فهرست مطالب یحیی جهانگیری

از آموزه‌های مورد تاکید اسلام، صلح در ابعاد مختلف بوده، و در جای‌جای متون دینی، با عبارت‌های مختلف، به آن توجه شده است. از بین مفاهم کلیدی اسلامی مرتبط به صلح، واژه پرمعنای «سلم» از دلالت خاصی برخوردار است. که تامل در این واژه، نگاهی متفاوتی از اسلام به واژه صلح را رونمایی خواهد کرد.
«سلم» از واژگان پر بسامد قرآنی است. لذا این پژوهش با بررسی مفهوم‌شناختی واژه سلم در قرآن کریم و احادیث، با رویکرد سیر تنزیلی، فرآیند ورود این واژه به متن قرآن، و نیز هنگامه‌های بسامدی و کاهش تکرار آن در طول بیست‌سه سال نزول وحی را بررسی می‌کند. سپس به شیوه توصیفی- تحلیلی با تفکیک مفهومی و کاربردی «سلم» از مفاهم کلیدی اسلامی دال بر صلح، به ظرفیت‌های این مفهوم قرآنی در بسط صلح عملی پرداخته است.
یافته‌های پژوهشی این تحقیق گویای آن است که در نگاه قرآن ارتباط عمیقی میان سلم و ایمان وجود دارد. بدین معنا که هرجا ایمان باشد، سلم محقق می‌شود. اساسا بدون ایمان جستجوی سلم، رو به تباهی است. و این نتیجه اتفاقا در برابر نگاه‌های ایمان‌ستیز است که بسط صلح را در ایمان‌زدایی می‌جویند.

یکی از طوایف قدیمی ساکن مدینه، یهودیان بودند که درباره علت حضور آنان در مدینه و زمان ورودشان اختلافاتی بین مورخین و مدینه شناسان وجود دارد که در این مقاله به آن پرداخته ایم. همچنین درباره طوایف اصلی و معروف یهود ساکن مدینه؛ یعنی بنی نضیر، بنی قریظه و بنی قینقاع، و محل زندگی آنها و آطام و حصون آنان سخن گفته ایم. غیر از این سه طایفه، یازده طایفه غیر معروف یهود نیز در مدینه بودند که به محل زندگی آنان و آطام و حصونشان اشاره کرده ایم.

اشغال مسجدالحرام در تاریخ 1/1/1400 هجری به دست جماعت سلفی محتسبه و بیعت با مهدی آخرالزمان، فصل جدیدی را در تاریخ سلفیت معاصر و مسائل جهان اسلام رقم زد. از جمله ویژگی های منحصر به فرد این قیام که علیه حاکمان سعودی شکل می گرفت بیعت با شخصی بود که مهدی موعود مذکور در روایات اسلامی خوانده می شد. مقاله پیشروی تلاشی است توصیفی _ تحلیلی برای درک مبانی ایدئولوژیک و عقیدتی موجود در تفکر وهابی که در نهایت به قیام علیه حاکم مسلمان و بیعت با مهدی برای رهایی از فتنه ها انجامید. در این جا نیاز به تبیین دیدگاه آنان درباره آخرالزمان و فتنه های آن، جایگاه رویا و منحصر بودن راه نجات در قیام مهدی است. سپس به تاثیر این قیام بر حکومت سعودی پرداخته خواهد شد. تغییر رویه مصرف گرایی و غربزدگی و تظاهر بیشتر به دین و نیز افزایش تبلیغ علیه شیعه و ایران از مهمترین آثار این قیام در رویکرد داخلی و بین المللی حکومت آل سعود بود.

در کتب حدیثی اهل سنت، روایات متعددی درباره اخبار از آینده وجود دارد. این روایات همواره مورد توجه و اهتمام مسلمانان بوده اند. در یک تقسیم بندی کلی، احادیث یادشده درباره فتن، مبشرات و علائم آخرالزمان و اشراط الساعه هستند. این احادیث موجود در کتاب های اهل سنت، در مجموع روحیه انفعال و ترس از آینده را القا می کنند و مومنان را به فرار از فتنه ها و دخالت و مشارکت نکردن در آن ها دعوت می نمایند. این نگاه سلبی در بسیاری از این احادیث به چشم می خورد. در این میان، قرائتی متفاوت از احادیث یادشده وجود دارد که فاقد این روحیه سلبی است و پیروان خود را برای سرکوب فتنه و محقق کردن وعده الهی به اقدام و حرکت وامی دارد. این حرکت در روز اول محرم سال 1400 هجری با قیام جهیمان العتیبی در عربستان و اشغال مسجدالحرام تحقق یافت. آن چه خوانش جهیمان را از حالت انفعالی خارج می کرد، پرداختن به مسئله مهدی بود.
این نوشتار در صدد بررسی خوانش جهیمان العتیبی از احادیث آخرالزمان، در رسائل به جای مانده از اوست.

طرح تجربه دینی به عنوان گوهر دین، و منحصر کردن دین به مقوله احساسات شخصی، مولود ناکارآمدی فلسفه غرب در توجیه آموزه های دینی با هدف دفاع از اصالت و استقلال دین است که یکی از مسایل مهم فلسفه دین در عصر جدید می باشد و میتواند از جنبه های مختلف مورد نقد و بررسی قرار گیرد. یکی از نقدها این است که اتکاء به تجربه دینی و محدود کردن دین به امور شخصی، مشکلات جدی را در توجیه احکام و قوانین اجتماعی دین پیش خواهد آورد و اساسا فهم احکام اجتماعی دین، به عنوان زمینهساز کسب مشروعیت و مقبولیت آن در جامعه و نهایتا اجرای آن، امکانپذیر نخواهد بود و سبب خواهد شد یکی از جنبه های مهم دین عملا از صحنه زندگی اجتماعی حذف گردد و همچنین اقدامات اجتماعی و عدالت طلبانه پیامبران، به عنوان حاملان وحی و بیان کنندگان و عمل کنندگان به دین توجیه پذیر نخواهد بود. در این میان نقد و بررسی موضوع مذکور با محوریت نظر شلایر ماخر به عنوان آغازگر مسئله تجربه دینی میتواند در خور توجه باشد که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

در نخستین روز از ماه محرم سال 1400 هجری قمری، مسجدالحرام به دست عده ای به رهبری جهیمان العتیبی اشغال شد. آنان که اعضای جماعت سلفی محتسبه بودند، به مدت دو هفته مسجدالحرام را اشغال کردند و با شخصی به نام محمد بن عبدالله القحطانی _ که او را مهدی موعود می خوانند _ بیعت نمودند. آنها که از پیش، نوع واکنش حکومت سعودی به این ماجرا را می دانستند، خود را برای رویارویی مسلحانه آماده کردند؛ از این رو حادثه با کشتار و خون ریزی همراه شد؛ قیامی که حکومت سعودی را به زانو کشید و سرانجام، حکام عربستان برای جلوگیری از ادامه این آبروریزی، دست به دامن غربی ها شدند. این آتش در ظاهر خاموش شد، اما به زودی ابعاد و ریشه های عمیق آن و شدت نفوذ این جریان در جامعه روشن گردید. حادثه یادشده سبب تغییر جدی در رویه و حکومت داری خاندان سعود شد. از سوی دیگر، این حرکت برای جریان های سلفی جهادی نیز الهام بخش بود و عاملان این قیام به عنوان الگو و قهرمانان دینی مورد ستایش و پیروی قرار گرفتند. گرچه جریان های جهادی معاصر تحت تاثیر این اقدام هستند، اما حرکت جهیمان در برخی ابعاد خود از جمله بیعت با مهدی در بیت الله الحرام، منحصر به فرد است.
این نوشتار درصدد بررسی مبانی عقیدتی _ سیاسی و نیز تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه عربستان است که در نهایت، جماعت سلفی محتسبه را به بیعت با مهدی رهنمون می شود.

با وجود این‌که زمان مدیدی از ظهور پدیده‌ای به نام اینترنت نمی‌گذرد، جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و کارشناسان هر یک با رهیافت خود به تحلیل پیامدهای آن پرداخته‌اند. آنچه تاثیر نمایان این فرآورده مدرن را بیش از پیش نمایان ساخت، جنبش‌های دو سال اخیر در کشورهای عربی موسوم به «بیداری اسلامی» است. درست است که مدت‌ها است که دانشمندان از تاثیر فضای مجازی سخن می‌گویند، اما این‌که این محیط زندگی دوم (1) بتواند حجم عظمی از مردم را هم به خیابان‌ها بکشد، شاید قدری شگفت‌آور بود. شاید این ادعا گزاف نباشد که کسی حتی نمی‌توانست این تاثیر را پیش‌بینی کند. اما این رویداد اثبات کرد که فضای مجازی، گستره کارکردش نه تنها زندگی دوم، بلکه می‌تواند محیط زندگانی عینی فردی و اجتماعی ما را نیز متاثر و حتی متغیر سازد.
این نوشتار با گزارش توصیفی - آماری از میزان تاثیر فضای مجازی به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی در جنبش‌های اخیر در جهان، موسوم به بیداری اسلامی سخن می‌راند و در پایان به دنبال اثبات درهم‌تنیدگی پیوند روابط اجتماعی در حیات عینی و زندگی مجازی، به این بایسته اصرار می‌ورزد که برای نشر آموزه‌های مکتب اهل بیت (ع) و نیز صدور انقلاب، ناگزیر از تشکیل «اتحاد سایبری جهان اسلام» هستیم.