قضاوت قاضی ها

در چند دهه گذشته، تعداد زیادی از نقاشی های قلمی ناصرالدین شاه را برخی پژوهشگران و تاریخ شناسان، جسته و گریخته، در نشریات و کتاب ها منتشر شده اند. نیاز به پژوهشی مستقل و گردآوری و نگارش کتاب یا مقاله مفصل در این رابطه، ذهن بسیاری از صاحب نظران حوزه تاریخ فرهنگ و هنر معاصر را همواره به خود معطوف داشته است. در اواسط سال 1394، کتابی با عنوان ناصرالدین شاه قاجار و نقاشی به قلم فاطمه قاضی ها (قاجارپژوه و صاحب آثاری چون روزنامه های خاطرات ناصرالدین شاه در سفرهای سه گانه فرنگستان، اسنادی از روابط ایران و روسیه در عصر فتحعلی شاه و محمد شاه و ناصرالدین شاه تا سقوط قاجاریه و گزارش شکار های ناصرالدین شاه و غیره) به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران روانه بازار نشر گردید. کتابی که گمان می رفت بتواند پاسخ شایسته ای به نیاز پژوهشی در حوزه شناخت هرچه بیشتر هنر نقاشی این پادشاه و نقاشی های به جامانده از او باشد. اما با اینکه کتاب شکل و شمایل پژوهش محورانه و به ظاهر آراسته ای داشت، نمی تواند منبعی مورد اعتماد برای پژوهشگران و محققان باشد. چینش نادرست اطلاعات و آمیختن بحث های نابجا به یکدیگر، بی دقتی در انتخاب تصاویر با کیفیت و کم دقتی در خواندن حواشی تصاویر، پر کردن بخش های مختلف کتاب با اطلاعات تاریخی و شبه تاریخی نامربوط و حتی بی ارزش و نداشتن ویراست فنی و علمی مناسب و کارشناسانه، و انواع اشکالات ریز و درشت دیگر، در قالب یک کتاب، منتهی به کشکول نامتوازن و بی اندامی شده، و ارزش کار را زیر سوال برده است. شاید اگر این کتاب به صورت یک مقاله مفصل به دور از پرکردن صفحه های بی شمار نگارش می شد، می توانست جای خود را تاحدودی در میان منابع مهم پژوهشی باز کند. کتابی که تنها چند صفحه از فصل نخست آن و فصل دوم آن با موضوع اصلی مرتبط است و مابقی کتاب یعنی، بیشتر فصل اول، پیوست بخش دوم و تمامی بخش سوم آن زاید بوده و قرار گرفتنش در کتاب تنها نکته ای را که به ذهن می رساند شبهه کتابسازی است. در مقاله پیش رو، کوشیده ایم با بررسی کتاب، برخی ایرادهای اساسی و بنیادین آن را نشان دهیم و پیشنهادهایی برای رفع برخی نواقص ارائه کنیم.