فلسفه کودکی از دیدگاه صدرالمتالهین

این ادعا که فیلسوفان اسلامی درباره تربیت کودکان اظهارنظری نکرده اند، سخن معقول و منطقیی نیست؛ چرا که اساسا طرح این مسئله به دوره اخیر و بویژه قرن بیستم اختصاص دارد و در دوره های پیشین، این مسئله یا اصلا مطرح نبوده یا بشیوه های دیگری به آن نگریسته میشده است. ازاینرو، در نوشتار حاضر، نخست تلاش می شود طرحواره یی از دیدگاه های عمده معاصر در حوزه رشد شناختی و اخلاقی کودک بیان گردد و سپس تصویر کلیی از نظریه رشد کودک در فلسفه صدرالمتالهین بدست داده شود و در پایان نیز از لوازم و نتایج حاصل از نظریه رشد شناختی (نفسانی) ملاصدرا یاد میشود.
نظریه های رشد کودک را به دو شیوه عمده میتوان بررسی کرد: یکی از دیدگاه «رشد مرحله یی» و دیگری از دیدگاه «رشد حلقه یی». نظریه رشد حلقه یی نخستین بار در این مقاله مطرح می شود و سابقه آن در نظریه های رشد دیده نشده است. در نظریه مرحله یی که ژان پیاژه نماینده آن است، کودکان همان «بزرگسالان کوچک» ند که مرحله به مرحله میبایست مراحل تکامل و رشد را طی کنند تا به بلوغ فکری و عقلی برسند. بدیل دیدگاه مرحله یی پیاژه در نظریه حلقه یی رشد ملاحظه می شود که در آن، هر حلقه از رشد کودک منحصر بفرد و متمایز از هر دوره دیگری از کودکی و بزرگسالی است.
مدعای اصلی نوشتار حاضر این است که نخستین مرحله رشد در دیدگاه ملاصدرا از بدو تولد نیست بلکه پیش از تولد است؛ یعنی آدمیزاده از زمانی که روح در بدن پدیدار می شود و در مرحله جنینی است، تکامل خود را آغاز میکند. وانگهی، طبق نظریه رشد نفسانی ملاصدرا، تکامل آدمی با وقوع مرگ به پایان نمیرسد. مرگ در واقع آغاز مرحله تکامل دیگری است که تا بی نهایت میتواند ادامه یابد. این دو خصیصه در حقیقت دو حلقه مفقوده در سراسر نظریه های رشد شناختی کودک در روانشناسی و فلسفه امروز بشمار میرود.