پژوهش های زبانی، سنتی دیرین در مطالعات ادبی

نقش زبان در آفرینش شاهکارهای ادبی آنچنان مهم است که تصور ادبیات بدون زبان، غیرممکن به نظر می رسد. زبان در کاربرد ادبی، نه ابزار زیبایی بلکه خود زیبایی است. از این نظر ارتباط آن دو، از روابط ظرف و مظروف بسی عمیق تر و پیچیده تر است. با راه اندازی رشته «زبان و ادبیات فارسی» در دانشگاه های ایران، پژوهش های زبانی در کنار مطالعات ادبی همواره مورد توجه استادان بزرگ بوده است. با نگاهی گذرا به سرفصل های آموزشی دروس کارشناسی و دکتری این رشته در دهه های سی، چهل، و پنجاه خورشیدی درمی یابیم که از نظر کارشناسان وقت، مطالعه زبان فارسی و پیشینه آن در دوره میانه و باستان به موازات آموزش متون ادبی مورد توجه بوده است. بزرگان ادب فارسی علاوه بر تعلیم ادبیات به دانشجویان، در قالب کتاب های سبک شناسی، تاریخ زبان فارسی، دستور زبان فارسی و تصحیح نسخه های خطی نیز در تقویت و توسعه دانش آنها اهتمام داشتند. با چاپ و انتشار نشریات علمی در دانشگاه ها، شاهد پژوهش های تخصصی در حوزه های مختلف زبانی در قالب مقاله های دستوری، ریشه شناسی، گویش شناسی، تصحیح متون، و غیره بوده ایم. با انشعاب رشته های «فرهنگ و زبان های باستانی» و «زبان شناسی همگانی» از «زبان و ادبیات فارسی»، کم کم مواد آموزشی این رشته به مطالعه متون و مسائل ادبی سوق پیدا کرد و مطالعات و پژوهش های زبانی آن، چنان کم رنگ شد که امروزه جز در قالب چند واحد آموزشی چندان جدی گرفته نمی شود. البته با جدا شدن رشته های جدید از «زبان و ادبیات فارسی» و اخیرا پیدایش رشته «آموزش زبان فارسی»، فرصت مطالعات تخصصی زبان فارسی فراهم آمده و این موضوع خود امری مبارک و ستودنی است، اما شواهد موجود آموزشی و پژوهشی حاکی از آن است که هریک از این رشته ها به راهی جداگانه می روند و بیم آن است که فاصله آنها از یکدیگر به جزایری نامرتبط تبدیل شود. اکنون پژوهشگران عرصه زبان و ادبیات فارسی بیشتر به ادبیات جدید و مطالعات میان رشته ای روی آورده اند تا ادب کلاسیک فارسی، ضمن آنکه پژوهش های زبانی آنها در محافل علمی و نشریات تخصصی هم جای بحث دارد و هم انگشت شمار است. از طرفی محققان زبانشناس فارسی بیشتر اهتمام خود را وقف توسعه دانش زبان شناسی و انطباق داده های زبان فارسی امروز با نظریه های عمومی آن کرده اند و چندان با متون تاریخی زبان فارسی، به ویژه با زبان های ایرانی پیش از اسلام (دوره میانه و باستان) انس و الفتی ندارند. همت متخصصان زبان های باستانی نیز غالبا در حوزه زبان های خاموش محصور شده، جز در ریشه شناسی واژه ها، کمتر به فارسی امروز می پردازند. از آنجا که زبان یک پیوستار را تشکیل می دهد و تحول طبیعی آن براساس قواعدی خاص در طول زمان صورت می گیرد، بنابراین مطالعه دقیق آن جز از رهگذر اطلاعات توامان تاریخی- توصیفی کامل نخواهد بود. فصلنامه ادب پژوهی از بدو تاسیس سعی کرده است در کنار یافته های پژوهشی محققان ادب دوست، در نشر دستاوردهای علمی پژوهشگران عرصه زبان فارسی و گویش های ایرانی نیز سهیم باشد. با این رویکرد، در اغلب شماره های خود، به انتشار برخی مقاله های زبانی با رویکردهای تاریخی، توصیفی و گویش شناسی نیز اهتمام داشته است. از آنجا که این نشریه با استقبال روزافزون محققان زبان شناس همواره مواجه بوده و بخشی از مقالات مصوب آن در حوزه مطالعات زبان فارسی و گویش های ایرانی قرار گرفته بود، با نظر هیات محترم تحریریه، این شماره به ویژه نامه «زبان و گویش» اختصاص یافت. دست همه زبان پژوهان را در ادامه و استمرار این راه به گرمی می فشاریم.