دگردیسی و جابه جایی در اسطوره ضحاک

چگونگی دگردیسی و جابه جایی در اساطیر، موضوعی مهم در بازشناخت آن هاست. اساطیر در گذر زمان از شکل و کاربرد ویژه خود فاصله می گیرند و دست خوش تحول و دگرگونی می شوند. این تحول و دگرگونی در اساطیر، خود را به صورت تغییر فرم، بیان، ساختار و کاربرد خود را نشان می دهد. پی بردن به چگونگی این دگرگونی ها، به ما در شناخت صورت اصلی اساطیر کمک می کند. در اسطوره «ضحاک» که یکی از کهن ترین و رمزآلودترین اساطیر ایرانی است، این فرایند به نحو چشمگیری خود را نشان داده، به گونه ای که برخی «ضحاک» را صورت تحول یافته اهریمن در هزاره اهریمنی و برخی دیگرگون شده اسطوره «پهلوان اژدرکش» و بعضی آن را مثالی برای دیو خشک سالی می دانند. بنا به اهمیت بازشناخت این اسطوره در «شاهنامه فردوسی»، نگارنده بر آن شد تا در قالب این مقاله و با مروری بر متون پیش و پس از اسلام، نشان دهد که این اسطوره در روند انتقال و جابه جایی، چگونه از شکل و فرم اصلی خود خارج شده، به گونه پادشاهی دژرفتار در «شاهنامه» در آمده است. نتایج این مقاله می تواند الگویی باشد برای بررسی روند انتقال در سایر اساطیر و بازشناخت ماهیت اسطوره هایی که در حماسه ملی ایران جای گرفته است.