m. mohsenian rad

این مقاله، با توجه به رابطه پیچیده فرد، جامعه و تمدن و با اتکاء به این نظریه که «فرد، به هر روش و وسیله ای که باشد، عناصر تمدنی خاص جامعه خویش را به طور قطع و یقین جذب و در نهاد خویش ذخیره می سازد» (لینتون، 1378) به تحلیل محتوای اشعار ارتباطی 43 اندیشمند نظم نویس ایرانی طی یازده قرن و مجموعه ای از ضرب المثل های فارسی پرداخته و با نگاه به تحولات ادوار تاریخی «سامان نابسامان» یا «سکون تحول» ایران (همان:)59 به این نتیجه می رسد که نخبگان ایرانی، در اثر فشار شرایط حاکم در دوره های نابسامان و ماندگاری استبداد ایرانی (کاتوزیان، 1372: 7 11) ابتدا مجبور به مداحی فرادستان شدند (تا آن جا که پدیده مداحی، بخشی از هنجارهای ارتباطی ایرانی شد.)، سپس در اثر تحولات بعدی، به سکوت روی آورده و در سرگردانی خود، پانزده نوع سکوت را در توصیه به دیگران از جمله عامه جای دادند. مطالعه حاضر نشان می دهد که ایرانی به صورتی خودمدار و ذره ای (قاضی مرادی، 1378: 11) و در درک سرگردانی نخبگان زیر سلطه استبداد، به تدریج آموخته است که با نوعی «زرنگی» که از آن با اصطلاح «جادوی ایرانی» یاد شده (بیمن، 1381: 66) هر لحظه نقطه ای از تعامل سه طیف «سکوت» «غیرسکوت»، «ظاهر» «باطن» و «خودی» «غیرخودی» را انتخاب و در یکی از دو ایستگاه «فرادست پنداشتی» و «فرودست پنداشتی»، گلیم خود را از آب بیرون کشد.
مقاله در انتها با مروری بر سیر فلسفه سیاسی در ایران و بازسازی مدل ارتباطی دو مدینه فاضله فارابی و مسکویه، به این نتیجه می رسد که تحولات تاریخی ایران، جایی برای «مصلحت عمومی» که نیازمند «ارتباط افقی» است فراهم نکرده است و احتمالا این خلاî بر شکل گیری مدل یا الگوی هشت انگاره ای ارتباط ایرانی موثر بوده است. الگویی که پیروی از آن، فرد را در بیرون کشیدن گلیم خود از آب یاری می رسانده است.