جستاری در نسخ شرایع آسمانی

در این که در شرایع آسمانی نسخ رخ داده است، چندان اختلافی نیست؛ اختلاف بر سر این است که هرشریعتی چه چیزی را نسخ کرده است. آیا تمام شرایع گذشته را نسخ کرده یا برخی از احکام آن شرایع را نسخ نموده یا اساسا هر شریعتی ناظر به تمام شرایع گذشته نبوده و بلکه ناظر به سنت هایی بوده است که در قوم پیامبر صاحب شریعت وجود داشته است و آن دسته از سنت هایی را نسخ کرده است که در قوم خودش یا باطل بوده و یا با مصالح و مقتیضات عصرش سازگاری نداشته است.
این مقاله در مقام پاسخ به سئوالات مذکور است. بررسی ها نشان می دهد، ارسال پیامبران الهی و تشریع شرایع برای اقوام گوناگون، کمابیش متناسب با مصالح و مقتضیات آن اقوام بوده است؛ اما در مجموع، شریعت ها همواره به سوی تعالی و تکامل بوده اند؛ چنان که شریعت لاحق در مقایسه با شریعت سابق کامل تر جلوه می نماید و این به اقتضای سیر تکاملی بشر با گذشت زمان بوده است.
دین اسلام نیز اگرچه به منظور احیاء و اصلاح دین حنیف بوده، اما نظر به این که آخرین شریعت را آورده است، نسبت به سایر ادیان الهی کامل تر است. لذا بعد از آمدن اسلام هیچ دین دیگر پذیرفته نیست.