راه های تقریب مذاهب اسلامی و وحدت مسلمانان

استاد آیه الله محمد واعظ زاده خراسانی، شخصیت فرهیخته ای است که بیش از هر چیز با اندیشه های تقریب جویانه و تلاشهای مصلحانه در راه نزدیکی مذاهب اسلامی به یکدیگر شناخته شده است. در نوشتاری از ایشان که در می آید طرحهای علمی وحدت و تقریب مذاهب اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد. ایشان این طرحها را در دو دسته متمایز طرحهای سیاسی و علمی تقریب مذاهب مورد بحث قرار داده است و در بخش نخست از طرحهای سیاسی که در مسیر تحقق وحدت مسلمین به کار آید سخن به میان آورده و آنها را در چهار بخش توضیح می دهد: نخست؛ طرح حکومت واحد اسلامی در جهان که به عقیده نامبرده با توجه به واقعیات جاری در کشورهای اسلامی از حد خیال و آرزو فراتر نمی رود. دوم؛ طرح تشکیل اتحاد جماهیر اسلامی که گرچه می تواند روشی علمی برای همگون کردن سیاست خارجی و اقتصاد و پاسداشت فرهنگ و تمدن اسلامی باشد به دلیل موانع سیاسی و اجتماعی و تضاد موجود بین گروه های اسلامی در جهان اسلام مجالی برای تحقق عملی نمی یابد.
سوم؛ طرح وحدت رهبری یا شورای رهبری که در جهان اسلام موافقان و منادیانی داشته و به عقیده نامبرده با واقع نگری شرایط کنونی جهان اسلام هم سازگارتر است.
چهارم؛ طرح پیمانهای همکاری مشترک کشورهای اسلامی در ابعاد مختلف، فرهنگی، دفاعی، اقتصادی است که ریشه در دستورهای قرآن و سنت داشته و اگر به درستی مورد اجرا گذاشته شود سهم مهمی در گردآوردن مسلمین و تقویت توان آنها خواهد داشت.
در بخش دوم نامبرده در زمینه طرحهای علمی تقریب از یازده طرح قابل تصور یاد کرده و بیش از همه به تبیین جوانب به دو طرح آخر می پردازد. به گفته وی دهمین طرح پیشنهاد مرحوم آیت الله العظمی بروجردی است که بر اساس آن باید از طرح مسایل تاریخی مربوط به خلافت پیامبر و بعضی از موضوعات حساسیت آفرین بنا بر ضرورت خودداری کرده و بر اصل «مرجعیت علمی اهل بیت» تاکید کرد. وی بر این باور است با این رویکرد می توان راهی به روی پیروان مذاهب اسلامی گشود که به مطالعه و بررسی مذهب اهل بیت رو آوردند. چنانچه همین رویکرد در گرایش تقریبی دار التقریب قاهره مثمر ثمر واقع شد. ضمنا در این رویکرد هیچ یک از مبانی و اصول کلامی و عقیدتی مذهب هم فدا نمی شود.
به گفته ایشان یازدهمین طرح، طرح دار التقریب قاهره می باشد که مبنی بر ارج نهادن و قدر شناسی از همه تلاشها مذهبی و به رسمیت شناختن مذاهب اسلامی و گشودن باب تخییر در پیروی از مذاهب فقهی است، در این طرح لزوم گسترش گفتگوهای فقهی و ترک مجادلات کلامی و تاریخی تاکید به عمل می آید و بر این امر اصرار می گردد که اختلافات مذهبی ناشی از اختلاف مجتهدان در مسایل فرعی است در حالی که در مسایل ضروری و اجماعی فقه همه مذاهب وحدت نظر دارند.
راه های تقریب مذاهب را به طور کلی می توان به دو دسته تقسیم کرد: سیاسی و علمی