نقش و عملکرد سازمان های مردم نهاد در حفظ و ارتقای سلامت جامعه

سازمان های مردم نهاد (سمن)، نظام پنهان ارتقای سلامت جامعه هستند. این سازمان های داوطلب، مستقل از دولت بوده و در عین غیر انتفاعی بودن، در خدمت مردم هستند و به همین دلیل، صدای مردم نامیده می شوند. سمن ها، نماد و واسط مشارکت مردم هستند و مشارکت مردم نیز یکی از بازوهای اصلی ارتقای سلامت، کاهش فقر و بی عدالتی در سلامت جوامع است. این تحقیق، با هدف بررسی نقش و عملکرد سازمان های غیر دولتی ایرانی درتامین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه ایران، برای طراحی الگوی تعامل سازمان های غیر دولتی با بخش متولی سلامت در دولت به انجام رسیده است. به این منظور، از مجموع ده هزار سمن ثبت شده در کشور با معیار معرف کار در حیطه سلامت و بیماری، حدود 1000 سمن انتخاب شده و در مجموع، حدود 97 سمن به عنوان حجم نمونه انتخاب شد که از طریق انتخاب تصادفی از کلیه استان ها، اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه و با استفاده از 9 پرسشگر آموزش دیده، جمع آوری شده است. نتایج حاصل از تحلیل پرسش ها در بخش عملکرد و ظرفیت ها نشان داد که سمن های مورد مطالعه، نیازهای گروه هدف را می شناختند، اما در اغلب موارد روش استخراج این نیازها بیشتر بر مبنای جلسه با گروهی از آنان و یا نظرات هیئت موسس بوده و از اصول علمی نیاز سنجی کمتر تبعیت کرده است. مجموعه خدمات ارایه شده توسط سمن ها به ترتیب، حوزه پیشگیری سطح سوم، سپس سطح اول و در نهایت، سطح دوم بوده است. از دیدگاه سمن ها، میزان رضایت و موفقیت در مداخلات آموزشی و ارایه خدمات درمانی، پیشگیری و مشاوره ای بیشتر از مداخلات حمایت طلبی مربوط به حاکمیت (کار با دولت، مشارکت در روندهای قانونی و قضایی) بوده است و این نتیجه ضمن این که قابلیت های سمن ها را در ارایه خدمات آموزشی و مشاوره ای نشان می دهد، به تصمیم گیرندگان بخش عمومی (دولت) نیز هشدار می دهد که استفاده نکردن از ظرفیت نهفته و پنهان این سامانه ها، روند توسعه کشور را کند می کند. بیشترین منبع درآمد مالی، کمک های مردمی و خیریه و سپس دولت بوده است و اغلب باور دارند که «حمایت مالی دولت از سمن ها به صورت ردیف بودجه اختصاصی» لازم است. با این که سمن ها از مجموع فعالیت ها و نقش های حمایتی خود، توانمندسازی،مشارکت جامعه هدف و حمایت طلبی بیش از سایر موارد، موفقیت داشته اند، اما تلاش برای تقویت بیش از پیش این توانمندی ها و همچنین روش های دیده بانی، تحقیق و شبکه سازی سمن ها را در دست یافتن به پیامدها و اثرات برنامه ها کمک خواهد نمود. نداشتن برنامه راهبردی در 35 درصد از سمن ها، هشداری برای کاهش اعتبار سمن ها در جامعه است، چرا که داشتن برنامه نشان از تعهد اعضای هیئت موسس و مدیره برای خدمات رسانی به گروه هدف است. ضمن این که خود برنامه برای آگاهی از اقدامات آتی سمن، برای تامین کنندگان منبع مالی کمک کننده است. منابع مالی محدود، ارتباط نا کافی سازمان های غیر دولتی با دولت و باور ضعیف دولت از نقش سمن ها، سه مانع اصلی اعلام شده از سمن های مورد مطالعه بوده است. ضروری بودن ارتباط با دولت به اعتقاد اغلب سمن ها و کمی رضایت از تعامل فعلی با دولت، الزام باز نگری در این اعتماد را ایجاب می کند.