جستجوی مقالات مرتبط با کلیدواژه « شناخت عقلی خدا » در نشریات گروه « علوم انسانی »

مقاله پیش رو با شیوه بررسی تاریخ اندیشه مسیله امکان و قلمرو شناخت عقلی خدا از نظرگاه جریان فکری -متکلمان نظریه پرداز مدرسه کوفه را بر اساس گزارش های روایی و تاریخی بررسیده و نشان داده است که متکلمان نظریه پردازی چون زراره، مومن طاق و هشام بن حکم و پیروان شان به امکان شناخت عقلی بین الحدینی خدا که مستلزم نفی تعطیل و نفی تشبیه است، باورمند بودند و به تبع آن با دیدگاه نفی صفات ذاتی ایجابی جمهور امامیه که لازمه نفی تشبیه بود، مخالفتی نداشتند. با این حال، شواهد روشنی وجود دارد که به علم ازلی حق تعالی پیش از آفرینش عالم (به صورت سلبی و به معنای عدم جهل) اذعان داشتند. در منظومه فکری آنان در مقابل صفات ذاتی که به صورت سلبی به خدا اتصاف دارد، صفات فعلی حق تعالی قرار دارد که همراه با حدوث فعل و امر آفرینش ایجاد می شود و اتصاف ایجابی آن به خداوند محذوری در پی ندارد. جریان کلامی مدرسه کوفه به جز هشام بن حکم و پیروانش، صفات فعلی خدا را مخلوق و به کلی متباین از ذات باری تعالی می دانستند، اما جریان هشامیه صفات فعلی حضرت حق را معنایی می دانستند که نه عین ذات است و نه بسان سایر آفریده ها متباین و خارج از ذات است.

مقاله پیش رو با روش بررسی تاریخ کلامی مسئله امکان و قلمرو شناخت عقلی خدا از نظرگاه جریان فکری محدث متکلمان مدرسه کوفه را بر اساس احادیث و گزارش های تاریخی برجای مانده بررسیده است. بر اساس شواهد روایی برجای مانده، بیشتر امامیه در مدرسه کلامی کوفه (طیف عظیم محدث متکلمان) به امکان شناخت عقلی خارج از حدینی که مستلزم نفی تعطیل و تشبیه است، باورمند بودند. نقل پرتکرار اخباری که به نوعی دلالت بر امکان شناخت بین الحدینی خدا دارد، حکایت از مسلم انگاری آن و عدم مخالفت در اصل امکان شناخت عقلی دارد. بر این اساس اتصاف ذات باری تعالی به صفات ذاتی ایجابی را چون مستلزم حدداشتن، به شماره آمدن و نفی ازلیت و در یک کلام تشبیه آفریدگار به آفریده ها می دانستند، از اینرو به لحاظ وجودشناختی به نفی صفات ذاتی ایجابی باورمند بودند، با این حال به لحاظ معناشناختی به صفات ذاتی ازلی (به معنای سلبی) باورمند بودند و در واقع ذات کردگار را از ازل و پیش از آفرینش به نحو سلبی متصف به صفات ذاتی می دانستند. دیدگاه ایشان در گزارش های تاریخی اصحاب مقالات، به صورت ناقص و غیرمنسجم بازتاب داشته است. با این حال طبق برخی از گزارش های روایی، پاره ای از اصحاب امامیه، صفات ذاتی ازلی را منکر بودند؛ به جهت آن که پنداشته بودند صفات ازلی ذاتی در هر صورت، مستلزم تحقق اشیا از ازل است که مورد مخالفت امامان و امامیان قرار گرفت و هیچ گاه در میان بدنه اصلی امامیه رشد و نمو نیافت.