of settlements in West and East Azerbaijan provinces is mostly based on agriculture, if the lake completely dries up and environmental and ecological crises occur, the economy of these areas will face with great problems. One of the basic solutions to reduce the vulnerability of social systems and thus strengthen the stability of local communities against environmental crises is to increase the resilience of these communities against the disturbance in ecological systems. Resilience is the ability of a social or ecological system to absorb and face disorder or disruption, so that it can maintain basic functional structures, re-organizational capacity, and adaptive capacity in the face of changes and tensions. The present study was conducted with the aim of evaluating the impact of Urmia lake restoration measures on the level of environmental resilience from the point of view of local communities.
MethodologyThe research approach is applied, descriptive, correlational and analytical. The method of data collection was carried out by using two methods of library studies and field monitoring and completing the questionnaire. The indicators for measuring the resilience of local communities were determined using exploratory interviews and review of literature (ethnography). The statistical population of the research is all heads of households living in Aghdash village. Aghdash village is one of the villages of Miandoab countyin West Azerbaijan province of Iran. The number of sample households was estimated through Cochran's statistic using the variance of the important characteristic and the calculated standard error of 62 households (utilizers). A questionnaire was used to estimate selected indicators from the point of view of local communities living in Aghdash village. Cronbach's alpha coefficient for different parts of the questionnaire was obtained on an average of 78%, which is in the desired range. It should be noted that the Likert scale was used to evaluate the impact of Urmia lake restoration measures on the resilience of local communities. In order to complete questionnaires related to households through the stratified random sampling method; with the priority of the village elders, local experts and active people related to the restoration of Urmia Lake were selected and finally, the household questionnaire was randomly completed for 62 household heads. Finally, the desired indicators were estimated using the usual methods.
ConclusionFrom the point of view of local communities; in the environmental dimension, the actions of the restoration bureau of the Urmia Lake have resulted an increase in environmental awareness and an increase in the dry-farming. Also, in the field of livestock and rangeland management, the actions of the restoration bureau of the Urmia Lake have been evaluated as moderate. The average score of the examined indicators was 2.65, so the effectiveness of the actions of the rehabilitation headquarters in the environmental dimension is in the very low to medium range. Based on the results of the factor analysis model; the indicators of cropping pattern modification, modern irrigation systems, watershed management operations, water resources management, production performance, percentage of vegetation cover, land salinity control, environmental awareness and rangeland and livestock management were identified as 5 important factors, which in total explain 69.22 % of variance changes in the resilience of communities as a result of the actions of the restoration bureau of the Urmia Lake. It seems that considering the various consequences of the drying up of Urmia Lake in the region and the solutions proposed in various researches and considering the type of actions taken by the the restoration bureau of the Urmia Lake in the region; the indicators used in the research have been able to evaluate the actions of this bureau in order to improve environmental resilience. Executive organizations can use the indicators introduced in this research to improve the condition of villages affected by the water crisis and drought, and improve the resilience of local communities and move towards stability in all aspects of sustainable development.
Keywords: Environmental awareness, Aghdash Village, Cultivation Pattern Improvement, Resilience} -
یکی از اهداف مهم در مدیریت مراتع، تعیین دقیق و سریع تولید علوفه برای تعیین ظرفیت چراست. در این پژوهش، ارتباط بین تولید علوفه به عنوان متغیر وابسته و ویژگی های مورفولوژیکی، به عنوان متغیرهای مستقل بررسی شد. بدین منظور دو واحد مطالعاتی قرق و غیرقرق، در مراتع کوهستانی نازلوچای ارومیه انتخاب شد. در هر یک از آنها، ویژگی های مورفولوژیکی گونه Artemisai aucheri به عنوان تنها گونه بوته ای غالب که بیش از 50 درصد سهم ترکیب گیاهی مراتع منطقه را شامل می شود، در داخل 60 پلات یک مترمربعی مستقر در امتداد شش ترانسکت 100 متری، در تیرماه 1396 اندازه گیری شد. پس از قطع رشد سال جاری پایه ها، وزن خشک نمونه ها تعیین و رابطه رگرسیونی آن با ویژگی های مورفولوژیکی، با استفاده از رگرسیون سلسله مراتبی بررسی شد. نتایج نشان داد که برآورد تولید گونه A.aucheri در منطقه قرق که پایه های گیاهی چرا نشده بودند، با استفاده از مدل رگرسیونی خطی چندگانه، بر اساس قطر متوسط تاج پوشش (D1)، قطر یقه (D2) و ارتفاع (H) امکان پذیر بود و باRMSE برابر 05/15 و ضریب تبیین 60/0، مدل اعتبارسنجی شد. در منطقه خارج قرق که پایه های گیاهی در پاییز سال قبل چرا شده بودند، فقط قطر متوسط تاج پوشش (D1) و ارتفاع (H) با مدل رگرسیونی خطی چندگانه، به عنوان بهترین مدل با RMSEبرابر 53/3 و ضریب تبیین 52/0 اعتبارسنجی شد. با توجه به کارایی نسبتا خوب مدل و ارجحیت تلفیق چند ویژگی مورفولوژیکی در برآورد تولید، می توان بیان کرد که تفکیک مدل ها به داخل و خارج قرق و یا در شرایطی که پایه ها چراشده و چرا نشده اند، می تواند نقش موثری در پایش مراتع، برآورد تولید برای محاسبه ظرفیت چرا و ارزیابی شدت بهره برداری از مرتع ایفا نماید.
کلید واژگان: تولید علوفه, رابطه رگرسیونی, صفات ساختاری, ظرفیت چرا}One of the objectives in rangeland management is the accurate and rapid determination of forage production to determine grazing capacity. The relationship between forage production and morphological characteristics was investigated in this study. For this purpose, two grazed and non-grazed units were selected in the mountainous rangelands of Nazlouchay, Urmia. In each of them, the morphological characteristics of A. aucheri, as the only dominant plant species that accounts for more than 50% of the plant composition, were measured within 60 one-square-meter plots located along with 100-meter transects in July 2017. After cutting off bases growth, the dry weight of the samples was determined, and its regression relationship with morphological characteristics was examined using hierarchical regression. The results showed that it was possible to estimate A.aucheri production in the unit where the plant bases were not grazed using multiple linear regression models based on diameter, average crown size (D1), collar diameter (D2), and height (H). In the grazed units, where plant bases were grazed in the fall of last year, only the average diameter of the crown (D1) and height (H) was validated with multiple linear regression models, as the best model with RMSE equal to 3.53 and coefficient of 0.52. Due to the relatively good performance of the model and the preference for combining several morphological features in production estimation, separating models into inside and outside the exclosure can play a role in rangeland monitoring and production estimation to calculate grazing capacity and assess the intensity of rangeland utilization.
Keywords: forage production, Regression relationship, Structural traits, Grazing capacity} -
سابقه و هدف
علیرغم اجرای طرح های مرتعداری در عرصه های مرتعی، گزارش های متعددی از وضعیت نامطلوب مدیریت مراتع منتشر می شود. این موضوع بیانگر آن است که فشار وارد بر مراتع، بیش از توان آنها می باشد و بهره برداری از آنها به هیچ وجه برابر ضوابط علمی و مطابق با مقیاس تولید آن نبوده است. از اینرو باید ضمن تجدید نظر در شرح خدمات طرح-های مرتعداری، به هنگام ممیزی مراتع و صدور پروانه چرا، به اندازه مطلوب هر خانوار و حداقل مساحت مرتع مورد نیاز هر یک از خانوارهای مرتعدار جهت استفاده چرایی از مرتع و نگهداری دام، توجه ویژه ای کرد. در این ارتباط، اعتقاد بر این است که تعیین تعداد بهینه دام به عنوان مهمترین تصمیم مدیریتی موثر در تولید و اقتصاد، امری پیچیده بوده و به معیارهای مختلف، بستگی دارد. بنابراین شناخت هزینه ها و درآمدهای جاری بهره بردار و واحدهای بهره برداری جهت برنامه ریزی کوتاه مدت و بلندمدت مرتعداران و بخش های دولتی در استفاده اصولی و حفظ و احیای این منابع از اهمیت زیادی برخوردار است.
مواد و روش هااین تحقیق با هدف ارزیابی و تحلیل مالی دامداری سنتی در سامان های عرفی مراتع سهند انجام شد. 45 سامان عرفی مرتعی از طریق روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده برای مطالعه انتخاب شدند و درنهایت پرسشنامه ارزیابی مالی به صورت تصادفی برای 205 دامدار تکمیل و هزینه ها و درآمدهای دامداری سنتی و شاخص های ارزش حال خالص و نسبت منفعت به هزینه با استفاده از اطلاعات پرسشنامه استخراج گردید. همچنین رانت اقتصادی و ارزش مورد انتظار از دیدگاه دامداری و تولید علوفه برای مراتع مذکور محاسبه شد. سود اقتصادی سالانه به دست آمده از فروش محصول در واحد سطح (فرآورده های لبنی، دام زنده، پشم و مو و کود دامی) رانت اقتصادی نام دارد که از کسر هزینه های آشکار (هزینه های دامداری) و پنهان (هزینه های کارگری دامداران و خانواده آنان در دامداری سنتی) از درآمد ناخالص و تقسیم جواب حاصله بر سطح به دست می آید. ارزش هر هکتار از مراتع موردبررسی ازنظر بهره برداری به صورت دامداری سنتی با تقسیم رانت اقتصادی بر نرخ تنزیل واقعی، محاسبه گردید. برای محاسبات مربوط به توجیه اقتصادی دامداری سنتی در سامان های عرفی مراتع سهند از دو شاخص ارزش حال منفعت خالص ([1]NPV) و نسبت منفعت به هزینه (BCR[2]) استفاده شده است.
نتایجنتایج نشان داد بهره برداران سامان های عرفی مراتع سهند به طور متوسط دارای 19/85 هکتار مرتع هستند و متوسط تعداد دام برای هر بهره بردار در این مراتع 277 واحد دامی است. به طور سالانه هر بهره بردار در دامداری سنتی 14/1994 میلیون ریال هزینه دامداری دارد که قسمت عمده آن مربوط به تامین خوراک و تغذیه دستی دام می باشد. مجموع درآمد هر بهره بردار در طول سال به صورت متوسط 38/2697 میلیون ریال به دست آمد که بخش عمده آن مربوط به فروش دام زنده است. سود اقتصادی به ازای هر بهره بردار در ییلاق 38/1704 میلیون ریال و در قشلاق به ازای هر بهره بردار 10/539 میلیون ریال زیان برآورد گردید. رانت اقتصادی حاصل از بهره برداری سامان های عرفی مراتع سهند برای دامداران 26/8 میلیون ریال برای هر هکتار و ارزش مورد انتظار این مراتع 53/1 میلیون ریال برای هر هکتار برآورد گردید. طبق نتایج توجیه اقتصادی؛ در سناریو با نرخ بهره 14 درصد 712/2 میلیون ریال و در سناریو با نرخ بهره 18 درصد 928/2 میلیون ریال زیان اقتصادی به ازای هر بهره بردار وجود دارد. نسبت منفعت به هزینه در سناریو با نرخ بهره 14 درصد 79/0 و در سناریو با نرخ بهره 18 درصد 76/0 برآورد گردید که نشان دهنده زیان ده بودن واحدهای دامداری در سامان های عرفی مراتع سهند می باشد.
نتیجه گیریتحلیل مالی واحدهای دامداری سنتی وابسته به مراتع می تواند اطلاعات و راهنمایی های موردنیاز را در اختیار مدیران مراتع کشور قرار داده و نیز در جریان برنامه ریزی و سیاست-گذاری های اقتصادی کلان کشور و همچنین مدیریت دام وابسته به مراتع کشور، مورداستفاده قرار گیرد. برای رسیدن به سودآوری اقتصادی مطلوب و کاهش فشار دام بر مراتع، اولویت دفتر امور مراتع، باید تهیه طرح های مرتع داری اقتصادی باشد. برای تحقق این امر، باید با استفاده از فناوریهای نوین، هزینه های دامداری را کاهش و با استفاده چندمنظوره از مرتع، مرتعداری را اقتصادی کرد. ارزان کردن مرتع داری، توانمند کردن مرتعداران و بالا بردن رفاه آنان، سه پیش شرط اساسی برای مرتعداری اقتصادی و جلوگیری از تخریب مراتع می باشد.
کلید واژگان: رانت اقتصادی, ارزش مورد انتظار, ارزش حال خالص, نسبت منفعت به هزینه, سود خالص}Journal of Rangeland, Volume:16 Issue: 2, 2022, PP 345 -358Traditional livestock husbandry is based on the use of rangeland. According to the existing reports on the imbalance of incomes and expenses of rangeland-based livestock husbandry in the country; Financial evaluation of traditional rangeland-based livestock husbandry is essential. The aim of this study was to evaluate and economically analyze traditional rangeland-based livestock husbandry in pastoral units of Sahand rangelands. 45 pastoral units were selected through stratified random sampling method. Finally, the economic evaluation questionnaire was randomly completed for 205 utilizers. Expenses and incomes and Net present value and Cost-benefit ratios of traditional animal husbandry in pastoral units of Sahand rangelands were extracted using questionnaire information. The results showed that the utilizers of pastoral units of Sahand rangelands have an average of 85.19 hectares of rangelands and the average number of livestock for each utilizer in these rangelands is 277. Annually, each utilizer in traditional livestock spends 1994.14 million rials, most of which is related to the supply of feed and manual feeding of livestock. The total income of each operator during the year was an average of 2697.38 million rials, the major part of which is related to the sale of livestock. Economic benefit per utilizer in summer rangelands is 1704.38 million Rials. In the winter sector, the economic loss was estimated at 539.10 million Rials per utilizer. The economic rent of exploiting the pastoral units of Sahand rangelands for animal husbandry was estimated at 8.26 million Rials per hectare and the expected value of these rangelands was 1.53 million Rials per hectare. According to the results of economic justification; In the scenario with a discount rate of 14%, there is 2.712 million Rials and in the scenario with a discount rate of 18%, there is an economic loss of 2.928 million Rials per utilizer. The Cost-benefit ratio in the scenario with a discount rate of 14% was 0.79 and in the scenario with a discount rate of 18% was estimated 0.76, which indicates the economic loss of rangeland-based livestock husbandry units in the pastoral units of Sahand rangelands. In order to achieve the desired economic profitability and reduce livestock pressure on rangelands, the priority of the bureau of Rangeland Affairs should be the preparation of economic rangeland management plans. To achieve this, it is necessary to reduce the costs of livestock breeding by using new technologies and to make rangeland management as an economical activity by using multi-purpose use of rangelands. Cheaper rangeland management, empowerment of rangeland owners and increasing their welfare are the three basic preconditions for economic rangeland management and prevention of rangeland destruction.
Keywords: Economic rent, Expected value, Net Present Value, Cost-benefit ratio, Economic benefit} -
شناسایی محل های مناسب برای عملیات ذخیره نزولات آسمانی، گامی مهم در راستای تامین آب در حوزه های آبخیز است. این تحقیق باهدف شناسایی عوامل تاثیرگذار بر نفوذ و ذخیره ی آب باران برای شناسایی محل های مناسب برای استفاده از روش های ذخیره نزولات آسمانی در حوزه آبخیز نازلو چای ارومیه انجام شد. برای انجام تحقیق؛ ابتدا معیارهای شیب، مقدار بارندگی، کاربری اراضی، بافت و عمق خاک به عنوان عوامل تاثیرگذار بر ذخیره ی آب باران مشخص شده و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی وزن معیارهای انتخاب شده برای هر کدام از عملیات اصلاحی به دست آمد. سپس با استفاده از مدل تاپسیس، زیرحوزه ها نسبت به اجرای عملیات اصلاحی پیتینگ، بانکت، تراس بندی و کنتورفارو اولویت بندی شدند. نتایج نشان داد اجرای عملیات پیتینگ در حوزه موردمطالعه از اولویت بالاتری برخوردار است، به طوری که آماره حاصل از مدل تاپسیس برای عملیات اصلاحی پیتینگ در زیرحوزه های یک تا هفت به ترتیب 0/94، 0/28، 0/20، 0/31، 0/08،0/02، 0/01 به دست آمد که نشان داد، زیر حوزه ی شماره 1 برای اجرای عملیات اصلاحی پیتینگ نسبت به سایر زیرحوزه ها از اولویت بالاتری برخوردار است. همچنین برای عملیات اصلاحی بانکت بندی، تراس بندی و کنتورفارو، اولویت بندی زیرحوزه ها به ترتیب شامل زیر حوزه های سه، دو و چهار به دست آمد. با توجه به این که اجرای روش های جمع آوری آب باران به دلیل پرهزینه بودن و عدم توجیه اقتصادی در اولویت قرار ندارند، اجرای عملیات اصلاحی ذخیره نزولات آسمانی با توجه کم هزینه بودن و اهداف چندمنظوره آن می تواند بهترین گزینه برای جمع آوری آب باران در حوزه آبخیز نازلو چای باشد. همچنین معیارها و مدل تلفیقی AHP- TOPSIS به کار گرفته شده در این تحقیق می تواند در خصوص انتخاب عملیات اصلاحی مناسب برای جمع آوری آب باران در حوزه های آبخیز برای بخش اجرایی کشور راهگشا باشد.
کلید واژگان: پیتینگ, بانکت بندی, شیب, کنتورفارو, مدل تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس}Proper siting of rainwater conservation systems is an important step to ensure water supply in a watershed. The present study was carried out to identify the factors involved in rainwater infiltration and storage and to determine suitable locations for the construction of rainwater conservation systems in Nazluchai Basin, Urmia. For this purpose, slope, rainfall, land use, soil texture, and soil depth were selected as the parameters affecting rainwater storage and subsequently subjected to AHP analysis in order to determine the weight of each in the different improvement operations studied. In a second step, the TOPSIS model was used to prioritize the sub-basins with regard to the improvement operations of pitting, contour trenching, terracing, and contour furrowing. Based on the results, pitting was found superior to the other improvement operations in the study area as evidenced by the Ci values of 0.94, 0.28, 0.20, 0.31, 0.08, 0.02, and 0.01% obtained from the TOPSIS model for pitting in sub-basins 1 to 7, respectively, indicating the higher priority of sub-basin 1 for performing the pitting improvement operation. According to the same results, sub-basins 3, 2, and 4 were identified as the priority ones for contour trenching, terracing, and contour furrowing, respectively. It was found that while the costly rainwater harvesting schemes cannot be economically justified for the study area, the alternative rainwater conservation schemes may be of priority on economic grounds. A final finding of the study indicated that not only the criteria but also the combined AHP-TOPSIS model used in this study may help state executive departments to select appropriate improvement operations in other watersheds.
Keywords: pitting, Contour Trenching, Slope, contour furrowing, AHP-TOPSIS model} -
از آنجاییکه در شدت های مختلف چرا، مقدار تولید و مصرف گونه ها تغییر می کند، لذا این تحقیق به منظور بررسی تغییرات مقدار تولید و مصرف گونه های Bromus tomentellus Boiss. و Festuca ovina L. در مراتع کوهستانی چهار باغ استان گلستان، انجام گردید. ابتدا سه مکان با شدت های مختلف چرایی (شاهد، چرای سبک و چرای سنگین) در نظر گرفته و مقدار تولید و مصرف گونه ها در پایان فصل چرا در آنها اندازه گیری شد.برای تعیین تفاوت تولید هر یک از مکان ها با تولید داخل شاهد و همچنین جهت مقایسه مقدار مصرف و میزان بهره برداری گونه ها در شدت های مختلف چرا از آزمون تی تست استفاده شد. نتایج نشان داد؛ بیشترین تراکم و تولید گونه Br. tomentellus و Fe. ovina به ترتیب با 19000 (پایه در هکتار)؛ 76 (گرم به ازای هر پایه) و 25000 (پایه در هکتار)؛ 50 (گرم به ازای هر پایه) برای مکان شاهد و کمترین میزان تراکم و تولید برای مکان با شدت چرایی سنگین بدست آمده است. با توجه به مصرف بیشتر گونه Br. tomentellus نسبت به گونه دیگر، اقدامات حفاظتی بایستی بیشتر روی این گونه تمرکز یابد.
کلید واژگان: درصد بهره برداری, تولید هوایی, چرای سنگین, چهار باغ}Since the amount of species production and consumption varied at different grazing intensities, this study was conducted to determine the amount of production and consumption of Bromus tomentellus and Festuca ovina species in mountainous rangelands of Chaharbagh. Three sites with different grazing intensities (exclosure, moderate grazing and high grazing intensity) were considered and species production and consumption were measured at the end of grazing season. Five transects of 100 m were applied for each sites. Then, two random points were selected in each transect and sampling were carried out from 5 plants near these points. The growth values of plant inside the exclosure for the current year considered as the average production of the species. The difference between the mean biomass of plant inside the exclosure, and other sites, was evaluated as the amount of livestock consumption of the species. Thus, percentage of consumption (rate of utilization) of each species was obtained by dividing the amount of species usage in each site by the amount of production inside the exclosure. T-test was used to determine the differences of biomass of each site with the exclosure and also to compare the amount of species usage at different grazing intensities. Results showed that the highest density and production of B.tomentellus and F.ovina were 19000 stand per ha, 76 gr per stand and 25000 stand per ha, 50 gr per stand, respectively for exclosure site and the lowest density and production for high intensity grazing site. Most consumption rate of B.tomentellus and F.ovina species was observed in high and moderate intensity grazing sites, respectively. Due to the higher consumption of Br. tomentellus Compared to other species, conservation measures should focus more on this species.
Keywords: “Intensity of utilization”, “Aerial biomass”, “High grazing intensity”, “Chaharbagh”} -
یکی از ملزومات اساسی به منظور محاسبه شاخص های تنوع عملکردی، اندازه گیری صفات (مشخصات) گیاهی است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی تغییرات مشخصات مورفولوژیکی گونه Astragalus brachyanus تحت تاثیر عوامل محیطی و مدیریتی، انجام شد. برای اندازه گیری صفات گیاهی، در هر یک از مکان ها، سه ترانسکت 50 متری مستقر شد. بر روی هر یک از ترانسکت ها، پنج نقطه تصادفی، انتخاب و نزدیک ترین پایه گیاهی به نقطه تصادفی، مشخص گردید. در نهایت، تعداد 15 پایه در هر مکان، جهت اندازه گیری صفات گیاهی مدنظر قرار گرفت. در هر مکان، سه نمونه مرکب خاک نیز به منظور اندازه گیری پارامترهای خاکی، برداشت شد. برخی عوامل محیطی و مدیریتی نظیر شیب، جهت، ارتفاع و شدت چرای مکان ها نیز یادداشت شد. با استفاده از روش تجزیه به مولفه های اصلی (PCA)، نسبت به کاهش داده ها اقدام گردید. برای بررسی ارتباط پوشش گیاهی با عوامل محیطی، با توجه به طول گرادیان محاسبه شده، از روش آنالیز افزونگی (RDA) به عنوان روش خطی، استفاده شد. نتایج نشان داد، میانگین قطر تاج، قطر یقه، ارتفاع پایه، طول جست و وزن خشک بیوماس هوایی در مکان های پراکنش گونه A.brachyanus، با هم تفاوت معنی دار دارند. با توجه به نمودار رسته بندی؛ طول جست، بیشتر تحت تاثیر ارتفاع محیط؛ قطر یقه، تحت تاثیر درصد سیلت خاک و وزن خشک بیوماس هوایی، تحت تاثیر آزیموت اصلاح شده است. ارتفاع پایه ها، تحت تاثیر درصد تخلخل و قطر تاج، تحت تاثیر درصد شن قرار داشت. نتایج، مبین تاثیر عوامل محیطی بر صفات مورفولوژیک گونه A.brachyanus است.
کلید واژگان: تنوع عملکردی, رسته بندی گیاهی, صفات گیاهی, عوامل خاکی, عوامل توپوگرافی}Measuring plant traits is one of the essential requirements for calculating functional diversity indices. Therefore, the present study aimed to investigate the changes of morphological characteristics of Astragalus brachyanus species under the influence of environmental and management factors. In order to measure plant traits, three transects of 50 m long were located in each location. On each transect, five random points were selected and the closest plant base to the random point was identified. Finally, 15 stands per plant were selected to measure plant traits. At each site, three composite soil samples were also taken to measure soil parameters. Some environmental and management factors such as slope, aspect, elevation and grazing intensity of locations were also noted. Data reduction was performed using Principal Component Analysis (PCA). Regarding the calculated gradient length, RDA was used as linear method to study the relationship between vegetation traits and environmental factors. The results showed that the mean traits of crown diameter, collar diameter, base height, branch length and biomass dry weight in A. brachyanus were significantly different among distribution sites. According to the ordination diagram, branch lenght is mostly influenced by the elevation; collar diameter, affected by soil silt percentage and dry weight of biomass is affected by modified azimuth aspect. The height of the stands was affected by the percentage of porosity and crown diameter is affected by the percentage of sand. The results indicate the influence of environmental factors on morphological traits of A. brachyanus.
Keywords: Functional diversity, Plant ordination, Plant traits, Soil factors, Topographic factors} -
چرای بیش از حد بر روی عملکرد اکوسیستم های مرتعی اثرگذار است. یکی از روش های پایش اکوسیستم روش تحلیل عملکرد چشم انداز (Landscape Function Analysis) است. در این روش با استفاده از 11 شاخص سطح خاک، سه ویژگی عملکردی شامل پایداری (توانایی خاک در تحمل عوامل فرسایش و میزان بازگشت پذیری آن بعد از وقوع آشفتگی)، نفوذپذیری (میزان نگهداشت آب در خاکدانه ها برای دسترسی گیاه) و چرخه عناصر (میزان برگشت مواد آلی به خاک) تعیین می شود. در همین راستا، تحقیق حاضر با هدف بررسی ویژگی های عملکردی خاک تحت تاثیر شدت های چرای مختلف در مراتع کوهستانی سهند، آذربایجان شرقی انجام شد. به منظورتجزیه و تحلیل آماری داده ها از نرم افزار SPSS20 استفاده شد. نتایج نشان داد میزان پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی در شدت های مختلف چرایی دارای تفاوت معنی داری در سطح یک درصد هستند. به عبارتی افزایش شدت چرا باعث کاهش ویژگی های عملکردی در منطقه مورد مطالعه شد. در مراتع با شدت چرای شدید، متوسط و کم به ترتیب میانگین شاخص پایداری خاک % 66/36، %26/48 و % 85/52، میانگین شاخص نفوذپذیری برابر با %11/31، % 9/34 و % 62/37 و میانگین شاخص چرخه عناصر % 85/20، % 85/27 و % 68/30 بود. به طور کلی بر اساس نتایج تحقیق حاضر، با افزایش شدت چرای دام ویژگی های عملکردی خاک کاهش پیدا می کند، لذا کنترل تعادل دام و مرتع و کاهش شدت چرای دام در منطقه مورد بررسی پیشنهاد می شود.
کلید واژگان: تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز, شاخصهای کیفی سطح خاک, شدت چرا}Overgrazing affects the functionality of rangeland ecosystems. One method for monitoring an ecosystem is landscape function analysis (LFA). In this method, using 11 soil surface indices, three functional properties including soil stability (soil ability to resist erosion and reform after disturbance), infiltration (soil capacity to retain rainfall for plant-available water) and nutrient cycling (how efficiently organic matter is cycled back into the soil) are assessed. In this order, the current study aimed at assessing soil functional properties under various grazing intensities in Sahand mountains rangelands in East Azerbaijan Province, Iran. Data analysis was done using SPSS version 20. The result showed that soil stability, infiltration and nutrient cycling were significantly different in different grazing intensities (p < 0.01). An increase in grazing intensity led to the reduction of functional properties. In rangelands with hight, moderate and light grazing intensity, the average soil stability index was 36.66%, 48.26% and 52.85%, respectively, the average infiltration index was 31.11%, 34.9% and 37.62%, respectively. The average nutrient cycling index was 20.85%, 27.85% and 30.68%. In general, based on the results of the present study, with increasing the intensity of livestock grazing, soil functional properties decrease, so controlling the balance of livestock and rangeland and reducing the intensity of livestock grazing in the study area is recommended.
Keywords: Landscape function analysis, Soil surface qualitative indices, Grazing intensity, Grazing pressure, Grazing management} -
در این مطالعه، ارزش گذاری اقتصادی میزان ترسیب کربن در زیست توده گیاهی و خاک در سایت های مرتعی با سه نوع مدیریت شدت چرای دام مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور پس از انتخاب سه سایت چرای سبک، شدت چرای متوسط و زیاد در بخشی از شوره ارهای اینچه برون استان گلستان، نمونه برداری از خاک و گیاه به روش سیستماتیک-تصادفی با استقرار سه ترانسکت به طول 100 متر در موازات هم و انتخاب نقاط تصادفی بر روی ترانکست ها به عنوان نقاط نمونه برداری صورت گرفت. بدین منظور کل بیوماس اندام هوایی و ریشه بو ته های انتخابی جمع آوری شد و سپس میزان کربن ذخیره شده در اندام های هوایی و خاک در آزمایشگاه تعیین گردید. نمونه برداری از خاک نیز در دو عمق 0-20 و 20-40 سانتی متر صورت گرفت و میزان کربن در آزمایشگاه اندازه گیری شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل های آماری وجود اختلاف معنی دار در میزان ترسیب کربن در زیست توده گیاهی و خاک را در سه منطقه نشان داد که بیش ترین میزان کربن ترسیب شده به بخش خاک اختصاص یافت. همچنین جهت ارزش گذاری این خدمت اکوسیستمی، از روش هزینه های خسارت اجتناب شده [1] استفاده شد. نتایج نشان داد، ارزش اقتصادی مناطق چرای سبک، متوسط و شدید از لحاظ کارکرد ترسیب کربن به ترتیب برابر 09/13، 67/10، 50/6 میلیون ریال در هکتار است و بیش ترین ارزش اقتصادی مربوط به سایت چرای سبک است. سایت چرای شدید نیز از لحاظ ارزش اقتصادی ترسیب کربن در پایین ترین حد قرار دارد. بر اساس نتایج با توجه به بالابودن میزان ذخیره کربن در بخش خاک اکوسیستم ، خاک دارای ارزش اقتصادی بیشتری است لذا توجه به حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش نقش مهمی در حفظ ارزش اقتصادی کربن خواهد داشت.
کلید واژگان: ارزش اقتصادی, شوره زار, ترسیب کربن, هزینه خسارت اجتناب شده}Journal of Rangeland, Volume:15 Issue: 2, 2021, PP 269 -281In this study, the economic evaluation of carbon sequestration in plant biomass and soil under three types of livestock grazing intensity was investigated. Three area under light, medium and high grazing intensities in the Inchehbrun salt lands of Golestan province were selected. Soil and plant samples were taken in a systematic-random method. Three 100 meters length parallel transects were installed on the side which random points were selected as sampling points. Total shoot and roots biomass of selected plants were collected and then the amount of carbon stored in biomass was determined in the laboratory. Soil samples were taken at two depths, 0-20 and 20-40 cm. The amount of soil carbons later was measured in the laboratory. The results of statistical analysis showed a significant difference in the rate of carbon sequestration in plant biomass and soil foe all the three regions. The highest amount of precipitated carbon was seen in the soil. To evaluate the ecosystem service value, the method of avoided damage costs was used. The results showed that the economic value of light, medium and severe grazing areas in terms of carbon sequestration is 13.09, 10.67, 6.50 million Rials per hectare, respectively, and the highest economic value is related to light grazing sites, while the lowest belonged to the severe grazing sites. As the high level of carbon storage is in the soil it has more economic value, so the soil should be protected against erosion to maintaining the economic value of its sequestrated carbons.
Keywords: Economic value, salinity, carbon sequestration, cost of damage avoided} -
اندازه گیری رویش سال جاری، از ملزومات اساسی برای محاسبه پتانسیل ذخیره کربن سالانه است. از طرفی گیاهان بوته ای و مخصوصا گون، از گونه های شاخص و غالب مراتع نیمه استپی به شمار می رود. از این رو، پژوهش حاضر در خرداد ماه 1395، با هدف برآورد ذخیره کربن رشد سال جاری گون بوته ای Astragalus microcephalus و ارتباط آن با فاصله از کانون بحران (محل اطراق شبانه دام)، در مراتع کوهستانی نازلوچای، انجام شد. برای این منظور، مراتع چیر در شمال نوشین شهر با مساحت 1332 هکتار که از نظر پوشش گیاهی، خاک و توپوگرافی، معرف سطح وسیعی از گون زارهای منطقه است، انتخاب و در شش سایت اکولوژیکی، از پوشش گیاهی آماربرداری شد. با توجه اینکه تقریبا تمام رشد سال جاری گونه A.microcephalus، به اندام خشبی تبدیل می شود؛ در داخل هر یک از سایت ها، رشد سال جاری تعداد 30 پایه گیاهی A.microcephalus، به منظور تعیین ضریب تبدیل کربن آلی و برآورد مقدار کربن ذخیره شده، قطع گردید. بعد از محاسبه ضریب تبدیل کربن آلی برای بیوماس پایه های گیاهی در هر سایت، با ضرب آن در وزن خشک رشد سال جاری، مقدار کربن آلی ذخیره شده در اندام هوایی، مشخص شد. با محاسبه میانگین کربن موجود در پایه ها و تراکم گونه A.microcephalus، میزان کربن ذخیره ای در واحد سطح رویشگاه، محاسبه شد. به طورکلی، با لحاظ کردن 78/68 گرم کربن موجود در هر پایه، میانگین ذخیره کربن در سطح رویشگاه مورد پژوهش ، 55/221 کیلوگرم در هکتار در سال، برآورد شد. بر مبنای نتایج، قابلیت ذخیره کربن سایت های اکولوژیکی، بر حسب فاصله از کانون بحران و به تبع آن در وضعیت های مختلف مرتع و مکان هایی با تنوع گونه ای متفاوت، یکسان نمی باشد. همچنین ذخیره کربن رویشگاه، بر حسب طبقات ارتفاعی و جهات مختلف جغرافیایی، متفاوتاست.بنابراینباشناختقابلیت ذخیره کربن گونه های غالب و خشبی هر رویشگاه نظیر گونه A.microcephalus و همچنین مناطق بالقوه و مستعد جذب کربن به لحاظ فاصله از کانون بحران، وضعیت مرتع، تنوع گونه ای و خصوصیات توپوگرافی، می تواناصلاحاراضی مرتعی راازمنظرشاخص ترسیب کربن، دنبال نمود.
کلید واژگان: اکوسیستم های مرتعی, ذخیره کربن, کارکرد تنظیمی اکوسیستم ها, Astragalus microcephalus}Measuring this year's growth is one of the basic requirements for calculating the annual storage potential of carbon. On the other hand, shrub plants, and especially Astragalus, are considered to be the most prominent and dominant species of semi-steppe rangelands. Therefore, the present study was conducted in June 2016, with the aim of estimating the growth of storage carbon in the Astragalus microcephalus plant and its relationship with the distance from the crisis center (overnight livestock area) in the Nazluchai mountain rangelands. For this purpose, Chir rangelands in the north of Noushin Shahr with an area of 1332 hectares, which in terms of vegetation, soil and topography, represents a level of various species in the region, were selected and six ecological sites were surveyed. Given that almost all of A.microcephalus species grow this year, it will become a woody organ; within each site, this year's growth of 30 A.microcephalus plant bases is intended to determine the organic carbon conversion factor and estimate the amount of carbon stored, it was cut off. After calculating the organic carbon conversion factor for biomass of plant bases on each site, multiplying it by the dry weight of this year's growth, the amount of organic carbon stored in the aerial parts was determined. By calculating the average carbon content in the bases and A.microcephalus species density, the amount of stored carbon per unit area of the habitat was calculated.
Keywords: Rangelands ecosystems, carbon storage, Regulatory function of ecosystems, Astragalus microcephalus} -
برای شناخت اکوسیستمهای مرتعی، پایش روند تغییرات و برنامه ریزی مدیریتی در راستای بهره برداری پایدار ارزیابی مراتع واگذار شده به بهره برداران ضروری می باشد. جهت ارزیابی وضعیت مرتع قبل و بعد از واگذاری سامانهای عرفی مرتعی به بهره برداران و اجرای طرحهای مرتعداری تاکنون هیچ گونه مدل منسجم و مدونی تهیه و تدوین نگردیده و ارزیابی ها صرفا بر اساس نظرات کارشناسی بوده و فقط تعداد دام مورد توجه قرار می گیرد و ارزیابی تغییرات پتانسیل عرصه و تغییرات کیفی خاک که بستر رویشگاه است، هرگز مد نظر قرار نمی گیرد. مدل تحلیل عملکرد چشم انداز (LFA) یک شیوه پایش است که خاستگاهی استرالیایی دارد و برای ارزیابی اثرات تخریبی معادن بر اکوسیستمها و پایش روند احیایی و بازسازی آنها استفاده می شود. این مدل سه ویژگی اصلی عرصه های طبیعی شامل پایداری، نفوذ پذیری و چرخه مواد غذایی در خاک را با استفاده از یازده شاخص سطح خاک مورد ارزیابی قرار می دهد. این روش به آسانی قابل آموزش و یادگیری بوده و اجرای آن ارزان می باشد. بنابراین مدل تحلیل عملکرد چشم انداز به عنوان روشی موثر و کارآمد در ارزیابی و پایش سامانهای عرفی مرتعی و اجرای طرحهای مرتعداری پیشنهاد می گردد.کلید واژگان: مدل تحلیل عملکرد چشم انداز, ارزیابی, سامانهای عرفی, طرحهای مرتعداری, اکوسیستم مرتع}Based on evaluation of rangeland management projects conducted by rangeland technical office on 2000, surveillance factor was recognized as important factor in correct executing of rangeland management projects. Having regard to lack of success of previous management operations in preventing of rangeland degradation, so giving rangelands to private sector and use of people contribution stated as novel method in rangeland management. It is essential to evaluation the efficiency of this method in applied areas in which wide field investigations by using scientific procedures is required and those results could led executives to obtain primary purposes in optimizing of giving rangelands to civil people. For evaluation of rangeland habitats, various procedures are presented which each of them has advantageous and disadvantageous. Present study with the aim of introducing Landscape Function Analysis (LFA) model as quick and reliable method which can predict undesirable changes and announce preventive and early warnings, and its application as new approach for evaluation of rangeland management projects in Iran. Results show that Landscape Function Analysis is simple, low-cost and fast method for consideration of surface soil indices and rangeland functional properties. Also, this method easily could be trained and learned and its execution is inexpensiveKeywords: “Landscape Function Analysis”, “evaluation”, “rangeland management projects”, “rangeland eco-system”}
-
اساس دامداری در جامعه روستایی و عشایری، به شیوه سنتی و بهره برداری از مراتع، بناشده است. علیرغم سهم بسزای نظام دامداری سنتی وابسته به مراتع روستایی در تولید بخش اعظمی از شیر و گوشت کشور؛ این دامداری ها، از شرایط ناپایداری برای ادامه حیات، برخوردارند. لذا پژوهش حاضر، با هدف تحلیل سطح پایداری نظام های دامداری سنتی وابسته به مراتع روستایی، در چلان سفلی به عنوان مراتع روستایی معرف دامنه جنوبی سهند، انجام شد. پژوهش حاضر از جمله پژوهش های کمی و ازلحاظ هدف، کاربردی است که با استفاده از پرسشنامه ساختارمند، مصاحبه و مشاهدات مشارکتی، انجام شد. در نهایت، نتایج با استفاده از مدل بارومتر پایداری، از نظر سطوح پنج گانه پایداری، تحلیل شدند. نتایج نشان داد که دامداری های مذکور، به لحاظ پایداری در ابعاد اجتماعی و اقتصادی، با میانگین امتیاز 51/0 و 47/0، در وضعیت پایداری متوسط، قرار دارند و به لحاظ پایداری فنی محیطی، با میانگین امتیاز 39/0، دارای وضعیت ناپایداری بالقوه، می باشند. در مجموع، دامداری های روستایی موردپژوهش، از نظر پایداری کل، در وضعیت ناپایداری بالقوه، قرار دارند. پایین بودن میزان بهره وری اقتصادی، مساحت اندک مراتع روستایی درنتیجه تغییر کاربری به اراضی کشاورزی، دیم کاری و عدم توجه کامل به بهداشت و مدیریت بیماری های دام، باعث کاهش سطح پایداری، شده است؛ بنابراین، برای افزایش سطح پایداری دامداری های سنتی وابسته به مراتع روستایی، افزایش دانش و آگاهی دامداران در جهت افزایش بهره وری و تغییر نظام دامداری سنتی به نظام دامپروری و دامداری نیمه صنعتی، از ملزومات اساسی برای تحقق این امر، به شمار می آید.
کلید واژگان: دامداری سنتی, پایداری اجتماعی, پایداری اقتصادی, پایداری فنی محیطی, مدل بارومتر پایداری} -
از آنجایی که زندگی و معیشت خانوارهای روستایی به طور گسترده ای به منابع طبیعی پایه -همچون مراتع- وابسته است؛ عدم هماهنگی بین نیازهای بهره برداران روستایی و منابع طبیعی، تعلق خاطر روستاییان نسبت به محیط زندگی را کم رنگ کرده و در نهایت منجر به مهاجرت می شود. مهاجرت یکی از عوامل اصلی تغییر جمعیت در مناطق روستایی است که دارای اثرات منفی در درازمدت و کوتاه مدت دارد که این اثرات تغییراتی را در ساختار اجتماعی و اقتصادی مناطق روستایی وارد می کند. در این تحقیق نیز تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر میزان مهاجرت روستاییان در سامان های عرفی روستایی حوزه انارچای مشگین شهر استان اردبیل مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و نوع پژوهش کاربردی است. روش جمع آوری اطلاعات با استفاده از دو روش مطالعات کتابخانه ای و نیز روش میدانی انجام شد. به منظور بررسی علت و انگیزش مهاجرت روستاییان از تکنیک پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و مطالعه آمارهای جمعیتی روستاها از سال 1355 تا 1395 استفاده شد. فرم ها و پرسش نامه های تکمیل شده پس از بازبینی و کدگذاری تحلیل شدند. به منظور اولویت بندی و شناسایی مولفه هایی که بیشترین اهمیت را در زمینه مهاجرت داشته اند، از آزمون فریدمن، برای انتخاب مهم ترین گویه های موثر در مهاجرت از آزمون آماری تجزیه مولفه های اصلی و جهت بررسی سهم هر یک از مولفه های (گویه های) استخراج شده از تحلیل رگرسیون چندگانه به روش گام به گام استفاده شد. نتایج نشان داد مهم ترین گویه های موثر در مهاجرت به ترتیب درآمد پایین، نبود بستر مناسب برای ازدواج جوانان و نبود شغل به ترتیب با میانگین رتبه 93/19، 88/19 و 81/19 می باشند. به نظر می رسد تضعیف ساختارهای اقتصادی و اجتماعی سبب می شود تا روستاییان برای به دست آوردن فرصت های بهتر زندگی به مناطق شهری مهاجرت کنند، بنابراین مهم ترین مشکل این منطقه در سال های آتی نبود نیروی کار جوان برای فعالیت در بخش کشاورزی و دامداری خواهد بود. بر اساس نتایج، درآمد پایین، نبود بستر مناسب برای ازدواج جوانان، نبود شغل و عدم اطمینان از آینده فرزندان بیشترین تاثیر را بر میزان مهاجرت به شهر دارد.
کلید واژگان: مهاجرت, مسایل اقتصادی و اجتماعی, روستا, منابع طبیعی, مشگین شهر} -
یکی از مهم ترین مخاطرات طبیعی در سال های اخیر، کاهش آب دریاچه ارومیه بوده است. در این ارتباط، از سال 1389 و در چارچوب برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه، اقدامات احیائی مختلفی انجام شد. به واسطه عدم پایش و ارزیابی مستمر فعالیت ها، گزارش های متفاوتی در اختیار افکارعمومی، قرار داده می شود. از این رو در مطالعه حاضر، دیدگاه جوامع محلی، نسبت به وضعیت پیش آمده برای دریاچه ارومیه، مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور، به ارزیابی اثرات اقدامات احیائی، از منظر اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و محیط زیستی- بوم شناختی پرداخته شد. از منظر اقتصادی و اجتماعی، اقدامات ستاد احیاء، افزایش میزان پایداری اجتماعی و اقتصادی جوامع محلی را به همراه نداشته ولی باعث افزایش پایداری محیط زیستی، در سطح منطقه شده است. علیرغم موفقیت نسبی اقدامات محیط زیستی، اقدامات انجام شده در مدیریت صحیح منابع آب سطحی و زیرسطحی، اصلاح الگوی کشت و ارائه مدل استفاده چندمنظوره از اراضی در بخش کشاورزی با رعایت اصول اکولوژیک و کاهش حق آبه بخش های زراعت و باغبانی، چندان موثر نبوده است. بر همین اساس، جوامع محلی برای تحقق اهدف احیاء دریاچه تا سال 1403 مطابق با نقشه راه مصوب، خواستار اجرای کامل و دقیق مصوبات کارگروه ملی احیای دریاچه، توسط دستگاه های مختلف می باشند
کلید واژگان: مخاطرات محیط زیستی, توسعه اقتصادی و اجتماعی, پایداری اکولوژیکی, خشک شدن دریاچه ارومیه}Iran Nature, Volume:4 Issue: 5, 2019, PP 19 -27The water level decline of Urmia Lake is one of the most important natural hazards in recent years. In this regard, various rehabilitation actions have been carried out since 2010 in the framework of Urmia Lake Comprehensive Management Plan. Due to lack of monitoring and continuous evaluation of activities, different reports are made available to the public. Therefore, in the present study, the view of local communities regarding the current situation for Urmia Lake was investigated. To this end, the impacts of rehabilitation measures were evaluated from the economic, cultural-social and environmental-ecological perspective. From an economic and social point of view, the actions of the rehabilitation headquarter have not led to an increase in the social and economic sustainability of local communities, but have increased environmental sustainability at the regional level. In spite of the success of environmental measures, the measures taken to properly manage the water and subsurface resources, modify the cultivation model and present a multi-purpose land-use model in the agricultural sector have not been very effective. Accordingly, to fulfill the purpose of lake rehabilitation by 1403 in accordance with the approved road map, local communities are demanding full and precise implementation of the approvals of the National Working Group by various agencies.
Keywords: Environmental hazards, economic, social development, ecological sustainability, drying of Urmia Lake} -
با توجه به بازدهی پائین و عدم صرفه اقتصادی دامداری های سنتی وابسته به مرتع؛ ایجاد دامداری های صنعتی با پرورش دام های سنگین، ازجمله راهکارهای پیشنهادی برای کاهش فشار دام سبک خارج از ظرفیت چرا، در مراتع معرفی شده است. از این رو در پژوهش حاضر، به تحلیل اقتصادی دامداری های صنعتی و سنتی وابسته به مراتع در شهرستان مراغه پرداخته شد. جامعه آماری، واحدهای دامداری صنعتی و سنتی شهرستان مراغه بوده و با استفاده از روش خوشه ایدو مرحله ای 21 پرسشنامه تکمیل گردید. برای برآورد تابع تولید از تابع تولید کاب- داگلاس استفاده شد. با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها؛ کارایی فنی با بازده ثابت نسبت به مقیاس و کارایی فنی با بازده متغیر نسبت به مقیاس محاسبه گردید. نتایج نشان داد؛ میانگین کارایی در دامداری های صنعتی، کوچک روستایی و سنتی به ترتیب؛ 705/0، 541/0 و 511/0 می باشد. در مجموع از 21 واحد دامداری مورد پژوهش، 57 درصد آنها ناکارایی مقیاس دارند که می توانند با تغییر مقیاس، کارایی بیشتری داشته باشند. تحلیل نتایج نشان داد دامداری های سنتی، به دلیل عدم اصلاح نژاد دام ها، نبود جایگاه مناسب برای نگهداری دام، عدم آگاهی دامداران از اصول علمی تغذیه و وجود بیماری های مشترک و واگیر دامی، نسبت به دامداری های صنعتی از کارایی کمتری برخوردار می باشند. برای رسیدن به سودآوری اقتصادی مطلوب و کاهش فشار دام بر مراتع، ایجاد دامداری های صنعتی با رعایت اصول فنی و تا حد توان جایگزین کردن دام های اصیل و اقتصادی بجای دام های بومی کم بازده و فاقد ارزش اقتصادی و دام سبک وابسته به مرتع، پیشنهاد می شود. اگرچه مقایسه دامداری های سنتی و صنعتی نشان داد هر دو نظام از قابلیت، توانمندی و محدودیت هایی برخوردارند. لذا رهیافت پایدار، طراحی یک نظام دامداری با استفاده از توانمندی ها و قابلیت های هر دو نظام و رفع محدودیت های آنها می باشد.کلید واژگان: دامداری سنتی, دامداری صنعتی, تحلیل اقتصادی, کارایی فنی, تابع تولید کاب داگلاس}
-
پایداری در مدیریت منابع طبیعی و حفظ آن از شروط اساسی برای رسیدن به توسعه پایدار کشاورزی و روستایی است. پایداری مفهومی است که توجه اساسی آن بر حفظ سرمایه ها (انسانی، طبیعی، اجتماعی و اقتصادی) در جهت عدالت بین نسلی است. شاخص های ارزیابی پایداری، عمده ترین معیار برای هدف گذاری، برنامه ریزی و ارزشیابی هستند و با بهره گیری از این معیارها می توان میزان پیشرفت و یا تاثیر طرح ها و پروژه ها را در رسیدن به اهداف ارزیابی نمود. خلا موجود در این زمینه باعث شده است تا تدوین برنامه های توسعه به دور از شاخص های دقیق و مناسب انجام گیرد و هدف گذاری برنامه ها و ارزیابی آن ها با مشکل مواجه شوند. از این رو این پژوهش درصدد است به تدوین و اعتبارسنجی شاخص های ارزیابی پایداری اجتماعی در سامان های عرفی مراتع ییلاقی سهند بپردازد تا برنامه ریزان و محققان منابع طبیعی به خصوص مراتع بتوانند از این شاخص ها که به تایید کارشناسان و متخصصان رسیده است استفاده کنند. در این پژوهش 87 شاخص ارزیابی پایداری اجتماعی تدوین و از طریق پرسشنامه در معرض قضاوت و داوری متخصصان دانشگاهی، کارشناسان امور اجرایی و نخبگان محلی قرار گرفت. برای اعتبار سنجی و دستیابی به اجماع نظر علاوه بر آماره های توصیفی از آزمون کروسکال والیس استفاده شد و در نهایت شاخص هایی که مد، میانه و میانگین امتیاز آن ها بیشتر از 3، انحراف معیار کمتر از 1 و ضریب تغییرات کمتر از 3/0 داشتند به شرط اجماع نظر بین متخصصان، کارشناسان و نخبگان محلی، انتخاب شدند. در این پژوهش تعداد 50 شاخص از بین 87 شاخص تدوین شده استخراج و در قالب 13 مولفه معرفی شد که می توانند در ارزیابی و سنجش پایداری اجتماعی بهره برداران سامان های عرفی مراتع ییلاقی سهند مورداستفاده قرار گیرند.کلید واژگان: اعتبارسنجی, شاخص, پایداری اجتماعی, سامان عرفی, مراتع ییلاقی سهند}
-
باوجود سابق هی طولانی اجرای طر حهای آبخیزداری، کمتر به ارزیابی تاثیرهای این طرح ها در پوشش گیاهی و مخصوصا تنوع گون هیی، توجه شده است. هدف از این پژوهش بررسی تاثیر عملیات آبخیزداری )ایجاد سدهای کوتاه( بر تغییرات تنوع گونه یی زیرحوزه ها در منطق هی عنبران اردبیل بود. زیرحوز ه هایی که در آنها سدهای کوتاه آبخیزداری در حدود یک دهه پیش ساخته شده بود، حوز ه های آبخیز آزمایشی و زیرحوز ه هایی که در آنها طرح اجرا نشده بود و از نظر خصوصی تهای محیطی مشابه بودند، حوز ه های شاهد گرفته شد. با استفاده از روش تصادفی نظا ممند، در هر یک از زیرحوز ه ها 20 قطعه ی یک مترمربعی در امتداد شش چارچوب 150 - 100 متری در امتداد و کنار هی آب راه ها گذاشته شد. درصد پوشش تاجی و تعداد پایه های هر گونه ثبت، و بر مبنای آنها، شاخ صهای عددی غنای گون هیی، یکنواختی و تنوع گونه یی محاسبه شد. نتایج نشان داد که میانگین شاخص های عددی غنای گونه یی مارگالف، یکنواختی سیمپسون و تنوع گونه یی شانون-وینر ) 74 / 1، 65 / 0 و 41 / 1( در حوزه های آبخیز آزمایشی از حوزه های آبخیز شاهد ) 68 / 1، 63 / 0 و 3 6/ 1( بی شتر بود، اما این تفاوت از دیدگاه آماری معن یدار نبود. باای نحال، براساس منحنی درجه بندی تنوع مبتنی بر شاخص رنی، اند از ه های کلی تنوع در حوز ه های آزمایشی از حوز ه های شاهد بیشتر بود. مقدار معنی داری آماری میانگین شاخص های عددی غنای گونه یی مارگالف، یکنواختی سیمپسون و تنوع گونه یی شانون- وینر در حوزه های آبخیز جهت شمالی )ب هترتیب 85 / 1، 67 / 0 و 47 / 1( در مقایسه با حوزه های آبخیز جهت جنوبی ) 58 / 1، 61 / 0 و 30 / 1( بیش ترین بود. برهمین اساس می توان نتیجه گرفت که سدهای کوتاه اصلاحی، تاثیر بسزایی بر بهبود شاخ صهای تنوع گونه یی و تامین هد فهای زیستی زیرحوز ه ها داشته است. با توجه به این نتایج اجرای طرح های سد کوتاه در سایر شرایط محیطی مشابه پیشنهاد می شود. شاید زیرحوز ه هایی که سدهای کوتاه در آن است، مکا نهای اولویت دار برای حفاظت تنوع گیاهی باشد.کلید واژگان: آبراهه, پوشش گیاهی, تنوع گونه ای, سد کوتاه, مراتع کوهستانی}Despite the long history of implementing watershed management restorative projects, evaluation of the effects of these projects on vegetation and in particular the species diversity of plants has been neglected. The purpose of this study was to investigate the effect of watershed management projects (Check Dam) on the variation of sub-basin species diversity in Anbaran area of Ardabil. In 2017 sub-basins where check dams were established about a decade ago, were considered as
experimental watersheds, and subbasins with no implementation and similar in terms of environmental characteristics, were considered as control. Using a systematic randomized method, 20 plots of one square meter were established in each of the subbasins, along with six transects of 150100 meters along the sides of the waterways.Percentage of crown cover and the number of bases of any species were recorded, and numerical indices of species richness, evennsess and
species diversity were calculated. Results showed that despite means of Margalef Species Richness Index, Simpson Uniformity Index, and Shannon-Weiner Diversity Index (1.74, 0.65 and 1.41) were higher in experimental watersheds than controls (1.68, 0.63 and 1.36), differences were not statistically significant. However, based on the Renyi Index based diversity curve, the experimental basins had a high diversity in comparison with the control basins. Meanwhile, the mean Margalef Species Richness, Simpson Uniformity Index and Shannon-Weiner Diversity Index in the northern watersheds (1.85, 0.67 and 1.47, respectively) were significantly higher than the southern watersheds (1.58, 0.61 and 1.30). Accordingly, it can be concluded that the check dam projects have had a significant impact on the improvement of diversity index and supporting the biological objectives in the subbasins. According to the results, implementation of check dam projects is recommended in other similar environmental conditions. Sub basins with check dams can be considered as priority locations to protect vegetation diversity.Keywords: Check dam, mountain range lands, species diversity, vegetative cover, water way} -
رزیابی پایداری زیست محیطی- بوم شناختی، به عنوان یکی از مهم ترین ابزارها در فرآیند برنامه ریزی توسعه پایدار بوده و لذا توجه به آن در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها اجتناب ناپذیر است. در ارتباط با سنجش پایداری زیست محیطی- بوم شناختی در مراتع و مخصوصا سامان های عرفی شاخص های مشخصی وجود ندارد درنتیجه در حال حاضر تدوین و اعتبار سنجی شاخص های ارزیابی پایداری زیست محیطی جهت سنجش پایداری در سامان های عرفی ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش 40 شاخص ارزیابی پایداری زیست محیطی- بوم شناختی از طریق مصاحبات اکتشافی و مرور منابع مختلف تدوین و از طریق پرسشنامه در معرض قضاوت و داوری متخصصان دانشگاهی، کارشناسان امور اجرایی و خبرگان محلی قرار گرفت. برای اعتبار سنجی و دستیابی به اجماع نظر علاوه بر آماره های توصیفی از آزمون کروسکال والیس استفاده شد. شاخص هایی مانند تنوع جانوری، کیفیت بصری، سطح آلودگی صوتی و درجه آلودگی هوا علیرغم اینکه در منابع خیلی تکرار شدند به جهت عدم تناسب با سامانهای عرفی مرتعی در معیار تناسب منطقه ای امتیازات پایینی به خود اختصاص دادند. در بین شاخص ها بیشترین امتیاز مربوط به شاخص مساحت مرتع و پایین ترین آن مربوط به شاخص درجه آلودگی هوا در سامان می باشد. در این پژوهش تعداد 16 شاخص در قالب شش مولفه مورد تایید متخصصان، کارشناسان امور اجرایی و نخبگان محلی معرفی گردیده است که می تواند در بخش مراتع شروعی برای تدوین مدل ملی شاخص های ارزیابی پایداری، ایجاد بانک اطلاعات شاخص های پایداری و کمی نمودن آن ها در راستای رسیدن به توسعه پایدار در بخش منابع طبیعی و بخصوص مراتع کشور باشد. همچنین دستگاه های اجرایی می توانند با استفاده از شاخص های معرفی شده جهت بهبود وضعیت مراتع، بهره برداران و حرکت به سمت پایداری در همه ابعاد برنامه ریزی کنند.کلید واژگان: پایداری زیست محیطی, بوم شناختی, شاخص, اعتبارسنجی, سامان عرفی, مراتع ییلاقی}Evaluation of environmental-ecological sustainability is considered as one of the most important tools in sustainable development planning process. Therefore, attention to this issue is inevitable in policy-making and planning. There are no definite indices in relation to assessing environmental-ecological sustainability in rangelands and range allotments. Consequently, developing and validating of environmental sustainability evaluation indices in order to assessing sustainability in range allotments seem to be necessary. In the present study, 40 assessing indices of environmental-ecological sustainability were studied through exploratory interviews and literature review and then were subjected to the judgment of university professionals, experts and local elites using questionnaires. For validation and consensus, in addition to descriptive statistics, KruskalWallis one-way analysis of variance was used. Indices like animal diversity, visual quality, sonic pollution level and air pollution level received low scores due to lack of suitability with rangeland allotments in regional scale. Among the indices, the highest and lowest scores were related to rangeland area and air pollution level, respectively. In the present study, 16 indices, as six components, were introduces, which could be a start point for developing a national model of evaluating sustainability indices, creating database of sustainability indices and quantifying them for obtaining sustainable development in natural resources, especially rangelands. Also, executive organizations could apply these indices for improving rangelands and beneficiaries condition as well as moving toward sustainability.Keywords: Environmental-ecological sustainability, Index, Validation, pastoral units, summer rangelands}
-
امروزه، پایداری اقتصادی عاملی حیاتی در ماندگاری جمعیت روستایی و عشایری شناخته می شود. پژوهش حاضر در سال 1393 انجام شده و به تدوین و اعتبارسنجی شاخص های ارزیابی پایداری اقتصادی در سامان های عرفی مراتع ییلاقی سهند پرداخته است. ابتدا 59 شاخص ارزیابی پایداری اقتصادی تدوین و از طریق پرسشنامه در معرض قضاوت متخصصان دانشگاهی، کارشناسان امور اجرایی و نخبگان محلی قرار گرفت. برای اعتبارسنجی و دستیابی به اجماع نظر، علاوه بر آماره های توصیفی، از آزمون کروسکال والیس استفاده شد و در نهایت، شاخص هایی با مد، میانه و میانگین امتیاز بیشتر از سه، انحراف معیار کمتر از یک و ضریب تغییرات کمتر از 3/0، به شرط اجماع نظر متخصصان، کارشناسان و نخبگان محلی، انتخاب شدند. در پژوهش حاضر، تعداد سی شاخص مورد تایید کارشناسان امور اجرایی، متخصصان و نخبگان محلی در قالب هشت مولفه معرفی شده است، که برنامه ریزان و مدیران منابع طبیعی به ویژه مراتع می توانند از آنها در ارزیابی و سنجش پایداری اقتصادی سامانه های عرفی مراتع ییلاقی بهره گیرند.
کلید واژگان: پایداری اقتصادی, سامان های عرفی, اعتبارسنجی, شاخص, مراتع ییلاقی, مراغه (شهرستان)}Nowadays, the economic sustainability is recognized as the vital element in retention of rural and nomadic populations. It is necessary to apply targeted instruments and indices for assessing economic sustainability. This study, carried out in 2014, aimed at preparing and validating the evaluation indices of economic sustainability in rangeland units of Sahand mountainous area. Firstly, 59 economic sustainability assessment indices were formulated and judged through questionnaire forms by academic specialist, administrative experts and local elites. To validate and take a consensus as well as descriptive data, Kruskal-Wallis one-way analysis of variance was used and then, those indices with mode, median and mean greater than 3, SD less than 1 and CV less than 0.3 were selected, providing consensus of experts, specialist and local elites. In this research, the 30 indices uphold by the experts, specialists and endemic elites were introduced in framework of 8 components which mangers and programmers of natural resources especially rangeland ones could use in evaluation and assessment of economic sustainability of rangeland units.Keywords: Economic Sustainability, Pastoral Units, Validation, Index, Summer Rangelands, Maragheh (County)} -
به منظور مدیریت اکوسیستم های مرتعی، شناخت اجزای آن و تاثیر متقابل آنها بر یکدیگر ازجمله خاک و پوشش گیاهی ضروریست. بدین منظور در پژوهش حاضر تاثیر گونه های گیاهی گز و تاغ بر ویژگی های خاک در منطقه نیاتک سیستان بررسی شد. بنحوی که پس از شناسایی مناطق کشت این گونه ها در پایان فصل رویش، نمونه برداری در مناطق معرف هر گونه به روش تصادفی سیستماتیک از خاک انجام شد، به این صورت که در ابتدا و انتهای هر ترانسکت نمونه برداری از خاک پای گونه ها از دو عمق 10-0 و 20-10 سانتی متری انجام شد؛ همچنین نمونه خاک از مناطق شاهد برداشت و بعد ویژگی های خاک از قبیل اسیدیته، ماده آلی، هدایت الکتریکی، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، سدیم و بی کربنات اندازه گیری شدند. تجزیه و تحلیل نتایج با استفاده از آزمون t مستقل انجام شد. نتایج نشان داد در هر دو عمق بجز اسیدیته که به طور معنی داری کاهش یافته است، سایر ویژگی های خاک پای گونه های تاغ و گز در مقایسه با مناطق شاهد به طور معنی داری افزایش پیدا کرده است. کاهش پتاسیم در هر دو عمق عرصه گزکاری شده نسبت به منطقه شاهد نیز معنی دار بود. مقایسه اثرات تاغ و گز روی خاک نشان داد که در هر دو عمق مورد بررسی، به طور کلی افزایش شاخص های حاصلخیزی خاک در عرصه تاغ کاری و افزایش شاخص های مخرب خاک در عرصه گزکاری معنی دار بود. بنابراین، اگرچه کشت گونه های گز و تاغ به طور کلی باعث بهبود ویژگی های خاک در منطقه شد، اما با توجه به میزان تاثیرات مثبت بیشتر تاغ بر خاک نسبت به گونه گز و برخی تاثیرات منفی گز می توان گفت از لحاظ توصیه گونه مناسب اصلاح کننده و غیرمضر بر ویژگی های خاک تاغ گونه مناسبی برای منطقه می باشد.
کلید واژگان: تاغ, گز, ویژگی های خاک, سیستان}In order to management of rangeland ecosystems, understanding its components and the effect of their interactions on each other including soil and vegetation is essential. For this purpose, present study was conducted to investigate the effects of Haloxylon spp and Tamarix spp species on soil properties in Niatak region of Sistan. After identifying the cultivation sites of these species, soil sampling was conducted for each species in representative areas at the end of the growing season based on randomized systematic method. Soil sampling was carried out at beginning and the end of each transects from 0-10 and 10-20 cm soil depths. Soil sampling was also conducted in the control site and then soil properties including pH, EC,N, P, OM, HC 3, Na, Mg and K were measured. All data were analyzed by independent t-test. Results showed that soil properties significantly decreased at both depths excluding acidity. Other soil properties under Haloxylon spp and Tamarix spp species significantly increased compared to control sites. Potassium content at both depths under Haloxylon spp significantly decreased compared to control site. According to the obtained results, a significant increase in soil fertility indices was recorded for Haloxylon spp plantation, while soil destructive properties increased significantly in Tamarix spp plantation. Therefore, although soil properties were improved by the cultivation of both studied species, Haloxylon spp is recommended for this region considering more positive effects of this species on soil properties as well as some negative effects of Tamarix spp.Keywords: Haloxylon spp, Tamarix spp, soil properties, Sistan} -
خاک، گیاه و دام اجزای اصلی و فعال اکوسیستمهای مرتعی بوده و ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، به طوری که تغییر در خصوصیات و ترکیب هر کدام به صورت مستقیم و غیرمستقیم اجزای دیگر را تحت تاثیر قرار می دهد. این پژوهش با هدف بررسی اثر شدتهای مختلف چرای دام بر ماده آلی و عناصر غذایی خاک در مراتع کوهستانی چهارباغ استان گلستان انجام شد. برای این منظور، پنج مکان مرتعی شامل قرق (منطقه مرجع)، منطقه کلید و مناطق بحرانی (اطراف آبشخور دام ها، حریم روستا و اطراف آغل دام ها) در منطقه مورد بررسی انتخاب گردید و در داخل هر یک از مکان های انتخابی، نمونه های خاک به روش سیستماتیک- تصادفی و با توجه به عمق ریشه دوانی گیاهان مرتعی، از عمق های 0 تا 20 و 20 تا 40 سانتی متر در اواخر فصل چرا برداشت گردید. سپس خصوصیات شیمیایی خاک شامل ماده آلی (OM)، درصد ازت (N)، مقدار فسفر قابل جذب (P)، پتاسیم قابل جذب (K)، سدیم (Na)، کلسیم (Ca) و منیزیم (Mg) برای هر یک از نمونه های خاک در آزمایشگاه تعیین شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها و مقایسه میانگینها، از آنالیز واریانس دو طرفه و آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد که اثر مکان، عمق و اثر متقابل تمام ویژگی های مورد مطالعه خاک در مناطق با شدتهای چرای متفاوت به غیر از اثر متقابل سدیم و منیزیم معنی دار می باشد و مناطق با شدت چرای متفاوت در ویژگی های مورد مطالعه خاک با هم اختلاف معنی داری دارند. در همه مکان ها به استثنای منطقه بحرانی اطراف آغل، با افزایش شدت چرا از میزان ماده آلی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم خاک کاسته می شود. ضمن اینکه میانگین مقادیر بیشتر عناصر غذایی و ماده آلی خاک در منطقه مرجع (قرق) و منطقه کلید با هم برابر بوده و بیشترین مقدار را دارند که نشان دهنده لزوم توجه به تعادل دام و مرتع، پراکنش مناسب دام در مرتع و به تبع آن جلوگیری از چرای مفرط در مراتع برای حفظ پایداری اکوسیستم مرتع می باشد.
کلید واژگان: شدت چرا, خاک, ماده آلی, عناصر غذایی, مراتع کوهستانی چهارباغ استان گلستان}Soil, plant and livestock are the main and active components of rangeland ecosystems and have close relationship with each other so that changes in the characteristics and composition of each component affect other components directly and indirectly. This research was conducted in order to survey the effect of various grazing intensities on soil organic matter and nutrient elements in mountain rangelands of Chaharbagh in Golestan province. Thus, five rangeland sites including exclusion site (reference), key site, critical sites such as watering site, vicinity of village and resting site were selected and soil sampling was conducted in two depths of 0-20 and 20-40 cm, with regard to the depth of rooting, using random-systematic method in the end of grazing season. Then, soil properties such as organic matter (OM), total nitrogen percent (TN%), absorbable phosphorous (P), potassium (K), sodium (Na), calcium (Ca) and magnesium (Mg) of each soil sample were determined in laboratory. Data analysis and mean comparisons were performed by two-way analysis of variance and Duncan test, respectively. Results showed that site, depth and interaction effects were significant in various sites in all parameters with the exception of Na and Mg, and various grazing intensities had significant difference in study parameters. In general, with increasing grazing intensity, the amount of OM, N, P and K decreased with the exception of resting site. Meanwhile, the mean of nutrient elements and organic matter in reference and key sites were similar and highest, indicating the necessity of considering the balance between livestock and rangeland, suitable distribution of livestock and consequently preventing intensive grazing in order to maintaining the sustainability of rangeland ecosystems.Keywords: grazing intensity, soil, organic matter, nutrient elements, Chaharbagh mountain rangelands of Golestan province}
- در این صفحه نام مورد نظر در اسامی نویسندگان مقالات جستجو می‌شود. ممکن است نتایج شامل مطالب نویسندگان هم نام و حتی در رشته‌های مختلف باشد.
- همه مقالات ترجمه فارسی یا انگلیسی ندارند پس ممکن است مقالاتی باشند که نام نویسنده مورد نظر شما به صورت معادل فارسی یا انگلیسی آن درج شده باشد. در صفحه جستجوی پیشرفته می‌توانید همزمان نام فارسی و انگلیسی نویسنده را درج نمایید.
- در صورتی که می‌خواهید جستجو را با شرایط متفاوت تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مطالب نشریات مراجعه کنید.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.