سنجش عوامل تغییرات کاربری زمین در روند گسترش کلان شهرها، نمونه موردی: منطقه 22 شهر تهران

سرعت گسترش کلان شهرها موجب تغییرات سریعی در الگوی کاربری زمین پیرامون این شهرها شده است. در منطقه 22 شهر تهران نیز، ادامه روند گسترش کاربری های شهری پراکنده، موجب بروز مشکلاتی مانند؛ کاهش فضای سبز، افت کیفیت محیط زیست، تغییرات پوشش گیاهی منطقه و نادیده گرفتن توان اکولوژیکی منطقه و افزایش مشکلات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شهر تهران می شود. بنابراین، ایجاد چارچوبی جهت درک تغییرات سریع کاربری زمین کلان شهرها و عوامل آن در گذشته، برای مدیریت کارآمد این تغییرات، اهمیت بسیاری دارد. این تحقیق با رویکردی توصیفی تبیینی و کمی، در پی شناسایی عوامل و محرک های اصلی تغییرات کاربری زمین در روند گسترش کلان شهرها، جهت کنترل و مدیریت این تغییرات است. در این راستا، شاخص های تغییرات کاربری زمین برگرفته از مطالعات و تجارب جهانی و منطبق با شرایط خاص کلان شهرهای کشور، در محدوده منطقه 22 شهر تهران، مطالعه و سهم هر یک از شاخص ها در تغییر کاربری زمین های بایر و غیرشهری سال 1375 به کاربری های شهری سال 1385، محاسبه شده است. و با استفاده از چارچوب سلول های خودیار (CA) و استفاده از روش تحلیل عاملی با شاخص های تدوین شده پژوهش، عوامل اصلی تغییرات کاربری زمین، شناسایی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که عوامل اصلی تغییرات کاربری زمین را می توان در 5 عامل اصلی، شامل دسترسی به خدمات اجتماعی، دسترسی به مراکز شهری، پیشنهادهای طرح تفصیلی، موقعیت طبیعی و مشوق های ساخت و ساز مسکونی جستجو نمود. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهند که 53 درصد از تغییرات اراضی باغات خصوصی و 9 درصد از تغییرات اراضی فضای سبز، تغییر به کاربری صنعتی است، که این مساله باید به عنوان یک هشدار محیط زیستی در نظر گرفته شود. بیشترین تغییرات کاربری زمین، از زمین های بایر و ساخته نشده به کاربری مسکونی و معابر، و در زمین های با شیب 2 تا 8 درصد، زمین های دارای مالکیت خصوصی و مسکونی کم تراکم اتفاق افتاده است. شاخص های نزدیکی به مراکز تجاری، نزدیکی به راه های اصلی و کاربری زمین پیشنهادی طرح تفصیلی، بیشترین تاثیر را در تغییرات کاربری زمین دارند. و هر چه سلول به کاربری صنعتی نزدیک تر باشد، احتمال شهری شدن کمتری دارد.