رمز نقوش در سجاده ها و فرش های محرابی دوره اسلامی در ایران

آثار و یافته های دوره تمدن و هنر اسلامی بر سطوح مختلف از جمله چوب، لوح سنگی، گچ بری، پارچه، گلیم، جاجیم یا قالی و قالیچه به اشکال مختلف هندسی یا منحنی و با نمادها و نشانه هایی از دل طبیعت یا برگرفته از الهامی عمیق و حسی معنوی، طراحی و اجرا شده اند. هنر طراحی نقشه فرش و مهارت بافت فرش که با صنعت موجود و صنایع دستی از یک سو و تلفیق با معیارها و شاخص های طبیعی و تجسمی از سویی دیگر عجین شده اند، رمز ارتباط هنرمند با محیط اطراف خود و حتی طرز فکر و باورهای دینی و آیینی وی، همراه با نوآوری بوده است. تمرکز عمده این تحقیق بر آن دسته ی از فرش های ایرانی است که طرح یا نقشه اش به صورت محراب بر سجاده یا فرشی مزین به طرح و نقشه محرابی استوار می باشد. در این مقاله تحقیقی با اشاره به فرش های محرابی و سجاده ها سعی شده است تا با استفاده از منابع، ابتدا مضمون های رایج از جمله وجود «طاق محراب» و «دروازه» در فرهنگ و هنر دوره اسلامی مورد توجه قرار گیرد؛ سپس نتایج حاصل با توجه به آثار نگارگری و سابقه پیدایش این گونه فرش ها بررسی و همراه با معرفی چند اثر در این باب ارائه گردد. در ادامه به نمونه های اولیه موجود که در آن ها از نقوش گل، گیاه و مرغ استفاده شده و سپس به دو نماد رایج در فرش ها، یعنی «قندیل» و «سرو» به طور اختصار پرداخته و چند ویژگی این فرش ها تحلیل و معرفی می شود.