تحلیل نشانه شناختی فیلم محمد رسول الله (ص)

بازنمایی چهره اشخاص مقدس در آثار سینمایی از آغاز تاکنون، به انحای گوناگونی صورت گرفته است. با تامل بر سیر تطور این موضوع می توان دریافت که هم راستا با تغییر نگرش ها و رویکردهای معنوی و عقلی تولیدکنندگان این آثار، جایگاه مقدسین نیز در منظر ایشان تغییر کرده و به تبع آن، بازنمایی چهره های مقدس در آثار سینمایی نیز دستخوش تغییر شده است. اکنون، با توجه به اقبال ملل مسلمان به تولید آثار سینمایی با مضامین دینی، نحوه بازنمایی پیامبران ادیان توحیدی در آثار سینمایی اهمیت خاصی یافته است؛ زیرا بر مبنای برخی ممنوعیت های مذهبی، باید از هر نوع چهره پردازی، در خصوص پیامبر اسلام و معصومین (ع)، پرهیز شود. از همین رو است که پرداختن به موضوع بازنمایی شخصیت های مقدس اسلامی در سینما که تصویرپردازی مولفه اصلی آن است، با چالش های مهم و پیچیده ای روبه رو شده است. تاملی بر آثار سینمایی تولیدشده در این باره و بررسی میزان تحقق تصویرپردازی متناسب با شان معنوی بزرگان دینی، در عین پرهیز از نمایش مستقیم و کامل ایشان، می تواند از موانع موجود در این عرصه کاسته و مسیر را برای تولید آثار سینمایی مبتنی بر بازنمایی متناسب با شان ملکوتی ایشان، هموار سازد.
این مقاله با مروری بر پیشینه موضوع تصویرپردازی از سیمای پیامبر اسلام (ص) در سینما به تحلیل نشانه شناختی فیلم محمد رسول الله (ص)، به عنوان مهم ترین فیلم متمرکز بر زندگی ایشان پرداخته است. تحلیل نشانه شناختی صحنه های منتخب این فیلم، بر اساس ادبیات نشانه شناسی، متن هر صحنه را در دو محور همنشینی و جانشینی بررسی می کند تا از آن صحنه، رمزگشایی شود. بر این اساس، نشان داده می شود که چگونه کارگردان این فیلم، با استفاده از نمادها و رمزگان گوناگون، تمهیداتی را در نگارش فیلمنامه، نحوه تصویربرداری، استفاده نمادین از موسیقی و... اندیشیده است تا در عین بازنمایی وجود مقدس پیامبر اسلام با رویکردی تنزیه گرایانه، از ارائه تصویری جسمانی از پیامبر اسلام (ص) پرهیز کند.