جایگاه انسان در نظام هستی

عرفا برای نظام هستی مرتبه هایی یاد می کنند؛ اما در یک تقسیم کلی آن را به حضرات الهیه، کونیه و کون جامع تقسیم کرده اند. هدف اصلی از آفرینش «جلا و استجلای حق» است و کمال آن دو با انسان کامل محقق می شود. مقصود از کون جامع، انسان است که با وجود وحدانی، جامع تمام تعین های حقی و خلقی است. از نظر عارفان مسلمان، انسان کامل علت غایی و بقای عالم است؛ زیرا نور حق اول بر قلب انسان کامل می تابد و پس از آن به عالم منعکس می شود؛ پس با رفتن وی عالم نیز نمی ماند. سر برخورداری انسان در نظام هستی از چنین موقعیتی، در همان جامع بودن وی نهفته است؛ که از میان همه ی پدیده های هستی، فقط او صورت و مظهر تمام اسمای الهی است. منظور ما از انسان کامل صاحب ولایت و خلافت مطلقه الهی است که در هر زمان تنها یک فرد آن (یعنی ولی معصوم) در عالم است.