نگاهی گذرا بر کتاب قولنج رازی و رساله قولنج پورسینا

گزاره واژه قولنج یا کولیک در گذر روزگار به درازای تاریخ پزشکی دچار دگرگونی هایی گسترده شده است. چندین سده مفهوم آن بر یک بیماری آمده است که پیامدهای بنیادین آن درد شکم و بندآمدن و رانده نشدن پس مانده های گوارشی (پیخال) از روده ها می باشد. ولی امروزه آن را تنها بر دردهای شکمی با اندازه های گوناگون نام گذاری می کنند که در برگیرنده فتق بسته و آماس های گوناگون شکمی و التهاب روده بزرگ و بسته شدن و گره خوردگی های روده کوچک است. در این گفتار کوشش بر آن است تا به گونه ای کوتاه به بررسی و سنجش بیماری قولنج از دیدگاه رازی و پورسینا پرداخته شود و هم نوایی و اختلاف گفتگوهایشان، نازک بینانه گزارش شود؛ بنابرین هنگامی که کتاب قولنج رازی و رساله قولنج پورسینا، زیر ذره بین برده شود، بی گمان نخستین پرسش این است که چگونه این بزرگان پزشکی ایرانی توانسته اند، پایه های تشخیص بالینی بیماری قولنج را این چنین بنگارند؛ که در پزشکی جهان امروزین استواری و ارزش خود را هنوز نگاهداشته است. ایشان انگیزه های گوناگون پیدایش بیماری قولنج را به گستردگی بازگو می کنند. پورسینا بیش از هشتاد انگیزه را برای رخداد آن یاد می کند. ایشان افزون بر یادکرد نشانه های این بیماری، نازک بینانه و بسیار زیبا به تشخیص افتراقی آن از درد گرده و یا سنگ گرده و پیشابدان و از دل پیچ زردابی و از زخم روده (سحج) می پردازند. هر کدامشان گونه های قولنج را در دسته بندی متفاوت با یکدیگر ولی نزدیک به هم بازگو می کند که با بیش هزار سال اختلاف با ما بسیار شگفت انگیز است. در پایان به درمان با داروهای تکی و ترکیبی هر کدام از گونه ها می پردازند و نیز راه های پیشگیری از پدیدآمدن آن را به گستردگی می نگارند.