جلال آل احمد بازگشت به خویشتن ناتمام

جلال آل احمد با حرکت خود چرخشی در جریان روشنفکری ایران ایجاد نمود که به نسل سوم یا عصر بازگشت به خویشتن معروف است. بازگشت به خویشتن از یکسو با رویکرد سلبی با انتقاد از کارنامه دو نسل روشنفکری ایران و در اعتراض به مظاهر زندگی غربی آغاز و از سوی دیگر با دیدگاه ایجابی به طرح سنت ها و ارزشهای اسلامی در قالب بومی گرایی می پردازد. حیات فکری کوتاه مدت آل احمد در این دوره، فرصت طرح دقیق و عمیق هر دو بعد را نداده، از این رو انتقادات زیادی بر دو اثر مهم یعنی غربزدگی و در خدمت و خیانت روشنفکران وارد است. با اینحال در همین فرصت اندک، جلال توانست بیشتری تاثیر را در جریان روشنفکری بگذارد. این دوره نه تنها برای تاریخ روشنفکری و بلکه برای حیات سیاسی و اجتماعی ایران مهم تلقی می گردد. افتخار آغاز این دوره هر چند با جلال است ولی پایان آن منتهی به انقلاب شکوهمند اسلامی می شود. بنابراین برغم اینکه مکررا افکار جلال از سوی مخالفان و مشتاقان وی مطرح شده است، با این حال در اینجا با رویکرد منصفانه و علمی به بررسی اندیشه برجسته ترین و با نفوذترین روشنفکر دردآشنای دهه 1340 می پردازیم.