بازتاب آیین مهر در مکتب فتوت

فتوت واژه ای عربی و در زبان فارسی به معنی جوانمردی است و فتی از نظر لغوی «جوان» است و به معنی کسی است که به کمال فطرت و آنچه کمال اوست رسیده باشد. با توجه به شواهد موجود و مقایسه فتوت در آیین مهر با فتوت پس از اسلام به نظر می رسد آیین جوانمردی پیش از اسلام نیز در ایران رایج بوده است. نوشیدن جام آب و نمک شبیه به مراسم مهرورزان است که در مراسمی آیینی، تازه‎واردان با نوشیدن جام شراب و خوردن نان، «مهر دین» محسوب می‎شدند. همچنین مهریان یکدیگر را «یار» و استاد خود را «مهیار» می نامیدند. عیاران نیز رئیس خود را «سرهنگ» می نامیدند و پیشوند «سر» که به معنی بزرگ و مهتر است، یادآور مهیار مهریان است. ضمن اینکه «عیار» همان یار است و بدین ترتیب ارتباط میان آنها آشکارتر می‎شود. یار در زمان ساسانیان لقبی درباری تشریفاتی بود که به دوستان و یاوران شاه اطلاق می شد.
ویژگی ها و منش اسواران ساسانی، یعنی صفات شجاعت، پهلوانی، ازخودگذشتگی و پایبندی به اصول اخلاقی و...، یادآور ویژگی های پهلوانی و عیاری است. آنها از محافظان و حامیان پادشاه بوده، کمر خدمت به بندگی او بسته بودند و خدمتگزاری ‎شان با کمربندی که بر میان بسته بودند، مشخص می شد. این کمربند هم حمایل است و هم تعهد و خدمت گزاری را نشان می دهد.
بعد از اسلام، فتوت و عیاری به دو گروه جداگانه تقسیم می شود: سلحشوری و جنگجویی را در عیاران، و صفات پارسایی و نیک کرداری را در فتیان می یابیم. در کل می توان گفت جوانمردی این گروه ها بعد از اسلام به صورت صفاتی با معانی پارسایی، سخاوت، ایثار و شجاعت در می آید که البته هر دو گروه یعنی عیاران از اصول اخلاقی و فتیان از جنگاوری و سلحشوری بهره داشتند.