ترکیب پذیری عمومی و خصوصی گونه های برنج (Oryza sativa L.) برای خصوصیات فیزیکی و کیفیت تبدیل شلتوک

برای ارزیابی ترکیب پذیری عمومی و خصوصی برخی از گونه های برنج برای خصوصیات فیزیکی و کیفیت تبدیل دانه، از طرح دای آلل کامل با پنج والد (هاشمی، واندانا، کادوس، شاه پسند و IR36) استفاده شد. سال 1390والدین و نتاج آنها (25 ژنوتیپ) در قالب طرح بلوک های تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت) کشت و نه صفت در آنها ارزیابی شد. نتایج تجزیه واریانس تفاوت های ژنتیکی معنادار بین تیمارها، ترکیب پذیری عمومی والدین و خصوصی هیبریدها را نشان داد و از این رو نقش آثار افزایشی و غیرافزایشی ژن ها در کنترل صفات بررسی شده مشخص شد. معنادار شدن اثر تلاقی های معکوس برای همه صفات آزمایشی، به جز درجه سفیدی دانه ها، نیز نقش آثار مادری را در کنترل این صفات نشان داد. معنادار شدن نسبت MSGCA/MSSCA، نسبت بیکر (نسبت ژنتیکی) نزدیک یک و اندازه وراثت پذیری خصوصی بالا برای خصوصیات فیزیکی دانه، نشان دهنده سهم بیشتر آثار افزایشی نسبت به آثار غیرافزایشی ژن ها در کنترل این صفات بود. درحالی که بی معنایی MSGCA/MSSCA، نسبت بیکر (نسبت ژنتیکی) پایین تر از یک و اندازه وراثت پذیری خصوصی کم برای صفات تبدیل (بازدهی تبدیل، درصد برنج سفید سالم و درجه سفیدی)، نشان دهنده اهمیت آثار غیرافزایشی ژن ها در کنترل این صفات بود. براساس نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل گرافیکی به روش هیمن، سایر خصوصیات فیزیکی مرتبط با کیفیت دانه با کنترل عمل غالبیت ناقص ژن ها و سایر خصوصیات تبدیل با کنترل عمل غالبیت کامل تا فوق غالبیت ژن ها قرار داشتند. همچنین گزینش نتاج برتر می تواند خصوصیات فیزیکی دانه ها را در جمعیت آزمایشی بهبود بخشد؛ اما برای خصوصیات تبدیل روش گزینش موثر نبوده و بهتر است از عمل غیرافزایشی ژن ها استفاده و هیبریدهایی برتر از والدین بررسی شده تولید شود.