تبیین علل کاهش یافتن مقدار و شدت بارش های زمستانه در قیاس با بارش های پاییزه در سواحل جنوبی دریای خزر

در این تحقیق، علل کاهش یافتن مقدار و شدت بارش های زمستانه سواحل جنوبی دریای خزر در مقایسه با بارش های پاییزه مورد بررسی قرارگرفته است. بدین منظور، از داده های بارش روزانه ایستگاه های سینوپتیک سواحل جنوبی دریای خزر و داده های شبکه بندی NCEP/NCAR و NOAA استفاده شد و ساختار گردش جو و شرایط همدیدی و فیزیکی حاکم در زمان وقوع بارش های زمستانه و پاییزه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج بیانگر آن است که در همه الگوهای همدیدی بارش زای زمستانه، مرکز پرفشار دینامیکی واقع در شمال و یا غرب دریای خزر در مقایسه با پاییز، به شدت تقویت می شود. همچنین در همه الگوها شدت گردش واچرخندی در ترازهای زیرین جو روی دریای خزر به طور محسوس افزایش یافته است و میزان متوسط آن در الگوی پرفشار زمستانه به دو برابر مقدار مشاهده شده در فصل پاییز می رسد. بررسی مقادیر سرعت قائم در منطقه خزری، رفتار الاکلنگی یک سویه و برجسته ای را در طول فصل پاییز، بین بخش شمالی و جنوبی این دریا نشان می دهد. به طوری که بیشینه نزول و صعود هوا به ترتیب در عرض ̊45 و ̊5/37 شمالی مشاهده می گردد. در طول زمستان به دنبال تضعیف الگوی الاکلنگی پاییزی، شدت صعود هوا در سواحل جنوبی دریای خزر کاهش می یابد. چنین تفاوت های فصلی آشکاری در صعود هوا و به تبع آن در وقوع بارش، نتیجه استقرار مکرر و مناسب مراکز پرفشار دینامیکی بر بخش شمالی دریای خزر در فصل پاییز و وردایی نصف النهاری قابل توجه و استقرار نامناسب آنها در فصل زمستان است. بررسی ویژگی های فیزیکی دریای خزر روشن ساخت که بین مقدار بارش در سواحل جنوبی دریا و دما و شارگرمای نهان در سطح دریا، رابطه مستقیم بسیار قوی وجود دارد. به طوری که با پیشروی دوره سرد سال، به واسطه کاهش یافتن دمای سطح دریا، مقادیر گرمای نهان و تبخیر از سطح دریای خزرکاهش می یابد و متعاقب آن از مقدار بارش های سواحل خزری کاسته می شود. یافته ها نشان داد که در طول دوره سرد، بین شدت وزش باد شمالی در سطح دریا و دمای سطح دریا، شار گرمای نهان و بارش سواحل جنوبی دریای خزری، یک ارتباط معکوس قوی و معنی دار وجود دارد. بدین ترتیب که هرچه شدت وزش باد شمالی روی دریای خزر افزایش یابد، از مقادیرگرمای نهان، دمای سطح دریا و شدت بارش ها به میزان بیشتری کاسته می شود. نتیجه نهایی آنکه در فصل زمستان به واسطه استقرار مراکز پرفشار قوی تر بر جانب شمالی و غربی دریای خزر، میزان گردش واچرخندی و فشار هوا در ترازهای زیرین جو روی بخش جنوبی دریا افزایش قابل ملاحظه ای می یابد. این افزایش با وردایی نصف النهاری قابل توجه پرفشارهای دینامیکی زمستانه، تغییر جهت وزش باد غالب در مهم ترین الگوی بارش زای خزری و کاهش یافتن دما و شار گرمای نهان در سطح دریای خزر همراه می شود. مجموع شرایط فوق کاهش یافتن مقدار، شدت و تعداد روزهای بارشی را در طول فصل زمستان در سواحل جنوبی دریای خزر به دنبال دارد.