بررسی رویکرد شیوخ صفوی نسبت به تحولات درونی طریقت اردبیل تا اعلام تشییع شاه اسماعیل

جستار حاضر در پی یافتن مولفه های موثر در رفتار و باور تاریخی –سیاسی شیوخ اردبیل پیش از شکل گیری صفویه و میزان تاثیرپذیری از جنبش های هم رفت تاریخی آن است. در میانه ی قرن هفتم، شاهد رویش و زایش دینی در طریقت صفوی، ناشی از حدوث خلا سیاسی، اعتقادی به دنبال هجوم مغول از یک طرف و زوال ساختار خلافت از طرف دیگر می باشیم. بین قرن هفتم تا دهم هجری، بهره برداری سه سویه از خویشاوندی سببی با آق قویونلوها و مولفه غزا در بستر سیاسی وبسامد سازی غلو در بستر مذهبی، پیروزی شیوخ طریقت اردبیل را به ارمغان می آورد.
هجوم مغول، در جنبه اثباتی به فزونی یافتن گرایش به تصوف به عنوان گرانیگاه معنوی توده های عامه مردم کمک کرد و امکان خیزش، جهت تشکیل دولت سیاسی صفوی در قرن دهم را فراهم ساخت. در عین حال، معطوف سازی طریقت به تصاحب قدرت سیاسی، باگردش درونی در طریقت صفوی و گرایش به غلو و حفظ وحدت رویه با دیگر خیزش های صوفیانه قرن هشتم و نهم به نحو کارآمدی صورت می گیرد.
پژوهش حاضر به روش تاریخی و وصفی و ضمن مطالعه کتابخانه ای می کوشد پاسخی برای این سوال بیابد که اندیشه ی دینی در طریقت صوفیانه اردبیل قبل از تشکیل دولت صفوی چگونه بوده ورویکرد شیوخ صفوی به اندیشه ی عالیانه، تحت تاثیر جه عواملی صورت گرفته است.
نتایج گویای آن است که هرچند بعد از تهاجم مغول وقوت گرفتن پایگاه تصوف، طریقت های صوفیانه وغالیانه دچار چرخش درونی شدند: اما نکته این است که صفویان، برجسته ترین عامل جنبش های صوفیانه این دوران بودند که موفق به تشکیل دولتی فراگیر گشتند.