آسیب شناسی چارچوب مطالعات کالبدی وقف در شهر اسلامی

وقف به عنوان یکی از سنت های حسنه در تعالیم اسلامی، مورد توجه رشته های مختلف علمی برای شناخت و کاربرد آن بوده است. با این وجود، کوشش های فکری صورت گرفته در دو حوزه دانش معماری و شهرسازی، نشان گر وجود اشکال ها و آسیب هایی است که خود سبب آن شده است که تا کنون مفهوم وقف در نظریه و در بخش کاربردی آن یعنی در عمل پیشرفت جدی نداشته باشد. این مقاله با نگاهی متفاوت از مجموعه مطالعات موجود، این موضوع را هدف مطالعه قرار داده است. این پژوهش به کمک روش تحقیق کیفی و ابزار تحلیل اسنادی صورت گرفته است. راهبرد آسیب شناسی و رویکرد تحلیل انتقادی سازنده نیز مکمل روش شناسی مطالعه بوده است. بررسی عمیق مطالعات موجود وقف در ایران نشانگر وجود حداقل سه محور اصلی آسیبزا شامل نوع رویکرد، نوع روش و نوع نگرش در مطالعات است. استفاده از روش های توصیفی و اثباتی، نگرش های گذشته محور و موافق انگارانه با موضوع وقف و رویکردهای غیرخلاق، بازنمود این سه محور در مطالعات وقف است. یافته های حاصل از مطالعه نشان می دهد که به کمک آسیب زدایی از محورهای سه گانه میتوان به پای هریزی چارچوب فکری مستحکمی اقدام نمود تا ضمن شناسایی ریشه ای بن بست نظری مطالعات موجود، چالش های اجرایی وقف را نیز به کمک دو ویژگی اصلی کارآیی و انعطاف پذیری رفع کرد.