مقایسه ارداویراف نامه با سیرالعباد الی المعاد سنایی

سفرنامه های تمثیلی که با الهام از آموزه های دینی و روایات مذهبی تالیف شده اند، در ادبیات همه جهان قابل مشاهده است. در ادبیات فارسی شاهد سفرنامه های تمثیلی گوناگونی هستیم که از مهم ترین آن ها می توان به ارداویراف نامه و سیرالعباد الی المعاد سنایی اشاره کرد. ارداویراف نامه، شرح سفری است تمثیلی که با وجهه دینی، مذهبی و اخلاقی نوشته شده و در نقطه مقابل آن، سیرالعباد سنایی قرار دارد که با صبغه ای فلسفی و عرفانی به رشته نظم درآمده است. از ویژگی های فکری دو رساله، خاستگاه سلسله مراتبی آن هاست که در سیرالعباد به نظریه مراتب عقول و در ارداویراف نامه، بر پایه روایات مذهبی به سه مرحله بهشت، برزخ و دوزخ اشاره شده است. در هرکدام از این آثار، راهنمایانی، هدایت قهرمان داستان را بر عهده دارند که این راهنما در سیرالعباد، پیری روحانی است که مظهر عقل فعال است و در ارداویراف نامه، دو فرشته به نام های سروش پاک و ایزد آذر.
این پژوهش سعی دارد با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی، به بیان شباهت ها و تفاوت های ارداویراف نامه و سیرالعباد سنایی بپردازد. در همین راستا، پیشینه پیدایش این آثار مورد بررسی قرار گرفت و یافته های تحقیق نشان دادند که هر دو اثر، در زمانی به رشته تحریر درآمده اند که اختلافات دینی و مذهبی و تشتت و پراکندگی آرا در اوج خود بوده است؛ بنابراین می توان این گونه برداشت کرد که سفرنامه های روحانی و تمثیلی، زمانی بازگو می شوند که هنوز آزادی، مفهومی فراگیر نبوده، نویسندگان این آثار، سفرنامه های خود را برای تشفای درون خویش از آشفتگی ها و بی نظمی های دوران خلق می کردند.