بافت شهری و محله ای تبریز در دوران قاجار

در این مقاله تلاش شده است تا تحولات رخ داده در ساختار شهر تبریز در مسیر تغییر آن از یک شهر سنتی به شهری مدرن مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور دگرگونی ها و تحولات ساختاری شهر، از آفرینش اولیه تا دوره قاجار مورد مطالعه و تحلیل معمارانه قرار گرفته است تا در نهایت شناختی از بافت و ساختار شهری تبریز در دوره قاجار به دست آید.
باید اشاره داشت که در دوره قاجاریه، تبریز به عنوان دارالسلطنه حکومتی از لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارای اهمیت ویژهای بوده است، به نحوی که توسعه سنتی شهر تا اواخر دوره قاجار (سال1300 هجری شمسی) روند رو به رشد خود را طی نموده است، لیکن نکته قابل تامل در این توسعه ها این است که تا اواخر این دوران، شهر همچنان ساختار کالبدی کهن خود را حفظ کرده و فضاهایی چون مسجد جامع، ارگ و بازار، همچنان عناصر کالبدی اصلی شکل دهنده شهر بوده اند، ولی به تدریج با روی کار آمدن حکومت پهلوی در سال1300 هجری شمسی و آغاز فعالیتها و اقدامات عمرانی وسیع، دوران تحول معماری نیز آغاز شد و تاثیرات این تحولات در دگرگونی ساختار شهری، بروز و نمود پیدا کرد.
هدف این مقاله، ارایه فشردهای از تاریخ شکل گیری شهر و دگرگونی های ساختاری آن، در دوره مورد مطالعه است. در تهیه این مقاله، مطالعات کتابخانه ای و مراجعه به اسناد و مدارک نوشتاری و همچنین بررسی و تجزیه و تحلیل نقشه های تاریخی، به عنوان رکن و روش اصلی تحقیق مورد استفاده قرارگرفته است. بدین ترتیب بسیاری از استنتاج های مربوط به دگرگونی های کالبدی بافت شهری، از راه مقایسه و تطبیق نقشه های موجود و همچنین برداشتهای میدانی، به دست آمده است.