نسبت «خود - دیگری» در گفتمان دعای شیعی

نسبت خود و دیگری به مثابه یک امر هویتی، در جامعه شناسی طنین خاصی داشته و لذا به عنوان یک مفروض در ذیل تعریف از فردگرایی عارضه ای برای روح مدرنیته غربی تلقی شده است. در این باب ایده های مهم در جامعه شناسی غربی (مارکسی، دورکیمی، وبری و زیملی) هر کدام به نوعی خواسته اند طرحی برای مواجهه با آثار نامناسب «تقابل خود و دیگری» در فرهنگ مدرنیته غربی ارائه دهند. از وجه مقایسه بیناتمدنی و بینادینی نیز باید به فرهنگ اسلامی ارجاع داد و لذا می توان به نص قرآن و سنت پیامبر اسلام (ص) به عنوان سرمتن معتبر و مستند برای تنظیم «نسبت اخلاقی خود و دیگری» اشاره کرد. این نوع نسبت کاوی به خصوص در متن معارف شیعی به عنوان نمونه در طرح ایدئولوژیکی دکتر علی شریعتی، با مضمون «زیباترین روح پرستنده»، که درباره ابعاد اجتماعی، سیاسی، اخلاقی، فلسفی و عرفانی دعای شیعی است از ظرفیت های خوبی برخوردار است. از این حیث مسئله این است که از منظر «فلسفه اخلاق اجتماعی» و نیز «فلسفه اخلاق دینی» نسبت میان خود و دیگری چگونه در متن دعای شیعی طرح شده است. مفروض این مقاله این است که «گفتمانی» بودن متن دعای شیعی توانسته است آن را فراتر از یک متن معمولی دینی، به عرصه ای برای هویت سازی عقیدتی و اخلاقی با پیامدهای فرهنگی اجتماعی برای مومنان تبدیل نماید. از این جهت این مقاله عهده دار بحثی مقدماتی و راه گشا برای پژوهش های بعدی در این باره است. به این منظور از موضع فلسفه اجتماعی اخلاق دینی، کاوشی هرمنوتیکی در ادبیات اصیل دعای شیعی انجام شده و انواع نسبت خود و دیگری در بافتار زندگی روزمره دینداران از این متون استخراج شده است.