حسرت باغ - تمنای مینو، در هنر انتزاعی ایران؛ با تکیه بر علم های عاشورایی

این مقاله قصد دارد مساله «حسرت باغ» یا همان «تمنای مینو» را به عنوان محرکی (رانه ای) بنیادین در هنر انتزاعی ایران، با محوریت علم های عاشورایی، مورد بررسی قرار دهد. برای رسیدن به این منظور، در ابتدا به بازتاب این تمنا در هنرهای مختلف ایرانی اسلامی، اعم از تشعیر و تذهیب و نگارگری و غیره، اشاره ای گذرا نموده ایم؛ سپس به مقایسه ای تطبیقی و تحلیلی میان «علم های عاشورایی» و «معماری منظر ایرانی» (باغ ایرانی) از دریچه دو عامل اساسی این محرک، یعنی «شرایط اقلیمی» ایران زمین و «تجلی اعتقادات» پرداخته ایم. در هر بخش، شباهت های بارز دو هنر مذکور را بررسی نموده و نشان داده ایم که آنچه روح مشترک در بین همه این هنرهاست، همانا مساله محورین «حسرت باغ/ تمنای مینو» است. خلاصه این که عطش وصال صورت ازلی یا مثالی آن بهشت مصفا و تمنای بازگشت و اقامت جاودانی در آن باغ بی خزان و ملال، همواره مصنوعات هنرمند ایرانی را تحت تاثیر قرار داده است. نمادهای به کارگرفته شده در علم های عاشورایی نیز از ویژگی های باغ ایرانی، که نسبت بی واسطه ای با اعتقادات مذهبی دارد و تصویر نوستالژیکی از بهشت ارائه می دهد، اثر پذیرفته اند. این هنر، در مقایسه با سایر گونه های هنر ایرانی اسلامی، به نحو بارزتر و ملموس تری بازتاب دهنده ماهیت این حسرت نوستالژیک است.