«اضافه های تصویری» و کارکرد آن ها در شرح شطحیات روزبهان بقلی

نوآوری خاص روزبهان در تصویرگری «شرح شطحیات» بر پایه ترکیب های اضافی یا اضافه های تصویری است. در واقع همواره رابطه میان مضاف و مضاف الیه، نوع ترکیب اضافی را مشخص می سازد و به همین دلیل است که این رابطه همیشه مفهوم واحد و یکسانی را القا نمی کند و دستورنویسان بسته به اینکه نسبت میان این دو، حقیقی باشد یا اعتباری، آنها را به دو دسته «اضافه حقیقی» و «اضافه مجازی» تقسیم کرده، سپس اضافه مجازی را نیز در دو قسم «اضافه تشبیهی» و «اضافه استعاری» طبقه بندی می کنند. روزبهان در شرح شطحیات، به منظور افزایش ظرفیت های زبان و برای بیان تجربیات خود، ترکیب های اضافی متنوع و متعددی را مورد استفاده قرار می دهد. به عبارت دیگر، علاوه بر استفاده از اضافه حقیقی که کاربرد آن در ادبیات امری بدیهی است، به صورت خاصی از اضافه های مجازی استفاده می کند. چرا که در این نوع ترکیب ها، نسبت میان مضاف و مضاف الیه در خارج محقق نیست. درحقیقت روزبهان با افزودن واژگان به یک دیگر، تصاویر بکر و عمیقی در قالب اضافه خلق می کند. هر چند برخی متخصصان حوزه ادبیات، اضافه «تشبیهی» یا «استعاری» را رایج ترین اضافه های مجازی دانسته اند، لیکن مقاله حاضر به دیگر انواع اضافه های مجازی به کار رفته در این اثر، نظیر اضافه های «تلمیحی»، «تکراری»، «پارادوکسی» و «خطابی» که تاکنون ناشناخته مانده است اشاره دارد. بدیهی است کارکرد این اضافه ها، فراتر از آراستن متن، افزایش ظرفیت های زبانی است که روزبهان از آن برای بیان تجربیات و ذهنیات عمیق و دیریابش بهره می گیرد.