مقالات رزومه دکتر مصطفی جعفری

تغییرات عوامل اقلیمی باعث اثرگذاری بر بخش های مختلف می شود. این اثرگذاری ممکن است عامل آسیب شود که شدت آن بستگی به میزان آسیب پذیری بخش مربوطه دارد. در مواردی برای سازگاری بهتر ممکن است، عکس العمل نسبت به این تغییرات به صورت طبیعی روی دهد، یا برای سازگاری بیشتر به صورت مصنوعی توسط انسان ها مدیریت شود.یکی از مواردی که پس از تغییرات دما و افزایش گرما رخ می دهد، تنظیم دمای محل زندگی برای فراهم نمودن محیط مطلوب تر است، همان طور که در شرایط گرم، برای خنک کردن محیط زندگی و کار و در شرایط سرد برای گرم کردن آنها تلاش می شود.محاسبه میزان درجه خنک کردن، یا گرم نمودن محیط نسبت به دمای مطبوع، از شاخص های بررسی اثرات تغییر اقلیم بر انرژی است. دمای مطبوع ممکن است در مناطق مختلف تا حدودی متفاوت باشد، می توان این دما را در ایران تقریبا بین 18 تا 21 درجه سلسیوس در نظر گرفت، یعنی اگر دما بیشتر از 21 درجه باشد، نسبت به خنک کردن و اگر کمتر از 18 باشد نسبت به گرم کردن اقدام می شود، یا می توان در مطالعات و بررسی ها یک عدد (درجه میزان دما) را برای هر دو منظور سرمایش و گرمایش در نظر گرفت. بر اساس منابع موجود و مطالعات انجام شده، دمای 5/15 درجه سلسیوس را برای هر دو منظور به کار برده اند.

موضوع تغییر اقلیم با وجود کوشش های انجام شده هنوز به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته است و در برنامه های ملی جایگاه روشنی ندارد. در تغییر اقلیم موضوعات با منشا انسانی، یا انسان ساز مورد نظر است و عوامل طبیعی، که خارج از اراده انسان منشا تغییرات می شوند، مورد نظر نیست.همیشه برای موفقیت و کاهش خطرات و خسارات محتمل به وقوع، «علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد». اگرچه خیلی زودتر باید مسائل حیاتی را مورد توجه قرار می دادیم، ولی در هر صورت «هرجا جلوی ضرر را بگیریم، منفعت است». نبود توجه کافی به اثرات تغییر اقلیم، در کنار مدیریت نامناسب منابع آب و مسائل محیط زیستی می تواند سبب بحران های جدی شود. بعضی لطمات حاصل از بحران های ایجاد شده ممکن است غیر قابل جبران باشد و حسرت بی عملی و عدم اقدام مقتضی را به دل باقی گذارد. راه چاره، نگاه جامع و همه جانبه نگری به موضوعات است. یکی از راه های مهم قابل توجه، تنظیم برنامه جامع و تدوین نقشه راه است.«انتشار گازهای گلخانه ای» از عوامل اصلی انسان ساز تغییر اقلیم شناخته شده است و ایجاد «محل های جذب» آنها نیز از راه حل های مهم معرفی شده است. پس در«نقشه راه کلی» که باید در آن، اهداف و برنامه ها در سطح ملی تعیین شوند، کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و افزایش محل های جذب آنها مثل سطح جنگل ها و درخت کاری ها در سطح ملی، باید به صورت تراز ارزیابی اقدامات در نظر گرفته شود.

بیست و هشتمین نشست اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم (UNFCCC- COP28) در دبی برگزار شد. طبق فهرست منتشر شده از طرف مسیولین کنوانسیون تغییر اقلیم در سازمان ملل متحد، درمجموع 83884 نفر از 196 کشور عضو، 2331 سازمان ناظر و 1002 سازمان رسانه ای (مدیا) در این جلسه حضور داشتند. البته تعدادی (2089 نفر) هم به صورت غیرحضوری در جلسه شرکت کردند.بیست و هشتمین نشست سالانه آب و هوایی سازمان ملل متحد، که دولت ها در آن درمورد چگونگی محدود کردن تولید سوخت های فسیلی و آماده شدن برای تغییرات آب و هوایی بحث خواهند کرد، از پنجشنبه 9 آذر در امارات آغاز شد و تا 21 آذر ادامه پیدا کرد. بیش از 70 هزار مهمان از 198 کشور جهان (197 کشور به علاوه اتحادیه اروپا) از جمله رهبران 180 کشور در این اجلاس شرکت نمودند (منبع خبر داخلی).کنفرانس تغییرات آب و هوایی 2023 سازمان ملل متحد (COP28) شامل پنجمین جلسه اعضای توافق نامه پاریس (CMA 5) نیز بود. برای برگزاری COP28 در دبی، 153 کشور از مجموع 193 کشور عضو از این قطعنامه حمایت کردند، 10 کشور از جمله آمریکا، اسراییل و اتریش رای منفی و 23 کشور ازجمله بریتانیا و آلمان رای ممتنع دادند.معمولا برگزاری چنین جلسات مهم و گسترده ای برای کشورها مهم است، زیرا می توانند حداکثر استفاده را در رابطه با اهداف ملی بنمایند و نظرات خود را بیان کنند و در صورت امکان در قالب مصوبات سازمان ملل متحد زمینه اجرایی شدن آنها را فراهم نمایند. به همین منظور در اکثر اوقات، چنین جلساتی علاوه بر هدف اصلی، حاشیه هایی را نیز به همراه دارد. کشور ایران در سال 1992 میلادی کنوانسیون را امضا کرد و در سال 1996 به طور رسمی و قانونی به عضویت کنوانسیون درآمد.

تغییر اقلیم، یکی از عوامل تهدیدکننده اکوسیستم های طبیعی است. اثر تغییر در متغیرهای اقلیمی به ویژه در اکوسیستم هایی که در شرایط خشک و نیمه خشک قرار دارند، مشهودتر است. یکی از نشانه های اصلی تغییر اقلیم، افزایش گرمایش زمین است که اثرات منفی زیادی بر اکوسیستم های طبیعی در پی خواهد داشت و از پیامدهای مهم آن، افزایش وقوع آتش سوزی ها در رویشگاه های جنگلی و مرتعی است (Jolly et al., 2015).آتش سوزی، یکی از مهم ترین عوامل مخرب اکوسیستم های جنگلی و مرتعی است که سالانه هزاران هکتار از درختان، درختچه ها و گیاهان مرتعی را نابود می کند (Roman et al., 2013). طی سال های اخیر، آتش سوزی در رویشگاه های جنگلی و مرتعی ناحیه رویشی هیرکانی در استان های شمالی ایران افزایش چشمگیری داشته است. براساس گزارش های ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری، علل وقوع این آتش سوزی ها، بسیار متعدد بوده اند، اما به طور کلی، عوامل اقلیمی و عوامل انسانی، نقش مهمی در وقوع این آتش سوزی ها داشته اند. اگرچه انسان، عامل اصلی اغلب آتش سوزی ها چه به صورت عمدی و چه به صورت سهوی است (Flannigan et al., 2000؛ Joosse, 2020؛ Kolanek et al., 2021؛ Reilley et al., 2023)، گرمایش جهانی و تغییر اقلیم نیز از عوامل مهم آتش سوزی در رویشگاه های طبیعی بیان شده است (Jolly et al., 2015؛ یوسفی و جلیلوند، 1389).رویشگاه های جنگلی و مرتعی هیرکانی شرقی (مشخصا عرصه های طبیعی استان گلستان)، از مهم ترین مناطق مستعد آتش سوزی در کشور هستند که طی دهه های اخیر، چندین هزار هکتار از آنها، در اثر آتش سوزی از بین رفته اند. به نظر می رسد اقلیم خاص هیرکانی شرقی از نظر دما و محدودیت بارش، در افزایش وقوع آتش سوزی ها طی سال های اخیر موثر بوده است.

تغییر اقلیم در ابعاد مختلف و روی بخش های متفاوت اثر می گذارد. بخش های مختلف ممکن است به طرق متنوع در امنیت غذایی نقش داشته باشند. با نگاه جامع و همه جانبه می توان این اثرات را بررسی کرد.هنگامی می توان گفت، امنیت غذایی فراهم شده است که برای همه مردم، در تمامی اوقات، دسترسی اقتصادی و فیزیکی به غذای مغذی کافی و سالم، که نیاز رژیم غذایی و اولویت های غذایی آنها را برای یک زندگی سلامت و فعال تامین کند، وجود داشته باشد.امنیت غذایی بر چهار مولفه استوار است و بر همان مبنا تعریف می شود: 1- فراهم بودن و در دسترس بودن غذا، 2- دسترسی به غذا، 3- بهره برداری و مصرف غذا و 4- ثبات سیستم تولید مواد غذایی مولفه های امنیت غذایی هستند.اثرات تغییر اقلیم بر غذا، همچنین امنیت غذایی اثری متقابل است. تغییر اقلیم، هم بر تولید غذا اثر می گذارد و هم از نوع و چگونگی تولید غذا متاثر می شود.

پس از خاتمه ششمین دوره ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (ar6) و ارایه گزارش های گروه های کاری مختلف توسط IPCC، مقدمات هفتمین دوره ارزیابی مجمع فراهم شد. دوره هفتم ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (ar7) با انتخاب رییس و اعضای هییت IPCC آغاز شد. بر اساس تصمیمی که در چهل و هشتمین نشست برگزارشده در سال 2018 در کره، در مورد آینده کاری مجمع اتخاذ شده بود، در پنجاه و نهمین جلسه مجمع، که در روز 4 مرداد ماه 1402 (26 جولای 2023 میلادی) و در نایروبی کنیا برگزار شد، آقای پرفسور Jim Skea از انگلستان به عنوان رییس جدید IPCC انتخاب شد. تخصص ایشان انرژی پایدار از امپریال کالج لندن است.انتظار می رود، هفتمین دوره ارزیابی جهانی تغییر اقلیم بین پنج تا هفت سال طول بکشد و گزارش های آن در سال 2028 ارایه شود. اعضای مجمع انتظار دارند، گزارش های هفتمین دوره ارزیابی در تکمیل نیاز دومین گزارش سهام جهانی (the Global StockTake)، که در سال 2028 منتشر خواهد شد، به کار رود. سهام جهانی (GST)، که بند 14 توافق نامه پاریس به این مسیله اختصاص پیدا کرده است، در کنفرانس پاریس مورد بحث و تایید قرار گرفت. این موضوع در مجالی دیگر با شرح و توضیح بیشتری ارایه خواهد شد.اگر نگاهی به سوابق گزارش های ارایه شده داشته باشیم، می بینیم که هر دوره ارزیابی حدود پنج تا شش سال طول کشیده است. اولین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Far- the First IPCC Assessment Report) در سال 1990 میلادی، دومین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (the Second Assessment Report -Sar) در سال 1995 میلادی، سومین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Tar- the Third Assessment Report) در سال 2001 میلادی، چهارمین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (the Fourth Assessment Report -Ar4) در سال 2007 میلادی، پنجمین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (the Fifth Assessment Report -Ar5) در سال 2014 تا 2018 میلادی و ششمین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (the Sixth Assessment Report -Ar6) در سال 2023 میلادی ارایه شدند، هفتمین دوره گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Ar7) که تازه شروع شده است و احتمالا تا سال 2028 میلادی ارایه خواهد شد.

بیست و هشتمین کنفرانس متعاهدین کنوانسیون تغییر اقلیم (COP28) از روز پنجشنبه 30 نوامبر تا روز سه شنبه 12 دسامبر 2023 میلادی (9 تا 21 آذر ماه سال 1402) در محل Dubai Expo City ابوظبی در امارات متحده عربی برگزار می شود.امارات پس از مصر دومین کشور در خاورمیانه است که میزبان نشست COP خواهد بود. UNFCCC این تصمیم را پس از آن اتخاذ کرد که امارات متحده عربی از طرف گروه آسیا- اقیانوسیه در COP26 در گلاسکو، اسکاتلند در سال 2021 مورد حمایت متفق القول قرار گرفت. امارات متحده عربی یک تولیدکننده بزرگ نفت و گاز است، رییس اجلاس COP28 سلطان الجابر است که رییس شرکت ملی نفت (و گاز) ابوظبی (امارات) ADNOC (Abu Dhabi National Oil Company) است. انتصاب الجابر به عنوان رییس COP28 در ژانویه، انتقادات زیادی را برانگیخت. گاردین در ماه آوریل فاش کرد که امارات متحده عربی دارای سومین برنامه بزرگ خالص صفر در جهان برای توسعه نفت و گاز است. پیش بینی می شود، بیش از هشتاد هزار شرکت کننده، شامل 140 رییس دولت و بیش از پنج هزار نفر از رسانه های حرفه ای در این نشست حضور یابند. به گفته دکتر سلطان احمد الجابر، وزیر صنعت و فناوری پیشرفته و فرستاده ویژه برای تغییرات آب و هوا، COP28 مصادف است با روز ملی امارات متحده عربی که 2 دسامبر است (GMI).

بیست و هفتمن کنفرانس متعاهدین کنوانسیون تغییر اقلیم (COP27) در تاریخ 6 تا 20 نوامبر سال 2022 میلادی (15 تا 29 آبان 1401) در شرم الشیخ مصر برگزار شد. روز دوشنبه 7 نوامبر 2022، رهبران بیش از 25 کشور و 20 سازمان، «اتحاد بین المللی تاب آوری در برابر خشک سالی» را برای تسریع اقدامات و کمک به کشورها برای آمادگی بهتر برای خشک سالی های آینده راه اندازی کردند. رهبران همه بخش ها متعهد شدند، تغییراتی را در نحوه مقابله جهان با خطرات فزاینده ناشی از خشک سالی ایجاد کنند تا با حرکت از وضعیت واکنش اضطراری فعلی به ایجاد تاب آوری طولانی مدت دست یابند.بر اساس آخرین گزارش تعداد خشک سالی ها که توسط UNCCD جمع آوری و ارایه شده، خشک سالی ها از سال 2000 به میزان 29درصد افزایش یافته و هر ساله حدود 55 میلیون نفر را تحت تاثیر قرار داده است. در گزارش هییت بین الدول تغییر اقلیم (IPCC) مطرح شده است که خشک سالی های آینده با تکرار بیشتر، شدیدتر و طولانی تر خواهند بود. اگرچه در این شرایط، نقش تغییرات آب و هوایی حایز اهمیت است، نباید نحوه مدیریت منابع آب و خاک را، که خود نقش کلیدی دارند، از نظر دور داشت. بین سال های 1900 تا 2019، خشک سالی، 7/2 میلیارد نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داد و منجر به مرگ 7/11 میلیون نفر شد.یکی از تصمیمات (CP.27) نکات مورد اشاره و تاکید «برنامه اجرایی شرم الشیخ» بود با تاکید بر سایر تصمیمات کنفرانس و تصمیمات مرتبط با پروتکل کیوتو و نیز موافقت نامه پاریس، بعضی موارد را مورد توجه ویژه قرار داده است.

شرایط و عوامل آب و هوای نزدیک به زمین، ساده ترین جنبه های معرفی اقلیم هر منطقه را فراهم می کنند. تقسیم بندی اقلیم ها در مقیاس بزرگ، جملگی بر اساس میانگین تعداد زیادی از سیستم های آب و هوایی مختلف است که از مکان های ثبت شده استاندارد به دست آمده است، این ایستگاه ها معمولا در مناطق با پوشش چمن واقع شده اند. به همین دلیل شرایط طبیعی سطح زمین، یا شرایط عوارض انسان سازی که در سطح زمین ایجاد شده است، در شکل دهی ریز اقلیم ها و در مقیاس بزرگ تر، اقلیم های کلان بسیار موثر هستند. در نگاه کلی، اقلیم ها تحت تاثیر فاصله مکانی خود از استوا، یا قطب ها و زاویه تابش خورشید هستند. طول و عرض جغرافیایی در شکل دهی اقلیم ها نقش کلیدی دارد. تغییر شرایط آب و هوایی در فاصله های کم روی زمین، نقش ریز اقلیم ها را روشن می کند. شرایط اقلیمی نزدیک سطح زمین می تواند به دلیل تبادل انرژی، انعکاس تشعشعات خورشیدی، رطوبت، پوشش گیاهی، همچنین، شرایط توپوگرافی طبیعی و نیز سازه های انسان ساز بسیار متفاوت باشد.

شش سال از انتشار نشریه «طبیعت ایران» گذشت. در این مدت 36 شماره منتشر شد. از دغدغه های اعضای هییت تحریریه و مسیولان نشریه پرداختن به چالش ها و مشکلات مبتلا به جامعه بود. یکی از چالش های اصلی و جدی که با آن روبه رو بوده و هستیم، «تغییر اقلیم» و اثرات گسترده آن بر بخش های مختلف است. برای تبیین و توجه به این مهم، «ستون تغییر اقلیم» به این موضوع اختصاص پیدا کرد. از ابتدا سعی کردم، به ابعاد مختلف تغییر اقلیم به طور مختصر و با توجه به مجال ستون اشاره کنم. موضوعات مطرح شده در هر شماره هنوز از اهمیت لازم برخوردار هستند. در اینجا تنها به بیان عناوین ستون های تغییر اقلیم، که در هر شماره ارایه شده است، بسنده می کنم و امیدوارم یادآوری این عناوین تلنگری باشد تا بررسی کنیم، مطالب مطرح شده تا چه میزان مورد توجه و کاربرد قرار گرفته است.

در ابتدا خوب است تعریفی از مفهوم سازگاری و آنچه مورد نظر است، ارایه شود. براین اساس خوانندگان گرامی راحت تر می توانند مطلب را دنبال کنند. سازگاری در مباحث مختلف به ویژه مباحث اجتماعی، تعاریف متفاوتی خواهد داشت. اما آنچه در اینجا مد نظر است، مفهوم سازگاری در چهارچوب تغییر اقلیم است، یعنی وقتی عوامل اقلیمی تغییر کردند و شرایط جدیدی در محیط به وجود آمد، ما چگونه بتوانیم، با شرایط جدید سازگاری داشته باشیم و بخش های مختلف چه اقداماتی را به اجرا درآورند تا بهتر بتوانند با شرایط جدید سازگار شوند. سازگاری، توسط مجمع بین الدول تغییر اقلیم (IPCC) به صورت زیر تعریف شده است:«تنظیم در سیستم های طبیعی یا انسانی در پاسخ به محرک های اقلیمی واقعی یا مورد انتظار یا آثار آنها، که آسیب را تعدیل، یا از فرصت های سودمند بهره برداری می کند.»

شیوع بیماری کرونا به عنوان یکی از بحرانی ترین بیماریهای مسری، خطرات امنیت غذایی را در مناطق مختلف دنیا افزایش داده است. جوامع محلی، به ویژه در مناطق روستایی به استراتژی های مبتنی بر خدمات اکوسیستمی در منابع طبیعی در مسیر مدیریت امنیت غذایی جهانی و برآورده کردن نیازهای معیشت وابستگی زیادی دارند. جنگلها و مراتع نیز می توانند بخشی از منابع طبیعی کالاها و خدماتی باشند که به صورت مستقیم فروخته یا مصرف می شود. شناسایی الگوهای معیشتی می تواند چندین راهکار بالقوه را برای حفظ معیشت زندگی در مواجهه با شوک های ناگهانی مانند کرونا پیشنهاد دهد. هدف اصلی این پژوهش، تمرکز بر تبیین وابستگی جوامع روستایی به جنگل و مرتع در دوران شیوع کرونا و نحوه مقابله و سازگاری با آسیب های اقتصادی این بیماری از طریق خدمات مبتنی بر اکوسیستم در بین بهره برداران و روستاییان منطقه جنگلی شمال غرب کشور در ارسباران است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی پیمایشی بوده است و از طریق مطالعات میدانی و با استفاده از ابزار پرسش نامه، داده ها جمع آوری شده است. برای تکمیل پرسش نامه، ابتدا روستاها با انجام پیش مطالعه و به صورت تصادفی انتخاب شدند؛ سپس تعداد 384 پرسش نامه تکمیل شد. نتایج نشان داد دامداری (67درصد) و کشاورزی (67درصد) فعالیت اصلی پاسخ دهندگان محلی بود. متوسط ​​درآمد سالانه خانوارهای مورد مطالعه 1023 میلیون ریال در طول بحران کووید 19 بود. میانگین شاخص تنوع درآمد برای همه خانوارهای نمونه 09/1 بود. درآمد جنگلها و مراتع بیشتر از گیاهان دارویی، میوه، علوفه و قارچ بود. سهم جنگلها و مراتع در کل درآمد خانوار همه مصاحبه شوندگان به ترتیب 43/1 و 84/2 درصد بود. بر اساس نتایج، 6/77 درصد از پاسخ دهندگان اظهار داشتند که از منابع طبیعی شامل جنگل (63 درصد) و مراتع (67 درصد) استفاده می کنند. جمع آوری علوفه (6/44 درصد)، گیاهان دارویی (2/42 درصد) و میوه های جنگلی (3/29 درصد) سه محصول مهم جنگلی بودند که در بین پاسخ دهندگان محلی در جنگل های ارسباران ذکر شد. با توجه به جهانی بودن بحران کرونا، توجه جنگل و مرتع می تواند جوامع روستایی سایر مناطق کشور و دنیا را آگاه سازد. این مطالعه به مدیران و برنامه ریزان کمک می کند تا میزان آسیب پذیر بودن جوامع محلی را بررسی کنند و راه های برون رفت از این بحران را شناسایی کنند.

هنگامی که می خواهیم تغییرات اقلیمی را در منطقه ای بررسی کنیم، نقش چند عامل برجسته می شود و جلب توجه می کند. تغییرات دما، تغییرات بارش و تغییرات گازهای گلخانه ای به ویژه دی اکسید کربن، که ارتباط مستقیمی با تغییرات دما دارند، عواملی هستند که می توانیم آنها را به عنوان شاخص ارزیابی کنیم.داده های مشاهده ای که طی سال های گذشته در ایستگاه های هواشناسی و توسط دستگاه های سنجنده ثبت شده اند، می توانند تصویری واقعی از تغییرات ایجادشده را در منطقه مورد مطالعه ارایه کنند. هرچه داده ها در مدت طولانی تری جمع آوری شده باشند، تحلیل ها و ارزیابی ها اعتبار بیشتری خواهند داشت. اگرچه در مورد تغییرات اقلیمی عوامل متعددی دخالت دارند که ممکن است از نظر دور مانده باشند، آشکار سازی تغییرات در هر منطقه باعث می شود تا مدیران و برنامه ریزان با در نظر گرفتن تغییرات به وجود آمده، شرایط محتمل به وقوع در آینده را بر مبنای سناریوهای مختلف پیش بینی و براساس آن برنامه ریزی کنند. این برنامه ریزی می تواند با محوریت تطبیق و سازگاری با تغییرات و نیز کاهش انتشار و آثار سوء تغییرات مدون شود.

تغییر اقلیم یکی از چالش های مهم و اساسی امروز دنیاست، به طوری که، افزایش گازهای گلخانه ای به عنوان مهم ترین عامل ناشی از فعالیت های انسانی در تغییر اقلیم مورد توجه همگان قرار گرفته است. ایران نیز مانند سایر کشورها با این چالش مواجه بوده، محیط های طبیعی آن، تحت تاثیر این چالش قرار داشته و افزون بر سوء مدیریت ها بر زوال بسیاری از اکوسیستم های آسیب پذیر اثر گذاشته است. تغییر اقلیم و تاثیر آن بر محیط های طبیعی ایران، موضوع گفت و گوی چالشی این شماره از نشریه طبیعت ایران است. مهمانان این شماره، سال های طولانی در حال مطالعه و پژوهش پیرامون این موضوع بوده اند، در اینجا قصد داریم نتایج فعالیت های ایشان را مطرح کنیم. در این گفت وگو از حضور آقایان دکتر مصطفی جعفری، دکتر محمد خسروشاهی، دکتر مرتضی خداقلی و سرکار خانم دکتر فاطمه درگاهیان بهره برده ایم.

بطور کلی در مطالعات مرتبط با تغییرات اقلیمی از دو نوع داده و اطلاعات استفاده می شود. نوع اول داده هایی است که بر اساس سنجش دستگاه های مختلف و ابزار های سنجنده بدست می آید، که مبنای آن مشاهده و ثبت داده می باشد، و می توان آن را "داده های مشاهده ای" خواند (Observational data). این داده ها با بکار گرفتن ابزارهای سنجش همچون دما سنج ها، باران سنج ها، رطوبت سنج ها، دستگاه های سنجش باد، دستگاه های سنجش تشعشعات خورشیدی و یا سایر وسایل سنجش فراهم می آید. مدت زمان فراهم بودن داده ها بستگی به قدمت تاسیس انواع مختلف ایستگاه های هواشناسی اعم از کلیماتولوژی، سینوپتیک و یا سایر مراکز داده برداری دارد. قدیمی ترین ایستگاه های هواشناسی زمانی حدود 150 سال و یا کمی بیشتر را شامل می شود.

افزایش اطلاعات کودکان و نوجوانان از راه های مختلفی از قبیل محیط خانواده، وسایل ارتباط جمعی، ارتباط با دوستان، محیط اطراف و آموزش در کلاس درس صورت می گیرد. آموزش در کلاس درس و سایر برنامه های آموزشی اجرا شده در محیط های آموزشی و غیرآموزشی به عنوان یکی از مهمترین روش ها برای بهبود درک مفاهیم تغییرات اقلیمی و مباحث محیط زیستی می باشد. هدف تحقیق بررسی اطلاعات محیط زیستی و تغییرات اقلیمی دانش آموزان مقطع دبیرستانی و سنجش تاثیر آموزش بر افزایش آگاهی آنها بود.

داده ها از طریق تکمیل پرسشنامه از 113 نفر از دانش آموزان مقطع دبیرستانی شهرستان تبریز در طی سال تحصیلی 1397-1396 جمع آوری شد.یافته ها:  نتایج تحقیق نشان داد که نگرش دانش آموزان در مراحل قبل و بعد از آموزش تفاوت معنی داری دارد. نگرش دانش آموزان نسبت به اهمیت وجودی جنگلهای ارسباران در دو مرحله قبل و بعد از اموزش تفاوت معنی دار نشان داد. در بین چهار منبع کسب اطلاعات محیط زیستی، بعد از تلویزیون (4/65 درصد)، اینترنت (50 درصد) به عنوان دومین منبع کسب اطلاعات محیط زیستی بیان شد. در مرحله قبل از اموزش 3/31 درصد از دانش اموزان بیان کردند که تغییر اقلیم چیز مهمی نیست در حالیکه بعد از اموزش هیچ کدام از افراد چنین عقیده ای نداشتند. در مرحله قبل از آموزش، 25 درصد از افراد نسبت به تغییر موضوع تغییر اقلیم احساس خطر نداشتند در حالیکه بعد از تبیین موضوع، این میزان به 8/3 درصد کاهش یافت. مقایسه میانگین درک محیط زیستی در مرحله قبل و بعد از آموزش نشان داد که هر دو عامل ابزار حفاظتی شامل هدف حمایتی و لذت بردن از منابع موجود افزایش معنی داری داشتند. از عوامل ابزار بهره برداری، عامل تغییر طبیعت و غلبه بشر مولفه بهره-برداری کاهش داشتند ولی تنها در عامل تغییر طبیعت کاهش معنی دار مشاهده شد.

می توان نتیجه گیری نمود کارگاه های آموزشی نقش معنی داری در افزایش اطلاعات محیط زیستی و تغییرات اقلیمی دانش آموزان داشتند. تلویزیون و اینترنت به عنوان دو ابزار مهم آموزش بوده که می توان آموزش های مرتبط با محیط زیست و تغییرات اقلیم را از این طریق انجام داد.

1-در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور بزرگترین دغدغه؛ پدیده تغییر کاربری عرصه های طبیعی کشور است که همه روزه در رویشگاه های جنگلی، مرتعی و بیابان های کشور رخ می دهد. این تغییر در قالب اکتشاف معادن، توسعه اراضی کشاورزی خصوصا دیمزارها، گسترده کردن حریم شهرها و روستاها، ایجاد پارک ها و شهرک های صنعتی و توسعه  زیر ساخت ها و غیره اتفاق می می افتد و هیچ پایانی هم بر آن متصور نیست. متاسفانه هم زمان در دو دهه اخیر پدیده جدید دیگری در این کشور رخ نموده است و آن تغییر کاربری زمین های کشاورزی است. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات خاک و آب کشور سطح و سرعت این تغییر کاربری بسیار پر شتاب و گسترده بوده و نتیجه این تغییرات، تهدید امنیت غذایی کشورمی باشد. کانون تغییر کاربری اراضی کشاورزی حریم شهرها و روستاهاست و به تدریج در تمای عرصه های زراعی و باغی کشور گسترش می یابد حتی در استانهای شمالی کشور که قطب کشاورزی کشور محسوب می شوند امکان جدا سازی حرایم اختصاصی شهرها و روستاها به صورت چشمی مقدور نمی باشد. اگر سی سال بیش به این مناطق سفر می شد پهنه های کشاورزی، پهنه های طبیعی، حریم شهری و روستایی کاملا از هم تفکیک و به زیبای تمام قابل مشاهده بود. اکنون مناظر حاکم به صورتی است که مجموعه های  مسکونی، ویلایی، خدماتی و صنعتی به صورت جمعی و یا فردی به صورت تصادفی در تمامی اراضی کشاورزی و محیط های طبیعی پراکنده شده  است بطوریکه امکان جداسازی عرصه های کشارزی، شهری، روستایی و صنعتی و طبیعی وجود ندارد.2-ما در مطالعات مرتبط با تغییرات اقلیمی منجمله مدیریت جنگلها نیاز داریم تا از استاندارهای مورد قبول بهره بگیریم تا ضمن افزایش اثر بخشی و بهره وری، امکان ارزیابی و ارزشیابی نیز برای اقدامات ما فراهم شود. کاری که بسیار پیچیده و حساس است و ضرورت دارد تا بصورت بومی سازی شده مورد استفاده قرار گیرند.استاندارهای مورد نظر می تواند بر چگونگی تغییرات از نرمال عواملی باشد که در دسته بندی های زیر مورد بررسی قرار می گیرد: اقلیم (در بر گیرنده تشعشعات، دمای هوا، بارش، رطوبت نسبی، مه، باد، نور، و غیره)، فیزیوگرافی (اثرات شکل اراضی، موادمادری، جهت شیب و غیره)، خاک (شامل بافت خاک، ساختمان خاک، مواد تغذیه ای و مواد آلی موجود در خاک، چگونگی شرایط زهکشی و غیره)، و عوامل زیستی (حیوانات و میکروارگانیزم های سطح خاک و زیر خاک). این تغییرات می تواند ایجاد خسارت و مزاحمت نماید.

1-در لابلای خبرهای مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی، چند خبر به عناوین مختلف تکرار می شوند: آزادسازی سواحل دریا، تخریب ویلاها در عرصه های طبیعی، ساخت و ساز در حریم باغ گیاه شناسی ملی ایران، جلوگیری از ساخت و ساز در داخل جنگل و از این قبیل موضوعات. سوال اساسی این است که این ساخت و سازها که در جای نامناسب اتفاق افتاده، ناشی از خلا قانونی است یا قانون اعمال نمی شود؟ قوانین متعدی در منابع طبیعی و بخش کشاورزی وجود دارد که جهت حفظ این عرصه تصویب شده است ولی عملا یا ناقص اجرا شده و یا اصلا اجرا نشده است که در این ارتباط به صورت مصداقی موضوع قابل بررسی است؛2-گروه کاری دوم (WGII) هییت بین الدول تغییر اقلیم (IPCC) در تداوم اجرای وظایفی که در رابطه با ارزیابی جهانی تغییر اقلیم بر عهده دارد، ششمین گزارش خود را با محتوی اثرگذاری، سازگاری و آسیب پذیری (Impact, Adaptation, and Vulnerability) در 28 فوریه 2022 با پیام دبیرکل سازمان ملل متحد و نیز رییسIPCC  منتشر کرد.در تهیه این گزارش، 270 نفر دانشمند از 67 کشور مشارکت داشتند که با بهره گیری از همکاری 675 نفر و با بررسی بیش از 34000 سند علمی، شامل مقالات داوری و چاپ شده (که در متن به آنها ارجاع داده شده است)، گزارش ارزیابی را ارایه کردند.فصل بندی گزارش گروه کاری دو، براساس تقسیمات جغرافیایی قاره ای، تنظیم و ابعاد مختلف آثار تغییرات اقلیمی بر بخش های مختلف بررسی شد. تقسیمات مورد نظر شامل آفریقا، آسیا، استرالیا، آمریکای مرکزی و جنوبی، اروپا، آمریکای شمالی و جزایر کوچک است که در نقشه زیر مشاهده می شوند.

1-تغییر اقلیم یعنی افزایش درجه حرارت و تبخیر و تغییر در الگوی بارندگی که برای مناطق خشک تاثیر حیاتی دارد. در کمربند خشک کره زمین و خصوصا در مناطق گذر از اقلیم گرم و خشک به اقلیم معتدله خشک، تاثیر افزایش درجه حرارت از دو طریق؛ ایجاد اختلال زیستی در حیات بشر و سایر موجودات زنده از یک طرف و تشدید بحران کم آبی از طرف دیگر خود را نشانمی دهد به طوریکه بسیاری از دانشمندان اعتقاد دارند در مناطق جغرافیایی مثل حواشی جنوبی و شمالی خلیج فارس و دریای عمان، افزایش درجه حرارت ناشی از تغییر اقلیم احتمالا زندگی در این مناطق را غیرممکن خواهد ساخت. از طرفی در کشورهایی مثل ایران به علت افزایش درجه حرارت دو پدیده دیگر؛ جابجایی اکوسیستم ها و نهایتا زوال آنها و همچنین تشدید بحران آب بروزخواهند کرد با این که در یک دهه گذشته آثار ظهور هر دو پدیده به عینه احساس می شود. بنابراین کشورهایی مثل ایران که جزو تاثیرپذیرترین مناطق در دنیا از نظر تغییر اقلیم هستند، چه در مقیاس ملی و چه در مقیاس جهانی در راستای تقلیل اثرات تغییر اقلیم و مدیریت آنها باید نقش فعالتری داشته باشند که متاسفانه اینگونه نیست و یک انفعال خواسته یا ناخواسته بر آنها حاکم می باشد.2-در این جهان همه چیز به هم مرتبط است. یعنی تمام پدیده ها تحت تاثیر یکدیگر قرار دارند و روی هم آثار متقابلی میگذارند. نکته بررسی شده در اینجا، آثار تغییر اقلیم بر فرایند توسعه پایدار و چگونگی اثرگذاری توسعه پایدار بر فرایند تغییرات اقلیمی است. اگر با سرعت مناسب با این گرم شدن کره زمین، به عنوان تهدید جدی سالهای اخیر، مقابله نکنیم، می تواند آب وهوا و الگوهای آن را بسیار نامنظم و زندگی را، به ویژه برای کشورهای در حال توسعه، سخت تر کند. وجود گازهای گلخانه ای به خصوص دی اکسید کربن، امری ضروری برای جلوگیری از انجماد و ادامه حیات است، اما افزایش نامتناسب آن عامل گرمایش کره زمین شده است. سال 2014 میلادی، به عنوان گرمترین سال ثبت شده است که رکورد سا لهای قبل  2005 و 2010 میلادی را شکسته است. صنایع خودروسازی، کشاورزی، تجاری و پالایشگاه ها، مجموعه هایی با بالاترین میزان انتشار کربن هستند. حتی مصرف انرژی و تولید به میزان چشمگیری در انتشار گازهای گلخانه ای نقش دارد. بنابراین، بهبود بهره وری انرژی می تواند کمک زیادی به کاهش انتشار جهانی کند.

1-همگان پدیده ای به نام «مهاجرت از ایران » را پذیرفته اند و کمتر کسی است که به آن شک داشته باشد، به طوریکه حتی کمیت آن هم قابل مجادله نیست و خروج سالانه کم وبیش 150 هزار نفر در بیشتر مصاحبه ها و گزارشها دیده می شود. علاوه بر افزایش در آمار مهاجران، تغییر در الگوی مهاجرت نیز قابل مشاهده است.خروج توده ای در جریان انقلاب اسلامی اتفاق افتاد، این توده شامل قشر وسیعی از سیاستمداران، نظامیان، صاحبان سرمایه، نویسندگان و هنرمندان فعال در رژیم پهلوی بود. پس از آن، خروج مخالفان نظام بود که بیشتر وابسته به گرو ه های سیاسی با مشی مسلحانه در قبال نظام نوپا بودند. رقابت ها و برخوردهای سیاسی درون نظام در اتفاقهای کوی دانشگاه در سال 1378 و انتخابات ریاست جمهوری در سال 1388 ، نوع مهاجرت جدیدی را رقم زد و زمینه خروج تعدادی از فعالان سیاسی و دانشجویان را به وجود آورد. درست است که این نوع مهاجرت ها ازنظر کیفیت نیروی انسانی چشمگیر بود، ولی ازنظر کمی زیاد نبود.2-انگلستان میزبان بیست و ششمین کنفرانس اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد COP26 است که در تاریخ 31 اکتبر تا 12 نوامبر سال 2021 در اسکاتلند، شهر گلاسگو (Glasgow) به صورت مشترک با ایتالیا برگزار شد. بریتانیا سعی داشت قبل از برگزاری کنفرانس نشان دهد که متعهد به همکاری با همه کشورها و پیوستن نیروهای خود به جامعه مدنی، شرکتها و افرادی است که در خط مقدم تغییرات آب وهوایی فعالیت های اقلیمی را تشویق می کنند.

1-«تولید ثروت»، باید محور اصلی حرکت دولت باشد. متاسفانه ایران، با وجود اجرای شش برنامه توسعه، در «تولید ثروت» موفق نبوده است. ناکامی در تولید ثروت، تا زمانی که منابع پایه مثل نفت برای فروش و کسب درآمد وجود دارد، احساس نمیشود. این ناکامیها، بهتدریج و با افزایش جمعیت، پیچیدگی و تنوع در نیازها و تقاضاها و نیز بهصورت ساختاری با کمرنگ شدن پیگیری وظایف حاکمیتی، فرسودگی و عدم توسعه زیرساختها، انباشت تدریجی کسری بودجه و درنهایت کوچک شدن سفره مردم خود را بهخوبی نشان خواهد داد، نقطهای که هماکنون در آن قرار داریم. درواقع تا زمانی که حاکمیت با تمام ظرفیت موجود، روی «تولید ثروت» متمرکز نباشد، خروج از این بنبست و کاهش روند فرسایشی، امکانپذیر نخواهد بود. دو موضوع «عدالت» و «مبارزه با فساد»، بارها و بارها از زبان دولتمردان شنیده میشوند. اگر مولفه «تولید ثروت» محور حرکتی دولت نباشد، مفهوم عدالت جز توزیع فقر نخواهد بود. پرداختن صحیح و علمی به متغیرهای اقتصادی با هدف دسترسی به رشد اقتصادی مطلوب، زمینه ساز ایجاد فضای رقابتی در تولید و تجارت خواهد بود. کمرنگ شدن و حذف فساد در بستر فعالیت اقتصادی با ثبات و رقابتی اتفاق خواهد افتاد.2-وقتی پدیده هایی همچون تغییرات اقلیمی مورد بحث و ارزیابی قرار می گیرند، به دلیل پیچیده بودن موضوع در موارد متعددی با عدم قطعیت مواجه می شویم، به طور مثال هنگام طرح یک موضوع، که نتیجه به دست آمده از تحقیق پیرامون آن، حاصل به کار گیری یک مدل اقلیمی است، احتمال دارد، عدم قطعیت های فراوانی وجود داشته باشد، ازجمله دقت در داد ه های مورد استفاده، مدل های به کاررفته، مقیاس مدل و داده ها، یا سایر موارد که ممکن است مطرح شود. معمولا در تدوین گزارش های ارزیابی تغییرات اقلیمی باید کیفیت (میزان قابل اطمینان بودن یافته ها و وقوع رخدادها (level of confidence) و نیز کمیت (عدم قطعیت یافته ها و احتمال وقوع براساس یافته های مدل، یا قضاوت کارشناسی)، مورد توجه، ارزیابی و ارزشیابی قرار گیرد.

توسعه پایدار: بر اساس شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP)، در طول 40 سال گذشته، علیرغم اجرای شش برنامه پنج ساله توسعه، در تولید ثروت موفق نبوده ایم. مقایسه رشد اقتصادی ایران با کشورهای همسایه گواه بر این واقعیت تلخ است. -در طول 50 سال گذشته، اقتصاد ایران یک اقتصاد منابع محور بوده و وابستگی کامل به منابع طبیعی کشور داشته است. رشد اقتصادی تابعی از تولید و فروش نفت، گاز، معدن، کشاورزی و به زبان ساده وابسته به زمین و آب بوده است که بدترین رویکرد در توسعه اقتصادی و تولید ثروت است. - ارزش پول ملی در چهار دهه گذشته به صورت ممتد و پایدار روند منفی را طی کرده است و پذیرش کاهش این ارزش، هر سال نسبت به سال قبل تبدیل به پذیرش یک امر طبیعی و حتمی شده است. اقلیم: به طور کلی باید، مسئله هدف گذاری در تغییر اقلیم را در دو بعد اصلی مورد توجه قرار داد، بعد اول، افزایش شناخت و دانش مرتبط در سطوح مختلف اقشار جامعه به ویژه مسیولان و مدیران و بعد دوم، که باید به صورت هم زمان مورد توجه قرار گیرد، اجرا و به کارگیری دانسته ها در ابعاد کاربردی است. تشخیص و تعیین اولویت های ملی و منطقه ای به عنوان اقدامی مبنایی باید در دستور کار قرار گیرد، اولویت دادن به تغییر اقلیم، در تعارض و رقابت با سایر اولویت ها نیست، حتی در خیلی از موارد اولویت دادن به تغییر اقلیم، مکمل و تسهیل کننده اجرای سایر اولویت ها مثل رفاه اقتصادی و اجتماعی است.   جامعیت مسایل تغییر اقلیم که در چهار وجه محتوایی 1- آشکارسازی تغییرات، 2- تعیین اثرگذاری و آسیب پذیری، 3- سازگاری و 4- کاهش انتشار و آثار منفی است، در تعامل با سایر بخش ها قرار می گیرد

1- بانک جهانی در سال 2018 طی گزارشی (The Changing Wealth of Nations, 2018)، تلاش کرد با رویکردی جدید کشورها را از نظر پایداری تولید ثروت ارزیابی کند، بانک جهانی معتقد است شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP) هر کشور، نشان دهنده روند تغییرات درآمد جاری آن کشور است، ولی لزوما رشد این شاخص به منزله تولید ثروت پایدار نیست، بنابراین، به شاخص دیگری با عنوان ثروت یا دارایی (Wealth) اشاره می کند. اگر GDP و ثروت به طور هم جهت تغییر کنند، اثر GDP بر ثروت، اثری مثبت و پایدار خواهد بود. ثروت یا دارایی یک کشور از سرجمع دارایی های تولید شده (زیرساخت ها، ماشین آلات و ساختمان ها)، سرمایه انسانی و سرمایه طبیعی آن کشور به دست می آید، سرمایه طبیعی شامل نفت، گاز، معادن، کشاورزی، جنگل ها و مناطق حفاظت شده است. در تعریف ثروت طبیعی در این گزارش، هنوز کاستی های اساسی دیده می شودکه البته به مرور زمان تکمیل خواهند شد ولی براساس این تعریف، شاخص قابل اتکایی است. 2- موافقتنامه پاریس در 21 آذر سال 1394 (12 دسامبر سال 2015 میلادی) توسط حدود 196 کشور تصویب شد، تا با محدود کردن انتشار گازهای گلخانه ای، افزایش دما را به زیر 2 درجه سلسیوس برسانند، یا ترجیحا آن را در دمای 5/ 1 درجه سلسیوس در مقایسه با قبل از دوران صنعتی نگهدارند. موافقتنامه پاریس طبق تعریف کنوانسیون وین در خصوص حقوق معاهدات، یک معاهده است، اما همه مقررات این موافقتنامه، تعهد حقوقی ایجاد نمیکند. موافقتنامه، با پذیرش یک ساختار دوگانه، آمیزه ای از مقررات الزام آور و غیرالزام آور را در خود جای داده است.

نقد و بررسی دو کتاب مهم با موضوع ترسیب کربن که در سال های 1393 و 1396 با همت اساتید محترم و بزرگوار به رشته تحریر درآمده و توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ و منتشر شده است، مورد توجه «نشریه طبیعت ایران» قرار گرفته است. اساتید ارزشمندی که سال ها از منبع دانش آنها بهره مند شده ایم و هرکدام به تنهایی انبوهی از دانش و تجربه را در کوله بار علمی خود به امانت دارند. کتاب های منتشر شده با توجه به شرایط بحرانی متاثر از تغییرات اقلیمی، می توانند کمک شایانی به گروه های مختلف اجتماعی اعم از دانشجویان، اساتید، تصمیم سازان و تصمیم گیران کنند و برای علاقه مندان به صورت شیوه نامه و راهنما مفید باشند.

1- سازمان ملل در تحلیل جمعیت کشورها از جمله ایران، اصطلاحی تحت عنوان "فاز پنجره فرصت جمعیتی" اشاره می کند (نمودار شماره 1). این پنجره با استفاده از آمار جمعیت تولید کننده (جمعیت 15 تا 64 سال) و جمعیت مصرف کننده (زیر 15 سال و بالای 64 سال) به وجود می آید. همانطور که نمودار شماره یک نشان می دهد این پنجره برای ایران از سال 1380 هجری شمسی شروع شد و تا سال 1430 ادامه خواهد داشت. بر اساس این نمودار، حدود 20 سال است که این فرصت را برای تولید ثروت و توسعه کشور از دست داده ایم. بر اساس یک شاخص دیگر که در پایگاه داده های بانک جهانی منتشر شده است، منابع ثروت شامل ثروت طبیعی، ثروت فیزیکی (زیرساخت ها) و ثروت نامحسوس (شامل نیروی انسانی، ساختار و قوانین و مقررات) است. سهم ثروت نامحسوس یا همان منابع نیروی انسانی و ساختار در تولید ثروت در ایران حدود 12 درصد در مقابل متوسط جهانی که حدود 77 درصد است، قرار دارد و در عوض نقش منابع طبیعی در تولید ثروت در ایران 54 درصد است، در مقابل 4 درصد که میزان متوسط جهانی است. 2- دی اکسید کربن منتشر شده از سوخت های فسیلی، تغییرات آب و هوایی و اقلیمی را در پی دارد که منجر به حوادثی میشود و در نتیجه  انسانها و اکوسیستمهای موجود در مناطق مختلف کره زمین را تحت تاثیر قرار می دهد. این اثرات هزینه هایی را در جوامع ذیربط تحمیل می نماید که در "بازار" سیاسی و مدیریتی محاسبه نمی شود و در پی آن سیاسیون، مدیران و نیز افراد جامعه به هزینه های واقعی آن واقف نمی باشند، چون بصورت غیر مستقیم آن هزینه ها را پرداخت می کنند. "هزینه اجتماعی کربن" (Social cost of carbon  )، به هزینه هایی اطلاق می شود که در اثر تغییرات اقلیمی حادث شده، و بر مبنای انتشار و تولید یک تن دی اکسید کربن اضافی، با وقوع حوادثی مثل سیل، خشکسالی، مهاجرت و خسارات مربوط به تولیدات مختلف ایجاد می شود. یعنی انتشار دی اکسید کربن باعث تغییرات اقلیمی می شود که هزینه و ضررهای بالفعلی را به دنبال دارد و عدم انتشار آن منفعت بالقوه را در محاسبات بیان می دارند، در واقع خسارت ایجاد نشده سود خواهد بود.